"එංගල්ස්, ෆ්‍රීඩ්රික්" හි සංශෝධන අතර වෙනස්කම්
('(1820-1895). වර්තමාන කොමියුනිස්ට්වාදය ගොඩනැඟීමෙහි ල...' යොදමින් නව පිටුවක් තනන ලදි) |
|||
| 3 පේළිය: | 3 පේළිය: | ||
එංගලන්තයේ දී ඔහුට කම්කරු පන්තියේ ජීවිතය ගැන මනා වැටහීමක් ලැබිණ. ඔවුන්ගේ දු:ඛිත ජීවන තත්ත්වයත් ඔවුන්ට දේශපාලන අයිතිවාසිකම් නොලැබීමත් පිළිබඳ හේතු සෙවීමට ඔහු පෙලඹුණේය. චාර්ටිස්ට් ව්‍යාපාරයෙහි අඩුලුහුඬුකම් සෙවීමෙහි ප්‍රතිඵලයක් වශයෙන් ඔහු අතින් “ආර්ථීක විද්‍යා විමර්ශනයට පිටුවහලක්” (A Contribution to the Critique of Political Economy) හා “එංගලන්තයේ කම්කරු පන්තියේ තත්ත්වය” (The Condition on the Working Class in England) යනුවෙන් අගනා කෘති දෙකක් බිහි විය. නිර්ධන පන්තිය දුක් විඳින ජනකායක් පමණක් නොව සිය විමුක්තිය පතා වෙහෙසෙන්නා වූ කොටසක් ද බව පළමු වරට පෙන්වා දෙන ලද්දේ ඔහු විසිනි. මෙසේ එංගලන්තයෙහි දී ඔහු සමාජවාදියෙක් විය. එසේ ම වෙළඳ චක්‍රයේ (trade cycle) ස්වභාව පරීක්ෂා කොට ඒ පිළිබඳ පැහැදිලි විස්තරයක් ඉදිරිපත් කළ ප්‍රථම ආර්ථීක විද්‍යාඥයන් අතුරෙන් එංගල්ස් ද කෙනෙකි. | එංගලන්තයේ දී ඔහුට කම්කරු පන්තියේ ජීවිතය ගැන මනා වැටහීමක් ලැබිණ. ඔවුන්ගේ දු:ඛිත ජීවන තත්ත්වයත් ඔවුන්ට දේශපාලන අයිතිවාසිකම් නොලැබීමත් පිළිබඳ හේතු සෙවීමට ඔහු පෙලඹුණේය. චාර්ටිස්ට් ව්‍යාපාරයෙහි අඩුලුහුඬුකම් සෙවීමෙහි ප්‍රතිඵලයක් වශයෙන් ඔහු අතින් “ආර්ථීක විද්‍යා විමර්ශනයට පිටුවහලක්” (A Contribution to the Critique of Political Economy) හා “එංගලන්තයේ කම්කරු පන්තියේ තත්ත්වය” (The Condition on the Working Class in England) යනුවෙන් අගනා කෘති දෙකක් බිහි විය. නිර්ධන පන්තිය දුක් විඳින ජනකායක් පමණක් නොව සිය විමුක්තිය පතා වෙහෙසෙන්නා වූ කොටසක් ද බව පළමු වරට පෙන්වා දෙන ලද්දේ ඔහු විසිනි. මෙසේ එංගලන්තයෙහි දී ඔහු සමාජවාදියෙක් විය. එසේ ම වෙළඳ චක්‍රයේ (trade cycle) ස්වභාව පරීක්ෂා කොට ඒ පිළිබඳ පැහැදිලි විස්තරයක් ඉදිරිපත් කළ ප්‍රථම ආර්ථීක විද්‍යාඥයන් අතුරෙන් එංගල්ස් ද කෙනෙකි. | ||
| − | 1844 දී මොහුට කාල් මාක්ස් දෙවන වරට ප්‍රංසයෙහි දී මුණ ගැසිණ. මින් පසු ඔවුන් දෙදෙනා අතර ඇති වුණු මිත්‍රත්වය, ලෙනින් විසින් පෙන්වා දෙන අයුරු, නිර්ධන පන්තිකයන්ගේ විමුක්තියට අදාළ ධර්මයක් ගොඩනැංවීමට උත්සුක වූ සටන්කාමී වියත් පුද්ගලයන් දෙදෙනකුගේ අත්‍යන්තකමනීය සුහදතාවක් බවට පරිවර්තනය විය. ඉන් පසු මේ දෙදෙනා 1844-46 අතරතුර “ශුද්ධ පවුල” (Holy Family) හා “ජර්මන් කල්පනා ප්‍රණාලිය” (The German Ideology) යන ග්‍රන්ථ නිෂ්පාදනය කළහ. මේ කෘතිවල පරමාර්ථය වූයේ එකල සම්භාවනාවට පත්ව තිබුණු හේගල් ෆොයියර්බාක් (1804-1872) හා ඔවුන්ගේ අනුගාමිකයන්ගේ දාර්ශනික මතවලට පටහැණි නව ආකල්පයක් විදහා පෑමය. මොවුහු | + | 1844 දී මොහුට කාල් මාක්ස් දෙවන වරට ප්‍රංසයෙහි දී මුණ ගැසිණ. මින් පසු ඔවුන් දෙදෙනා අතර ඇති වුණු මිත්‍රත්වය, ලෙනින් විසින් පෙන්වා දෙන අයුරු, නිර්ධන පන්තිකයන්ගේ විමුක්තියට අදාළ ධර්මයක් ගොඩනැංවීමට උත්සුක වූ සටන්කාමී වියත් පුද්ගලයන් දෙදෙනකුගේ අත්‍යන්තකමනීය සුහදතාවක් බවට පරිවර්තනය විය. ඉන් පසු මේ දෙදෙනා 1844-46 අතරතුර “ශුද්ධ පවුල” (Holy Family) හා “ජර්මන් කල්පනා ප්‍රණාලිය” (The German Ideology) යන ග්‍රන්ථ නිෂ්පාදනය කළහ. මේ කෘතිවල පරමාර්ථය වූයේ එකල සම්භාවනාවට පත්ව තිබුණු හේගල් ෆොයියර්බාක් (1804-1872) හා ඔවුන්ගේ අනුගාමිකයන්ගේ දාර්ශනික මතවලට පටහැණි නව ආකල්පයක් විදහා පෑමය. මොවුහු දෙදෙනා ම අපෝහක (dialectical) හා ඓතිහාසික ද්‍රව්‍යවාදය වැඩි දියුණු කරමින් ම කොමියුනිස්ට් පක්ෂය විප්ලවවාදී පක්ෂයක් කරලීමට අවශ්‍ය ප්‍රායෝගික විධිවිධාන ද උනන්දුවෙන් යෙදූහ. මෙම පක්ෂයෙහි ප්‍රතිපත්තිය පිළිබඳ කෙටුම් පත 1847 දී සකස් කළ එංගල්ස් පළමුවැනි ජාත්‍යන්තරයෙහි සමසම්පාදකයෙක් ද වෙයි. 1848 දී මොවුන් දෙදෙනා නිකුත් කළ කොමියුනිස්ට් ප්‍රකාශනයට (The Communist Manifesto) පදනම වූයේ මේ ලියවිල්ලයි. |
එංගල්ස් විසින් පුවත්පත් ආදියට ලියන ලද ලිපි රාශිය නිසා මාක්ස්වාදය ප්‍රචාරයට පත් විය. මුල දී යුද කටයුතුවලට සම්බන්ධ වීමට ලත් අවස්ථාවට අමතරව බාඩන් කැරැල්ලට සහභාගි වීමෙන් යුද්ධ ව්‍යාපාර ගැන මනා අවබෝධයක් ඔහුට ලැබිණ. පසුව මේ අත්දැකීම් ඇසුරු කරමින් ඔහු ජර්මන් විප්ලවය ගැන “ජර්මනියේ ගොවි හටන” (Peasant War in Germany) හා “ජර්මනියේ විප්ලවය සහ ප්‍රතිවිප්ලවය” (Revolution and Counter-Revolution in Germany) යන කෘති සම්පාදනය කළේය. මේ කෘති මගින් නිර්ධන පන්තියේ මිත්‍ර පාක්ෂිකයකු වන ගොවිජනතාවගේ කාර්යභාරය පැහැදිලි කිරීමට ඔහු තැත් කර ඇත. පසු කාලයෙහි දී එංගල්ස් යුද කටයුතු ගැන විශේෂඥයකු ලෙස පිළිගනු ලැබූ හෙයින් ඔහු ඒ පිළිබඳ ප්‍රාමාණික ලිපි ද සැපයීය. | එංගල්ස් විසින් පුවත්පත් ආදියට ලියන ලද ලිපි රාශිය නිසා මාක්ස්වාදය ප්‍රචාරයට පත් විය. මුල දී යුද කටයුතුවලට සම්බන්ධ වීමට ලත් අවස්ථාවට අමතරව බාඩන් කැරැල්ලට සහභාගි වීමෙන් යුද්ධ ව්‍යාපාර ගැන මනා අවබෝධයක් ඔහුට ලැබිණ. පසුව මේ අත්දැකීම් ඇසුරු කරමින් ඔහු ජර්මන් විප්ලවය ගැන “ජර්මනියේ ගොවි හටන” (Peasant War in Germany) හා “ජර්මනියේ විප්ලවය සහ ප්‍රතිවිප්ලවය” (Revolution and Counter-Revolution in Germany) යන කෘති සම්පාදනය කළේය. මේ කෘති මගින් නිර්ධන පන්තියේ මිත්‍ර පාක්ෂිකයකු වන ගොවිජනතාවගේ කාර්යභාරය පැහැදිලි කිරීමට ඔහු තැත් කර ඇත. පසු කාලයෙහි දී එංගල්ස් යුද කටයුතු ගැන විශේෂඥයකු ලෙස පිළිගනු ලැබූ හෙයින් ඔහු ඒ පිළිබඳ ප්‍රාමාණික ලිපි ද සැපයීය. | ||
| − | එවකට මාක්ස් ද ආරක්ෂාව ලබා සිටි එංගලන්තයෙහි පදිංචි වූ එංගල්ස් කම්කරු ව්‍යාපාරය සංවිධානය කරනු සඳහා උද්‍යෝගයෙන් ක්‍රියා කළේය. ආර්ථීක දුෂ්කරතාවෙන් පෙළුණු මාක්ස්ට තමා රැකියාවක් කොට උපයා ගත් මුදල් පවා පරිත්‍යාග කළ එංගල්ස් ඊළඟ අවුරුදු | + | එවකට මාක්ස් ද ආරක්ෂාව ලබා සිටි එංගලන්තයෙහි පදිංචි වූ එංගල්ස් කම්කරු ව්‍යාපාරය සංවිධානය කරනු සඳහා උද්‍යෝගයෙන් ක්‍රියා කළේය. ආර්ථීක දුෂ්කරතාවෙන් පෙළුණු මාක්ස්ට තමා රැකියාවක් කොට උපයා ගත් මුදල් පවා පරිත්‍යාග කළ එංගල්ස් ඊළඟ අවුරුදු හතළිහක පමණ කාලය තුළ එකට ශාස්ත්‍රීය කටයුතු කිරීම් ආදි සෑම ආකාරයකින් ම ඔහුට සහාය දුන්නේය. “ඩාස් කපිටාල්” (මූල ධනය) නමැති සුප්‍රකට ග්‍රන්ථයෙහි මුල් වෙළුම නිකුත් කිරීමට මාක්ස්ට උදවු කළ මොහු, ඔහුගේ මරණයෙන් පසු තවත් වෙළුම් දෙකක්, අත්පිටපත් හා සටහන් ඇසුරෙන් නිමාවට පත් කොට මුද්‍රණ ද්වාරයෙන් බිහි කළේය. ඒ සඳහා ඔහුට සිය මුළු කාලය ම පාහේ යෙදවීමට සිදු විය. එහෙත් පෙරොන්දු වූ පරිදි හතරවැනි වෙළුම නිකුත් කිරීමට පළමුව එංගල්ස් මරුමුවට පත් විය. |
“ලුට්වික් ෆොයියර්බාක් සහ සම්භාව්‍ය ජර්මන් දර්ශනයේ අවසානය” (Ludwig Feuerbach and the End of Classical German Philosophy) යන ග්‍රන්ථයෙන් එංගල්ස් හේගල්ගේ දර්ශනය විශ්ලේෂණය කොට එහි විසංවාද (contradictions) පෙන්වා දී හෙගේලියානු අපෝහක ක්‍රමය (dialectics) හා මාක්ස්වාදී අපෝහක ක්‍රමය එකිනෙකට විරුද්ධ වන අයුරු පැහැදිලි කරයි. ඩේවිඩ් හ්‍යුම්ගේ (1711-1776) හා ඉම නුවෙල් කාන්ට්ගේ (1724-1804) අඥෙයවාදය විවේචනය කොට භාවිතයෙන් ඒවා ප්‍රතික්ෂේප වන අයුරු පෙන්වා දෙයි. එසේ ම 17 වැනි හා 18 වැනි සියවස්වලට අයත් ඉංග්‍රීසි හා ප්‍රංස ද්‍රව්‍යවාදීන්ගේ හා ෆොයියර්බාක්ගේ මත විවේචනය කොට තත්ත්වාවබෝධයට ඒවා ප්‍රමාණවත් නොවන අයුරු දක්වයි. ඓතිහාසික ද්‍රව්‍යවාදී මතය විකාසනය කරමින් එය ආර්ථීක ද්‍රව්‍යවාදී මතයෙන් වෙනස් වන අයුරු එංගල්ස් පෙන්වා දී තිබීම බෙහෙවින් වැදගත්ය. කුමක් නිසා ද යත්, ඓතිහාසික ද්‍රව්‍යවාදය ද ආර්ථීක සාධකය වැදගත් බව පෙන්වා දීම නිසා සමහරුන් එම වාදයෙන් ආර්ථීක නියති වාදයක් (economic determinism) ඉගැන්වේ යයි වැරදි නිගමනයකට බැස සිටි හෙයිනි. මාක්ස්වාදය හැදෑරීමට මේ ග්‍රන්ථය කොතරම් වැදගත් දැයි කියතොත් එය කොමියුනිස්ට් ප්‍රකාශනය හා සම මට්ටමෙහි ලා ලෙනින් සලකා ඇත. | “ලුට්වික් ෆොයියර්බාක් සහ සම්භාව්‍ය ජර්මන් දර්ශනයේ අවසානය” (Ludwig Feuerbach and the End of Classical German Philosophy) යන ග්‍රන්ථයෙන් එංගල්ස් හේගල්ගේ දර්ශනය විශ්ලේෂණය කොට එහි විසංවාද (contradictions) පෙන්වා දී හෙගේලියානු අපෝහක ක්‍රමය (dialectics) හා මාක්ස්වාදී අපෝහක ක්‍රමය එකිනෙකට විරුද්ධ වන අයුරු පැහැදිලි කරයි. ඩේවිඩ් හ්‍යුම්ගේ (1711-1776) හා ඉම නුවෙල් කාන්ට්ගේ (1724-1804) අඥෙයවාදය විවේචනය කොට භාවිතයෙන් ඒවා ප්‍රතික්ෂේප වන අයුරු පෙන්වා දෙයි. එසේ ම 17 වැනි හා 18 වැනි සියවස්වලට අයත් ඉංග්‍රීසි හා ප්‍රංස ද්‍රව්‍යවාදීන්ගේ හා ෆොයියර්බාක්ගේ මත විවේචනය කොට තත්ත්වාවබෝධයට ඒවා ප්‍රමාණවත් නොවන අයුරු දක්වයි. ඓතිහාසික ද්‍රව්‍යවාදී මතය විකාසනය කරමින් එය ආර්ථීක ද්‍රව්‍යවාදී මතයෙන් වෙනස් වන අයුරු එංගල්ස් පෙන්වා දී තිබීම බෙහෙවින් වැදගත්ය. කුමක් නිසා ද යත්, ඓතිහාසික ද්‍රව්‍යවාදය ද ආර්ථීක සාධකය වැදගත් බව පෙන්වා දීම නිසා සමහරුන් එම වාදයෙන් ආර්ථීක නියති වාදයක් (economic determinism) ඉගැන්වේ යයි වැරදි නිගමනයකට බැස සිටි හෙයිනි. මාක්ස්වාදය හැදෑරීමට මේ ග්‍රන්ථය කොතරම් වැදගත් දැයි කියතොත් එය කොමියුනිස්ට් ප්‍රකාශනය හා සම මට්ටමෙහි ලා ලෙනින් සලකා ඇත. | ||
14:24, 15 සැප්තැම්බර් 2017 වන විට නවතම සංශෝධනය
(1820-1895). වර්තමාන කොමියුනිස්ට්වාදය ගොඩනැඟීමෙහි ලා කාල් මාක්ස් (බ.) සමඟ උරෙනුර ගැටී ක්‍රියා කළ තැනැත්තායි. ජර්මනියේ බාර්මන්හි උපත ලද එංගල්ස් ධනවත් කපු කර්මාන්තශාලා හිමියකුගේ පුත්‍රයෙකි. ඔහු තරුණ කාලයෙහි දී පටන් ම එකල පැවති සමාජ තත්ත්වය වෙනස් කිරීමට ක්‍රියා කළේය. 1841 දී යුද්ධ සේවයට බැඳී විවේක කාලයේ දී විශ්වවිද්‍යාලයෙහි ද දේශනවලට සහභාගි වූ ඔහු එහි දී තරුණ හෙගේලියානුවාදීන්ගේ වාමාංශික කොටසට එකතු විය. මෙකල ඔහු ෆොන් ෂෙලිං (1775-1854) නමැති ජර්මන් දර්ශනවාදියාගේ මත විවේචනයට ලක් කරමින් වැදගත් ලිපි ලිව්වේය. එසේ ම හේගල්ගේ (1770-1831) දර්ශනයෙහි දොස් ද ගෙන හැර දැක්වීය. සිය පියාගේ ඉල්ලීමට ගරු කිරීමක් වශයෙන් වාණිජ ක්‍රම හැදෑරීමට එංගලන්තයට යාමෙන් පසු ඔහුගේ අදහස් තදබල විපර්යාසයකට භාජන විය.
එංගලන්තයේ දී ඔහුට කම්කරු පන්තියේ ජීවිතය ගැන මනා වැටහීමක් ලැබිණ. ඔවුන්ගේ දු:ඛිත ජීවන තත්ත්වයත් ඔවුන්ට දේශපාලන අයිතිවාසිකම් නොලැබීමත් පිළිබඳ හේතු සෙවීමට ඔහු පෙලඹුණේය. චාර්ටිස්ට් ව්‍යාපාරයෙහි අඩුලුහුඬුකම් සෙවීමෙහි ප්‍රතිඵලයක් වශයෙන් ඔහු අතින් “ආර්ථීක විද්‍යා විමර්ශනයට පිටුවහලක්” (A Contribution to the Critique of Political Economy) හා “එංගලන්තයේ කම්කරු පන්තියේ තත්ත්වය” (The Condition on the Working Class in England) යනුවෙන් අගනා කෘති දෙකක් බිහි විය. නිර්ධන පන්තිය දුක් විඳින ජනකායක් පමණක් නොව සිය විමුක්තිය පතා වෙහෙසෙන්නා වූ කොටසක් ද බව පළමු වරට පෙන්වා දෙන ලද්දේ ඔහු විසිනි. මෙසේ එංගලන්තයෙහි දී ඔහු සමාජවාදියෙක් විය. එසේ ම වෙළඳ චක්‍රයේ (trade cycle) ස්වභාව පරීක්ෂා කොට ඒ පිළිබඳ පැහැදිලි විස්තරයක් ඉදිරිපත් කළ ප්‍රථම ආර්ථීක විද්‍යාඥයන් අතුරෙන් එංගල්ස් ද කෙනෙකි.
1844 දී මොහුට කාල් මාක්ස් දෙවන වරට ප්‍රංසයෙහි දී මුණ ගැසිණ. මින් පසු ඔවුන් දෙදෙනා අතර ඇති වුණු මිත්‍රත්වය, ලෙනින් විසින් පෙන්වා දෙන අයුරු, නිර්ධන පන්තිකයන්ගේ විමුක්තියට අදාළ ධර්මයක් ගොඩනැංවීමට උත්සුක වූ සටන්කාමී වියත් පුද්ගලයන් දෙදෙනකුගේ අත්‍යන්තකමනීය සුහදතාවක් බවට පරිවර්තනය විය. ඉන් පසු මේ දෙදෙනා 1844-46 අතරතුර “ශුද්ධ පවුල” (Holy Family) හා “ජර්මන් කල්පනා ප්‍රණාලිය” (The German Ideology) යන ග්‍රන්ථ නිෂ්පාදනය කළහ. මේ කෘතිවල පරමාර්ථය වූයේ එකල සම්භාවනාවට පත්ව තිබුණු හේගල් ෆොයියර්බාක් (1804-1872) හා ඔවුන්ගේ අනුගාමිකයන්ගේ දාර්ශනික මතවලට පටහැණි නව ආකල්පයක් විදහා පෑමය. මොවුහු දෙදෙනා ම අපෝහක (dialectical) හා ඓතිහාසික ද්‍රව්‍යවාදය වැඩි දියුණු කරමින් ම කොමියුනිස්ට් පක්ෂය විප්ලවවාදී පක්ෂයක් කරලීමට අවශ්‍ය ප්‍රායෝගික විධිවිධාන ද උනන්දුවෙන් යෙදූහ. මෙම පක්ෂයෙහි ප්‍රතිපත්තිය පිළිබඳ කෙටුම් පත 1847 දී සකස් කළ එංගල්ස් පළමුවැනි ජාත්‍යන්තරයෙහි සමසම්පාදකයෙක් ද වෙයි. 1848 දී මොවුන් දෙදෙනා නිකුත් කළ කොමියුනිස්ට් ප්‍රකාශනයට (The Communist Manifesto) පදනම වූයේ මේ ලියවිල්ලයි.
එංගල්ස් විසින් පුවත්පත් ආදියට ලියන ලද ලිපි රාශිය නිසා මාක්ස්වාදය ප්‍රචාරයට පත් විය. මුල දී යුද කටයුතුවලට සම්බන්ධ වීමට ලත් අවස්ථාවට අමතරව බාඩන් කැරැල්ලට සහභාගි වීමෙන් යුද්ධ ව්‍යාපාර ගැන මනා අවබෝධයක් ඔහුට ලැබිණ. පසුව මේ අත්දැකීම් ඇසුරු කරමින් ඔහු ජර්මන් විප්ලවය ගැන “ජර්මනියේ ගොවි හටන” (Peasant War in Germany) හා “ජර්මනියේ විප්ලවය සහ ප්‍රතිවිප්ලවය” (Revolution and Counter-Revolution in Germany) යන කෘති සම්පාදනය කළේය. මේ කෘති මගින් නිර්ධන පන්තියේ මිත්‍ර පාක්ෂිකයකු වන ගොවිජනතාවගේ කාර්යභාරය පැහැදිලි කිරීමට ඔහු තැත් කර ඇත. පසු කාලයෙහි දී එංගල්ස් යුද කටයුතු ගැන විශේෂඥයකු ලෙස පිළිගනු ලැබූ හෙයින් ඔහු ඒ පිළිබඳ ප්‍රාමාණික ලිපි ද සැපයීය.
එවකට මාක්ස් ද ආරක්ෂාව ලබා සිටි එංගලන්තයෙහි පදිංචි වූ එංගල්ස් කම්කරු ව්‍යාපාරය සංවිධානය කරනු සඳහා උද්‍යෝගයෙන් ක්‍රියා කළේය. ආර්ථීක දුෂ්කරතාවෙන් පෙළුණු මාක්ස්ට තමා රැකියාවක් කොට උපයා ගත් මුදල් පවා පරිත්‍යාග කළ එංගල්ස් ඊළඟ අවුරුදු හතළිහක පමණ කාලය තුළ එකට ශාස්ත්‍රීය කටයුතු කිරීම් ආදි සෑම ආකාරයකින් ම ඔහුට සහාය දුන්නේය. “ඩාස් කපිටාල්” (මූල ධනය) නමැති සුප්‍රකට ග්‍රන්ථයෙහි මුල් වෙළුම නිකුත් කිරීමට මාක්ස්ට උදවු කළ මොහු, ඔහුගේ මරණයෙන් පසු තවත් වෙළුම් දෙකක්, අත්පිටපත් හා සටහන් ඇසුරෙන් නිමාවට පත් කොට මුද්‍රණ ද්වාරයෙන් බිහි කළේය. ඒ සඳහා ඔහුට සිය මුළු කාලය ම පාහේ යෙදවීමට සිදු විය. එහෙත් පෙරොන්දු වූ පරිදි හතරවැනි වෙළුම නිකුත් කිරීමට පළමුව එංගල්ස් මරුමුවට පත් විය.
“ලුට්වික් ෆොයියර්බාක් සහ සම්භාව්‍ය ජර්මන් දර්ශනයේ අවසානය” (Ludwig Feuerbach and the End of Classical German Philosophy) යන ග්‍රන්ථයෙන් එංගල්ස් හේගල්ගේ දර්ශනය විශ්ලේෂණය කොට එහි විසංවාද (contradictions) පෙන්වා දී හෙගේලියානු අපෝහක ක්‍රමය (dialectics) හා මාක්ස්වාදී අපෝහක ක්‍රමය එකිනෙකට විරුද්ධ වන අයුරු පැහැදිලි කරයි. ඩේවිඩ් හ්‍යුම්ගේ (1711-1776) හා ඉම නුවෙල් කාන්ට්ගේ (1724-1804) අඥෙයවාදය විවේචනය කොට භාවිතයෙන් ඒවා ප්‍රතික්ෂේප වන අයුරු පෙන්වා දෙයි. එසේ ම 17 වැනි හා 18 වැනි සියවස්වලට අයත් ඉංග්‍රීසි හා ප්‍රංස ද්‍රව්‍යවාදීන්ගේ හා ෆොයියර්බාක්ගේ මත විවේචනය කොට තත්ත්වාවබෝධයට ඒවා ප්‍රමාණවත් නොවන අයුරු දක්වයි. ඓතිහාසික ද්‍රව්‍යවාදී මතය විකාසනය කරමින් එය ආර්ථීක ද්‍රව්‍යවාදී මතයෙන් වෙනස් වන අයුරු එංගල්ස් පෙන්වා දී තිබීම බෙහෙවින් වැදගත්ය. කුමක් නිසා ද යත්, ඓතිහාසික ද්‍රව්‍යවාදය ද ආර්ථීක සාධකය වැදගත් බව පෙන්වා දීම නිසා සමහරුන් එම වාදයෙන් ආර්ථීක නියති වාදයක් (economic determinism) ඉගැන්වේ යයි වැරදි නිගමනයකට බැස සිටි හෙයිනි. මාක්ස්වාදය හැදෑරීමට මේ ග්‍රන්ථය කොතරම් වැදගත් දැයි කියතොත් එය කොමියුනිස්ට් ප්‍රකාශනය හා සම මට්ටමෙහි ලා ලෙනින් සලකා ඇත.
අපෝහක ද්‍රව්‍යවාදී දර්ශනය ස්වාභාවික විද්‍යා දැනීම මත පදනම් විය යුතු අතර ස්වාභාවික විද්‍යා සාර්ථක ලෙස දියුණු වීමට නම් ඒවා අපෝහක ද්‍රව්‍යවාදය මත පදනම් විය යුතු බවත් ඔහු “ස්වභාවධර්මයාගේ අපෝහක ක්‍රමය” (Dialectics of Nature) නම් කෘතියෙහි ලා ප්‍රකාශ කරයි. ස්වභාවධර්මය පිළිබඳ ආධිභෞතික (metaphysical) සංකල්ප විද්‍යා අභිවර්ධනයත් සමඟ ම බිඳවැටෙන අයුරුත් ඉන් අපෝහක ක්‍රමයට ඉඩ සැලසෙන අයුරුත් මෙහි විස්තර වෙයි. විද්‍යාත්මක ගවේෂණ කරණකොටගෙන, මෙහි සඳහන් වන ස්වාභාවික විද්‍යාවලට අයත් ඇතැම් විශේෂ මත දැන් යල් පැනගිය බව පෙනී යන නමුත් ග්‍රන්ථයෙහි දැක්වෙන අපෝහක ද්‍රව්‍යවාදී ආකල්පයට ඉන් කිසිදු බාධාවක් නොවේ. අද පවා ඒ ආකල්පය වලංගුව පවතී. අපෝහක ක්‍රමය චින්තනයෙහි ඉතාමත් දියුණු අවස්ථාවක දක්නට ලැබෙන බව ප්‍රකාශ කරන ස්ථානයෙහි දී ග්‍රීකයන් හා බෞද්ධයන් ගැන පමණක් සඳහන් කර තිබීමෙන් බෞද්ධයන් ද එබඳු උසස් තත්ත්වයකට පත්ව සිටි බව එංගල්ස් ප්‍රකාශ කර තිබීම විශේෂයෙන් සැලකිය යුතුය. මෙම වැදගත් ග්‍රන්ථය එංගල්ස් විසින් මුද්‍රණයට සකස් කොට තිබුණේ නැත. එය ඔහුගේ විවිධ ලිපි හා සටහන් අඩංගු කොට පළමු වරට 1925 දී එක්සත් සෝවියට් සමූහාණ්ඩුව විසින් ප්‍රකාශයට පත් කරන ලදි.
“ඩ්‍යුරිං විරෝධී” (Anti-Dühring) යන ග්‍රන්ථයෙහි (1) අපෝහක හා ඓතිහාසික ද්‍රව්‍යවාදය (2) දේශපාලන ආර්ථීකය හා (3) විද්‍යාත්මක කොමියුනිස්ට්වාදය යන මාක්ස්වාදයේ වැදගත් අංගත්‍රය ගැන පරිපූර්ණ විස්තරයක් දක්නට ලැබේ. මෙය ලියන ලද්දේ ඩ්‍යුරිං (1833-1921) නම් න්‍යායවාදියා දැඩි විවේචනයට ලක් කිරීමේ අදහසිනි. මෙහි පරිච්ඡේද තුනක් “සමාජවාදය:කාල්පනික හා විද්‍යාත්මක” (Socialism : Utopian and Scientific) යන නාමයෙන් හැඳින්වෙයි. එය මාක්ස්වාදය පිළිබඳ ප්‍රාමාණික ග්‍රන්ථයක් ලෙස සැලකේ. “පවුලේ, පෞද්ගලික දේපොළේ සහ රජයේ සම්භවය” (The Origin of the Family, Private Property and the State) යන කෘතිය එංගල්ස් ලියන ලද්දේ එල්. එච්. මෝර්ගන් (1818-1881) නමැති ඇමෙරිකානු මානව හා පුරාවිද්‍යාඥයාගේ පර්යේෂණ ඇතුළත් “ආදි සමාජය” (Ancient Society) යන ග්‍රන්ථය ද වෙනත් විද්‍යාත්මක කරුණු ද ඇසුරු කරමිනි. ආදි කාලීන කොමියුනිස්ට් සමාජයෙහි මූලික ලක්ෂණ විභාග කරන මොහු විවාහ හා පවුල් ක්‍රම ආර්ථීක කරුණු අනුව වෙනස් වන අයුරු දක්වයි. එසේ ම (1) පුද්ගල සන්තකය (දේපොළ), පන්ති හා රජය හැම දා ලෝකයෙහි නොපැවති බවත් ඒවා පහළ වූයේ ආර්ථීක ක්‍රමයෙහි විකාසනය අනුව බවත් (2) සූරා කන පන්තිය අතෙහි දී රාජ්‍යය ජනතාව පෙළන ආයුධයක් වන බවත් (3) පන්ති ක්‍රමය නිරනුමානව ම අතුරුදහන් වන බවත් එංගල්ස් පෙන්වා දෙයි. මෙය සමාජය පිළිබඳ මාක්ස්වාදී මතය පැහැදිලි කරන වැදගත් කෘතියකි.
සිය බිරිඳගේ අභාවයෙන් දැඩි සිත් වේදනාවට පත් එංගල්ස් තමාට පත් වියෝ දුකේ දී නියම සහයෝගයක් නොලැබුණේ යයි තම සුහද මිත්‍රයා වූ මාක්ස්ට දෝෂාරෝපණය කළේය. මාක්ස් ඒ ගැන කරුණු පැහැදිලි කර දීමෙන් පසු සිය බිරිඳ නැති වුව ද තමාගේ පැරණිතම හා හොඳම මිතුරා නැති නොවී යයි ඔහු ඒ අමනාපය සිතින් අමතක කර දැම්මේය.
