"කුරුස යුද්ධ" හි සංශෝධන අතර වෙනස්කම්

15:30, 10 නොවැම්බර් 2017 තෙක් සංශෝධනය

මධ්‍යකාලීන යුගයේ පුරා ශතවර්ෂ ගණනක් පැවති මෙම සටන් මාලාව තම ශාස්තෘවර යේසුස් ක්‍රිස්තුස් වහන්සේගේ පහස ලද ශුද්ධ භූමිය වූ ජෙරුසලම මුස්ලිම්වරුන්ගෙන් (තුර්කීන්ගෙන්) මුදාගනු වස් බටහිර යුරෝපයේ ක්‍රිස්තියානි ලබ්ධිකයන් විසින් ගෙනයනු ලැබූ යුද ව්‍යාපාරයකි. සටන පටන් ගැනීමේ ලා පාප්වරුන්ගේ පුරෝගාමීත්වයත් සෙබළ මුළුවේ සලකුණක් ලෙසින් පැලඳි කුරුසයත් නිසා මේ ‘කුරුස යුද්ධ’ නම් විය.

1096 සිට 1270 දක්වා කෙරුණ ප්‍රධාන යුද්ධ හත හැරෙන්නට 1212 දී වූ ළමා කුරුස යුද්ධ දෙකක් ද විය. මෙයින් සාර්ථක වූයේ ප්‍රථම හා තෘතීය කුරුස යුද්ධ පමණි.

පාප්වරුන් මෙන් ම කල් යත් ම යුරෝපීය රටවල නායකයෝ ද මෙම යුද ව්‍යාපාරවල නායකත්වය ගත්හ. ඒවාට සහභාගි වූ ක්‍රිස්තු ලබ්ධිකයෝ සමාජ තත්ත්වය, අදහස් හා අරමුණු අතින් වෙනස් වූහ. ආගම් භක්තිය මෙන් ම සටන් ජය ලැබීම ද නව ධනෝපායන මාර්ග සෙවීම, වෙළෙඳ වාසි ලැබීම හා වීර චාරිකාවල යෙදීමේ අභිප්‍රාය වැනි අරමුණු ද ඒ ඒ කොටස් කෙරේ බල පෑ අතර අධිකාරණය ඉදිරියේ වරදකරුවන් වූවෝ ද ඉන් බේරීමට කුරුස යුද්ධවලට සහභාගී වූහ. එනමුදු පොදු අරමුණ වූයේ ජෙරුසලම් ශුද්ධ භූමිය මුස්ලිම්වරුන්ගේ නිදහස් කර ගැනීමයි.

ක්‍රිස්තු සමාජය ආරක්ෂා කරගැනීමෙන් දෙවියන් තුටු කරන ශුද්ධ ක්‍රියාවක් ලෙස ද මෙම යුද්ධ සැලකුණෙන් පාප් වහන්සේගේ අනුමැතිය මත ක්‍රිස්තියානි ප්‍රදේශවල දේශ සීමා පුළුල් කිරීමට හෝ අහිමි වූ ප්‍රදේශ අවි බලයෙන් යළි ලබා ගැනීමට හෝ කිතුනුවන්ට සතුරු වූ ඕනෑ ම අයකුට එරෙහිව නැඟී සිටීමට හෝ මධ්‍යකාලීන යුගය තුළ දරන ලද සියලු ප්‍රයන්ත පුළුල් අරුතින් කුරුස යුද්ධ සේ හැඳින්විණි. කිතුනුවන්ගේ වන්දනා ගමන් නවතාලමින් ජෙරුසලම ඇතුළු භූමිය සෙල්ජුක් තුර්කීන් විසින් අල්වාගනු ලැබීම කුරුස යුද්ධවලට තුඩු දුන් ආසන්න හේතුවයි.

වයඹ දිග අරාබිකරයේ මුස්ලිම් ජනයා හෙවත් සැරසන්වරු සාමාන්‍යයෙන් මෙම ගමන්වලට බාධා නොකළහ. II වන ශතවර්ෂය මුල දී ඉස්ලාම් නායකත්වය හෙබවූ ෆතිමිද් (Fatimid) කාලිෆ්වර හකීම්ගෙන් වන්දනාකරුවන්ට පීඩා පැමිණියේය. 1071 දී සැරසන්වරුන්ගෙන් ජෙරුසලම අල්වාගත් සෙල්ජුක් තුර්කීහු ක්‍රිස්තියානි වන්දනාකරුවන් කොල්ල කෑ අතර ශුද්ධ භූමි විනාශ කළහ. බැග්ඩෑඩ් කාලිෆ් පදවිය අත්කරගත් තුර්කීන් බයිසන්ටයින් හමුදාව සමූලඝාතනය කරමින් බයිසන්ටයින් අධිරාජ්‍යය සතු වූ ඇනටෝලියානු ප්‍රදේශ අල්වාගැනීමත් සිරියාවේ සුල්තාන් පදවිය දැරූ මලික් ෂාගේ අභාවයෙන් පසු සිරියාව, පලස්තීනය හා අබ්බාසිද් කාලිෆ්වරුන්ට අයත් ප්‍රදේශ සම්බන්ධයෙන් අමීර්වරුන් සටන් වැදීමත් වන්දනා ගමන්වලට බාධක විය. සිවිල් යුද්ධ තර්ජනයන්ට සහ හමුදා ආධිපත්‍යයට මුහුණ දෙමින් බයිසන්ටයින් අධිරාජ්‍යයේ සිහසුන ලබාගත් I ඇලෙක්සියස් (Alexius I) අධිරාජයා තුර්කීන් කොන්ස්තන්තිනෝපලය අල්වාගැනීම වළකනු වස් යුද්ධාධාර ලබාදෙන ලෙස රෝමයේ II අ’බන් (Urban II) පාප්තුමාට ආයාචනා කෙළේය. සිය ආධිපත්‍යය යටතේ නැගෙනහිර හා බටහිර ලෝකයේ ආගමික සමගියක් ද ඇති කිරීමේ අරමුණ ඉටු කරගැනීමට මෙය අනගි අවස්ථාවක් සේ සැලකූ පාප් වහන්සේ ප්‍රංසයේ ක්ලෙර්මොංහි (Clermont) 1095 දී රැස් වූ ආගමික සම්මේලනයේ දී දේශනයක් කරමින් ශුද්ධ භූමිය සතුරන්ගෙන් බේරාගැනීම උදෙසා සටන් වැදීමේ අවශ්‍යතාව පෙන්වා දුන්හ. ආගමික භක්තියෙන් ඇළලී ගිය පූජකයන්, රදළයන් ඇතුළු ක්‍රිස්තියානීන් තුළ උද්යෝගය දැනවූ මෙවන් දේශනයක් ඉතිහාසයේ නොවූ විරූ තරම් බව කියැවේ.

පළමුවන කුරුස යුද්ධය (1096-1099)

ඇනටෝලියාවෙන් තුර්කීන් පලවා හැරීමට සහාය වී අනතුරුව ජෙරුසලම ඇතුළු ශුද්ධ භූමිය යළි ලබාගැනීම මෙහි අරමුණ විය. සංවිධානය නොවූ හමුදා කිහිපයක් මුලින් ම ශුද්ධ නගරය බලා ගමන් ඇරඹි බව කියැවේ. වෝල්ටර් ද පෙනිලස් නම් රදලයකුගේ නායකත්වයෙන් ජර්මනිය හා හංගේරියාව හරහා කොන්ස්තන්තිනෝපලය බලා ගමන් ගත්සේනාවත් අනතුරුව පීටර් ද හර්මිට් නම් පූජකවරයකු විසින් මෙහෙයවනු ලැබූ ජර්මන් සේනාවත් ගමන් මඟේ පසු කළ රටවල්වල දී සටන් වැදීම, වහලුන් ලෙසින් අල්වා ගනු ලැබීම, කුසගින්න හා ලෙඩ රෝග ආදිය නිසා විනාශයට පත් වූහ. සුළු ආසියාවට සැපත් වූ සුළු සංඛ්‍යාව ද තුර්කීන් විසින් මරාදමන ලදහ. එංගලන්තයේ හා ප්‍රංසයේ ප්‍රදේශවලින් පිටත් වූ පිරිස ද මෙම අයුරින් ම විනාශ මුඛයට පත් වූහ.

පාප් තුමාගේ නියෝජිතයකු ද ඇතුළුව 1096-1097 දක්වා වරින් වර කොන්ස්තන්තිනෝපලය බලා නික්මුණු සංවිධානාත්මක හමුදා ප්‍රංසයේ I ෆිලිප් රජුගේ සොහොවුරු වර්මොන්ඩොයිස්හි හ්‍යු කවුන්ට්වරයා (Hugh, Count of Vermandoiz) පහළ ලොරේන්හි ඈපාවර බූලෝන්හි ගොඩ්ෆ්‍රි (Godfrey of Bouillon ) හා සොහොවුරන් වූ ඉයුස්ටස් සහ බෝල්ඩ්වින්, දකුණු ඉතාලියේ නෝමන් ඈපාවර බොහිමන්ඩ්, ටූලූස්හි රේමන්ඩ් කවුන්ට්වරයා හා ෆ්ලාන්ඩර්ස්හි ඈපාවර II රොබට් යනාදි රදළයන් හා ප්‍රභූන් විසින් මෙහෙයවන ලදී. කොන්ස්තන්තිනෝපලයට වැදුණු හමුදා සහ ඇලෙක්සියස් අධිරාජයා අතර ආරාවුල් ඇති වූයේ තමන්ට අහිමි වූ බයිසන්ටයින් ප්‍රදේශ ලබාගැනීමට සහාය වීම වෙනුවට ඒවා සතු කරගැනීම කිතුනුවන්ගේ අරමුණ වූ බැව් අධිරාජයාට වැටහී ගිය හෙයිනි. යුද පෙරමුණට යෑමට පෙර නායකයන්ගෙන් ප්‍රතිඥා ගැනීමට අධිරාජයා පෙලඹුණේ මෙම හේතුවෙනි. ඒකාබද්ධ සේනා 1097 දී නයිසේ (Nicaea) නගරය අල්වා ගත්හ. එඩෙස්සාහි (Edessa) ආර්මීනියානු ක්‍රිස්තියානි පාලකයන්ගේ ඇරයුම පිට එහි ගිය බෝල්ඩ්වින් පළමු කිතුනු රාජ්‍යය වූ එඩෙස්සා කෝරළය පිහිටුවූයේය.

සුල්තාන් මලික් ෂාගේ අභාවයෙන් පසු සිය බල ක්ෂේත්‍රයන් පුළුල් කරගැනීමට අමීර්වරුන් සටන් වැදීමෙන් සිරියාවේ ඇති වූ අරාජකත්වය නිසා උතුරු සිරියාවේ ප්‍රධාන නගරය වූ ඇන්ටියොක් (Antioch) දිනාගැනීමට කිතුනුවන්ට හැකි විණි (1098). සෙල්ජුක් තුර්කීන්ගේ අධිරාජ්‍යය වෙන් වෙන් ව පාලනය වූ කොටස්වලට බිඳී යාමත් දමස්කස්හි සාධර්මික ක්‍රිස්තියානි පාලකයන් හා මිසරයේ ෆතිමිද් කාලිෆ්වරුන් අතර එදිරිවාදුකම් මුස්ලිම් සමගියට බාධා පැමිණවීමත් යන මේ කරුණු කුරුස යුද්ධ සේනාවන්ට වාසිකර තත්ත්වයක් ඇති කෙළේය. ඒ වන විට ගතින් මෙන් ම සිතින් ද වෙහෙසට පත්ව සිටි කුරුස යුද්ධ හමුදාවන් දෙවියන්වහන්සේ පිළිබඳව දුටු සිහිනයක් සැබෑ වීම නිසා වැඩී ගිය ඔදින් සති කිහිපයකින් සටන් වැද තුර්කීන් වනසාලමින් 1099 ජූලි 15 වැනි දින ජෙරුසලම අල්වාගත් බව සඳහන්ය. සිරියානු වෙරළබඩ ප්‍රදේශ අත් කර ගැනීම සම්පූර්ණ කිරීමට කුඩා හමුදාවක් නවතාලමින් කුරුස යුද්ධවලට සහභාගි වූ බොහෝ අය යළි යුරෝපයට ගියහ. ජෙරුසලම් ලතින් රාජ්‍යය: ජෙරුසලම් රාජ්‍යයත් ඇන්ටියොක් සාමන්තයන් එඩෙස්සා සහ ට්‍රිපොලි කෝරළත් යන මේවායින් සැදි ජෙරුසලම් ලතින් රාජ්‍යයේ පාලකයා හා ක්‍රිස්තුස්වහන්සේගේ සොහොන් බිමේ ආරක්ෂකයා ද ලෙසින් බූයෝංහි ගොඩ්ෆ්‍රි පත් කරන ලදි. පාලන ව්‍යුහය වැඩවසම් ස්වරූපයක් ගත් අතර රාජකීය සම්මේලනය සමන්විත වූයේ යුරෝපා ජාතික පූජකයන්ගෙන් හා ප්‍රභූන්ගෙනි. පාලිත කොටසට වැටුණෝ මුස්ලිම් හා ක්‍රිස්තියානි ආගමිකයෝ වූහ. වසරක් ඇවෑමෙන් ගොඩ්ෆ්‍රි මියගියෙන් සොහොවුරු බෝල්ඩ්වින් ජෙරුසලමේ රජු බවට පත් විය. සෙසු රාජ්‍යයෝ ඔහුගේ ආධිපත්‍යය පිළිගත්හ. පූජකාරාම ඉදි වූ අතර ලතින් දේව සභා නායක මණ්ඩලයක් ඇති කෙරිණි. හොස්පිටලර්ස්, ටෙම්ප්ලර් වැනි නයිට් පදවි ලද්දෝ වන්දනාකරුවන්ට පහසුකම් සලසමින් ශුද්ධ භූමියේ ආරක්ෂකයන් බවට පත් වූහ. පෙරදිග සමඟ වෙළෙඳාමට බට ඉතාලි වැනීසියානු වෙළෙඳුන් නිසා වෙරළ තීරය දිගේ වෙළෙඳ නගර බිහි විය. වෙළෙඳ හා නාවික කටයුතු දියුණුව නිසා සංචාරකයෝ මෙහි ඇදී ආහ. ඒ ඒ ජාතීන් විසින් ඔවුන්ට හුරුපුරුදු ආයතන පවත්වාගෙන යනු ලැබීය.

නව රාජ්‍යයේ පැවැත්ම උදෙසා අසල්වැසි මුස්ලිම් රාජ්‍යයන් වූ මිසරය හා සිරියාව සමඟ යහපත් සබඳතා පවත්වා ගනිමින් තමන්ට විරුද්ධව එකමුතුවක් ඇති වීම වැළැක්වීමත් සෙල්ජුක් තුර්කීන්ගේ බල මධ්‍යස්ථානය වූ මෝසුල් (Mosul) කෙරේ විශේෂ අවධානයක් යොමු කිරීමත් අවශ්‍ය විය. II බෝල්ඩිවින්ගෙන් පසු පත් වූ පාලකයෝ දමස්කස් හා ඊජිප්තුව සමඟ ජෙරුසලමේ සබඳතා කෙරේ වැඩි සැලකිල්ලක් දැක්වූහ. එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙසින් මෝසුල්හි ආණ්ඩුකාර සෙංගි (Zengi) යටතේ මෝසුල් හා අලෙප්පෝ (Aleppo) එක්සත් වීමෙන් ලතින් රාජ්‍යයට තර්ජන එල්ල විය. 1141 දී සෙංගි එඩෙස්සා අල්වා ගැනීමේ තතු අපරදිගට ලැබීම දෙවැනි කුරුස යුද්ධයේ ආරම්භය විය.

දෙවැනි කුරුස යුද්ධය (1147-49)

ලතින් රාජ්‍යය පවත්වාගෙන යමින් ශුද්ධ භූමියේ රැඳී සිටියවුන්ට ආධාර සැලසීමට ගිය සේනාංක ලෙස ද අනතුරුව ඇති වූ කුරුස යුද්ධ ව්‍යාපාර සැලකිය හැකිය. III ඉයුජීනියස් පාප්තුමාගේ සහ සාන්ත බර්නාඩ්ගේ දේශනා දෙවෙනි කුරුස යුද්ධයට ක්‍රිස්තියානීන් පෙලඹවූයේය. ජර්මනියේ කොන්රාඩ් අධිරාජයාගේ සහ ප්‍රංසයේ VII ලුවී ගේ නායකත්වයෙන් ගිය සේනා සුළු ආසියාවේ දී පරාජයට පත් වීමෙන් විශාල පිරිසක් මරුමුවට පත් වූහ. ෆ්‍රෑරෑංක්වරුන් හා එකතු වූ ඉතිරි පිරිස උතුරේ මුස්ලිම් බල වර්ධනය සම්බන්ධයෙන් පියවර ගනු වෙනුවට සිරියාවේ පාලක නූර්දින්ගෙන් තර්ජන එල්ල වූ දමස්කස් අල්වාගැනීමට තැත් කළහ. මෙම යුද ජයෙන් සතු කරගත හැකි නිලකාර ප්‍රවේණි (fiefs) ගැන ලොබ කළ හමුදා, සහයෝගයෙන් ක්‍රියා කිරීමට අසමත් වූයෙන් දමස්කස් වටලෑම නිෂ්ඵල විය. පළමු කුරුස යුද්ධ ජයග්‍රහණයෙන් ලද කීර්තිය ද අහිමිවීමයි මෙහි ප්‍රතිඵලය වූයේ. මිසරයේ සිට දමස්කස් බලා ගිය මිසර ගැලක් කොල්ලකෑම දෙරට අතර වූ තාවකාලික සාම ගිවිසුමක් ජෙරුසලමේ නායකයන් විසින් කඩ කරනු ලැබීමක් සේ සැලකිණ. මින් පැනි නැඟි යුද්ධයේ දී කිතුනු හමුදාවක් සමූලඝාතනය කළ සලදීන් 1187 දී ජෙරුසලම අල්වා ගත්තේය.

තුන්වැනි කුරුස යුද්ධය (1189-91)

සලදීන්ගේ ආක්‍රමණය මුල් කොටගෙන තුන්වන කුරුස යුද්ධයට මුල පෑදිණි. එංගලන්තයේ ‘සිංහ හෘද’ රිචඩ් (Richard the Lion-Hearted), ප්‍රංසයේ ෆිලිප් ඔගස්ටස් හා ශුද්ධ රෝම අධිරාජ්‍යයේ හා ජර්මනියේ අධිරාජයා වූ ‍ප්‍රෙඩ්රික් බාබරෝසා යන යුරෝපීය පාලකයෝ හමුදා මෙහෙයවූහ. ජර්මන් අධිරාජයා සුළු අසියාවේ දී දියේ ගිලී අකල් මරණයකට ගොදුරු වූයේය. එංගලන්ත හා ප්‍රංස රජවරුන් අතර වූ අන්‍යෝන්‍ය ඊර්ෂ්‍යාව එකමුතුව කටයුතු කිරීමට බාධාවක් වුව ද ජෙරුසලමේ රජු හා එකතුව 1191 දී ආක්‍ර (Acre) අල්වාගැනීමට ඔවුහු සමත් වූහ. එංගලන්තයේ රජු සතුව ප්‍රංසයේ තුබූ නිලකාර ප්‍රවේණි සම්බන්ධ ආරාවුල් නිසා ෆිලිප් රජ පෙරළා ප්‍රංසයට ගියේය. සටන් ලැදි රිචඩ් රජ කිහිප වරක් මුස්ලිමුන් පැරදුව ද ජෙරුසලම අල්ලාගැනීමට අසමත් විය. අවසානයේ දී සලදීන් සමගින් තුන් අවුරුදු යුද විරාමයකට එළඹෙමින් (1192) ශුද්ධ නගරය වන්දනමානන කිරීමේ නිදහස ලැබගත්තේය. කුරුස යුද්ධයට එන ගමනේ දී රිචඩ් රජු විසින් බයිසන්ටයිවරුන්ගෙන් අල්වාගනු ලැබූ සයිප්‍රසය 1192 දී සිහසුනින් ඉවත් වූ ජෙරුසලමේ පාලකයාට ලබාදිනි. තුන්වැනි යුද්ධය සම්බන්ධව දීර්ඝ කාලීන වැදගත්කමක් වී නම් ඒ සයිප්‍රසය අත්පත් කරගැනීමයි. 1489 දී වැනීසියානුන් විසින් තම රාජ්‍යය එකතු කර ගන්නා තෙක් ෆ්‍රෑරැන්ක් බලකොටුවක් ලෙසින් පැවති මෙහි ඔවුන් පිහිටූවූ ආයතන ද නොනැසී පැවැත්තේය.

හතරවැනි කුරුස යුද්ධය (1202-04)

තුන්වැනි යුද්ධයේ අපේක්ෂා සුන් වීමෙන් යළි මිසරයේ මුස්ලිම්වරුන්ට පහර දීමේ අරමුණින් සංවිධානය කරන ලද මෙම ව්‍යාපාරයට III ඉනොසන්ට් පාප්තුමාගේ අනුශාසනා හා ආශිර්වාදය ලැබිණි. ෆ්ලාන්ඩර්ස්හි හා ප්‍රංසයේ රදල කොටස් මෙම යුද්ධයට සහභාගී වූහ. වැනීසියානු වෙළෙඳුන් හා කතිකා කරගත් පරිදි ගමන් පහසුකම් සැලසීමෙන් පසු නියමිත පරිවහන වියදම් ගෙවීමට අසමත් වූ මෙම පිරිස ඩැල්මේෂියානු වෙරළේ සාරා (Zara) නම් ක්‍රිස්තියානි නගරය හංගේරියානු රජුගෙන් යළි ලබාගැනීමට වැනීසියානුන්ට යුද්ධාධාර සැපයූහ. සිහසුන අහිමි වූ II ඇන්ජලස් අධිරාජයාගේ පුත් ඇලෙක්සියස්ට බයිසන්ටයින් අධිරාජ්‍යයේ සිහසුන ලබාදෙනු වස් කොන්ස්තන්තිනෝපලය අල්වාගැනීමට සහාය වීමට මේ පිරිස එකඟ වූහ. කොන්ස්තන්තිනෝපලය ආක්‍රමණය කොට ජය ගත් (1204) කුරුස යුද්ධ හමුදා තම නායකයකු වූ ෆ්ලාන්ඩර්ස්හි බෝල්ඩ්වින් යටතේ කොන්ස්තන්තිනෝපල් ලතින් අධිරාජ්‍යය පිහිටුවූහ. එහි වූ වස්තුව කොල්ල කෑ ඔවුහු ශුද්ධ භූමිය දිනාගැනීමට යාම පසෙක ලා බයිසන්ටයින් ප්‍රදේශ අල්වාගෙන ලතින් සාමන්ත ඇති කළහ. කලින් සිටි බයිසන්ටයින් පාලකයෝ අධිරාජ්‍යයේ ඒ ඒ ප්‍රදේශවලට පලාගිය අතර නැගෙනහිර රෝම සම්ප්‍රදායයන් පවත්වාගෙන යනු ලැබුවේ නයිසේහි සිටි අධිරාජයකු විසිනි.

ළමා කුරුස යුද්ධ (1212)

ප්‍රංසයේ ස්ටීවන් නම් ගොපලු දරුවකු දේව වචනයක් අනුව ශුද්ධ භූමිය නිදහස් කරගැනීමේ අරමුණින් පිටත් වූ ගමනට දොළොස් විය තරම් වයසේ වූ ළමුන් 30,000ක් පමණ සහභාගි වූ බව සඳහනි. මොවුන්ට ගමන් පහසුව සැලසූ වෙළෙඳ නැව්වලින් දෙකක් කුණාටුවකට අසු වීමෙන් එහි ගමන් කළවුන් මරුමුවට පත් වූ අතර ඉතිරි වූ ළමයි වහල් මෙහෙයට විකුණන ලදහ. මේ ගැන පතළ තතු නිසා නිකොලස් (Nicholas) නම් ජර්මන් දරුවකු යටතේ සංවිධානය වූ ළමා සේනාවක් ඇල්ප්ස් කඳු හරහා රෝමයට ගිය ද තුනෙන් දෙපංගුවක් පමණ මෙම දුෂ්කර ගමනේ දී මරුමුවට පත් වූහ. III ඉනොසන්ට් පාප්තුමා ඔවුන්ට ආපසු ගමට යන්නට ආදරයෙන් අණ කළ නමුත් වෙහෙසට පත්ව සිටි ඔවුන්ට ආපසු ගමට යන්නට නොහැකි විය. අතරමඟ ගම්බිම්වල නවාතැන් ගත් ඔවුන්ට කිසි කලක ආපසු ජර්මනියට යා නොහැකි විය.

පස්වැනි කුරුස යුද්ධය (1228-29)

පස්වැනි කුරුස යුද්ධය වන විට මුස්ලිම්වරු බෙදීමෙන් අසමඟියට පත්ව දුර්වලව ගොස් සිටියහ. සිසිලියේ II ප්‍රෙඩ්රික් නම් ජර්මන් අධිරාජයා මෙම යුද්ධයේ පෙරමුණ ගත්තේය. අවස්ථාවාදියකු වූ මොහු රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික ඥානය ඇගැයූවෙකි. මිසර සුල්තාන් අල් කාමිල් සමඟ ගිවිසුමකට එළඹෙමින් ජෙරුසලම, බෙත්ලෙහෙම, නාසරත් ඇතුළු ශුද්ධ භූමි ලබාගනිමින් දස අවුරුදු සාමයකට මඟ පෑදු නමුදු එම ක්‍රියාව අනුමත නොකළ පාප් වහන්සේ ඔහුට විරුද්ධව ඉතාලියේ සටන් මෙහෙයවූහ. 1244 දී තුර්කීහු ශුද්ධ නගරය අල්වාගත්හ.

සයවැනි කුරුස යුද්ධය (1249)

සැරසන්වරු ජෙරුසලම අත් කරගැනීම VI ඉනොසන්ට් පාප්තුමා නව කුරුස යුද්ධයක් ප්‍රකාශ කිරීමට හේතු විය. ප්‍රංසයේ IX ලුවී එහි නායකත්වය ගැනීමට හේතු වූයේ හුදු ක්‍රිස්තියානි ආගමික විඥානවාදි (idealist) අදහස් නිසා බව පළ වේ. මිසරය ආක්‍රමණය කර ඩමිටේ අල්වාගත් පසුව මිසර සුල්තාන් ආයුබ් විසින් ජෙරුසලම හුවමාරු කර ගැනීමේ ගිවිසුමක් ඉදිරිපත් කරන ලදී. එය පිළිකෙව් කොට කයිරෝව ආක්‍රමණය කිරීමට යෑමේ දී මුස්ලිමුන්ගේ සිරකරුවකු බවට පත් ලුවී විශාල මුදලක් හා ඩැමිටේ යළි පාවාදීමේ වන්දියක් යටතේ නිදහස ලදුයේය. අනතුරුව සිවු වසරක් පලස්තීනයේ නැවතී ජෙරුසලම ලබාගැනීමට ඔහු ගත් තැත නිරර්ථක විය.

සත්වැනි කුරුස යුද්ධය (1270)

කුරුස යුද්ධ අරමුණින් පිටත් වුව ද සිසිලයේ රජු වූ තම සොහොවුරු චාර්ල්ස් වෙනුවෙන් ටියුනීසියාව ආක්‍රමණය කිරීමට ගිය ලුවී එහි දී රෝගාතුරව මිය ගියේය. ලුවී රජුට සහාය වනු වස් එංගලන්තයේ එඩ්වර්ඩ් කුමරා යටතේ සුළු සේනාවක් පැමිණය ද ( 1271-72) ඉන් පලක් නොවිණි. මෙය කුරුස යුද්ධාවලියේ අවසානය සේ සැලකේ. ට්‍රිපොලිය 1289 දීත් සිරියාවේ අවසාන ක්‍රිස්තියානි මධ්‍යස්ථානය වූ ආතර්1291 දීත්, මුස්ලිමුන් සතු විය. අනතුරුව ඉතිරි ෆ්රෑංක් බල කොටු සියල්ලක්ම පාහේ විරුද්ධත්වයක් නොපාමින් යටත් විය.

13 වන ශතවර්ෂයෙහි කුරුස යුද්ධ මාලාව අවසන් වුව ද ඔටෝමන් තුර්කි බලයේ නැඟීම හා නැඟෙනහිර බල සමතුලනයේ වෙනස්කම් මත පැනනැඟි අවශ්‍යතා අනුව මධ්‍යකාලීන යුගයේ අවසානය තෙක් හා ඊට පසුවත් කුරුස යුද්ධ සඳහා පෙලඹවීම් ඇති විය. තුර්කි බල වර්ධනයෙන් එල්ල වූ තර්ජනයන් නිසා 17 වන ශත වර්ෂය දක්වා යුරෝපය නිරත වූ ආරක්ෂිත යුද්ධ සම්බන්ධයෙන් ද කුරුස යුද්ධ අදහස් බල පෑ බව පෙනේ.

ප්‍රතිඵල

ප්‍රධාන පරමාර්ථය වූ ශුද්ධ භූමිය නිදහස් කරගැනීමේ අරමුණ ව්‍යර්ථ වුවත් පෙරදිග ලෝකය සමඟ සබඳතා යුරෝපයේ නව ජීවන ක්‍රමයකට හා ආකල්පාවලියකට මඟ පෑදුයේය. හතරවැනි කුරුස යුද්ධයෙන් අනතුරුව කොන්ස්තන්තිනෝපලයට සීමා වූ බයිසන්ටයින් අධිරාජ්‍යය ඔටෝමන් තුර්කීන්ගේ පහරින් බිඳ වැටිණි (1453). පෙරදිග හා අපරදිග අතර ආගමික එකමුතුවක් ඇති කිරීමේ පරමාර්ථය ද ඉන් ගිලිහී ගියේය. ඒ සමඟ ම ඉස්ලාම් ආගමිකයන්ගේ මැද පෙරදිග යුද්ධ ජයග්‍රහණය තහවුරු විය. ඔටෝමන් තුර්කීන් යටතේ ඔවුන්ගේ බලය 14,15 වන ශතවර්ෂවල දී බෝල්කන් ප්‍රදේශ හරහාත් 17 වන ශතවර්ෂවය වන විට වියනා දක්වාත් පැතිරී ගියේය. බුද්ධිය හා සංස්කෘතිය අතින් බටහිර යුරෝපීයයන් අභිභවා සිටි අරාබි ප්‍රභූ තන්ත්‍රය කුරුස යුද්ධාවලිය නිසා ආගමික ගතානුගතිකත්වයට නැඹුරු වූයෙන් ලෞකික අධ්‍යාපනයේ පිරිහීමක් ඇති විය. මුල් කුරුස යුද්ධ ජයග්‍රහණය පාප් පදවියේ කීර්තිය නඟාලීමට මෙන් ම ආගම් බැතිය දැනවීමට ඉවහල් වුව ද කල් යත් ම කිතුනුවන්, යුදෙව්වන් සාධර්මික ක්‍රිස්තියානීන් යන මොවුන්ට ද පාප් පදවියට විරුද්ධ වූවන්ට ද එරෙහිව පාප්වරුන් විසින් කුරුස යුද්ධ මෙහෙයවනු ලැබීම කුරුස යුද්ධ කෙරේ අප්‍රසාදයක් පළ වීමට හේතු විය.

යුද්ධවලට අවශ්‍ය ද්‍රව්‍ය හා සේනාවන් පරිවහනයෙන් මධ්‍යධරණී මුහුද හරහා පෙරදිග හා අපරදිග අතර ඇති වූ වෙළෙඳ සබඳතා නිසා පෙරදිග සිට රෙදිපිළී, කුළුබඩු, සුඛෝපභෝගී ද්‍රව්‍ය, කෑම වර්ග හා රන් රිදී ආදිය යුරෝපීය වෙළෙඳපොළට ළඟා විය. වෙළෙඳ දියුණුව අභිනව වෙළෙඳනගර හා වාණිජ ප්‍රශ්නයන් බිහි වීමට හේතු විය. වෙළෙඳ කටයුතු සහ යුද්ධ හා වන්දනා ගමන් සම්බන්ධ අරමුදල් හැසිර වූ ඉතාලියානු නගරවල වෙළෙඳුන් සහ ප්‍රභූහු බැංකු ක්‍රම දියුණු කළහ. වෙළෙඳ හා ප්‍රභූ පන්තිවල ජීවන රටාව මුදල් අවශ්‍යතා අනුව හැඩගැසීම වැඩවසම් ආර්ථිකයේ පදනම දෙදරවා ලූයේය.

යුද ව්‍යාපාර නිසා නාවික හා භූගෝල විද්‍යාත්මක දැනුම දියුණු වීම අන් රටවල් ගවේෂණය කිරීමේ යුගයක ආරම්භය විය. මුස්ලිම් බලය නැඟෙනහිර ගමන් මඟ අවුරා සිටියෙන් බටහිරට ගිය ගවේෂකයෝ නව ලෝකය සොයාගත්හ. ගලින් තැනූ ගොඩනැගිලි සම්ප්‍රදායයන් බයිසන්ටයින් හා අරාබි ලෝකයෙන් යුරෝපීයයන්ට හුරු වූ අතර පුරාවෘත්තයන්, ලිඛිත ඉතිහාස හා ගීත වශයෙන් එකතු වූ තතු පෙරදිග සාහිත්‍ය ප්‍රවාහය වේගවත් කෙළේය.

අජන්තා සී. දයාරත්න

පුවර්ගය: ක-කෞ