කේතුමාලා
ඇතැම් බුද්ධරූපවල හා දේව රූපවල ද හිස වටා ඇති රැස් වළල්ල කේතුමාලා නම් වේ. ඉන්දියානු ප්‍රතිමා ලක්ෂණ විද්‍යාවෙහි මෙය ශිරශ්චක්‍ර හා ප්‍රභාමණ්ඩල යන අපර නාමයන්ගෙන් ද හැඳින්වේ.
පූජාවලියෙහි කේතුමාලා යන්න හැඳින්වෙන්නේ “බුදුරජාණන් වහන්සේගේ හිසින් වඩුරියනක් පමණ උඩට නැඟී බබළන රශ්මිකදම්බය” යනුවෙනි. බුදුරදුන්ගේ අශීත්‍යනුව්‍යඤ්ජන අතුරෙහි කේතුමාලාරතනරඤ්ජිතතා යනුවෙන් දැක්වෙන්නේ මෙය ම වෙයි. පසු කාලයේ දී මෙය බුදු සිරුරෙන් නික්මෙන ආලෝක ධාරාවක් ලෙස ද නිරූපණය කර ඇත. කේතුමාලාව ඉන්දියාවෙහි හෝ පර්සියාවෙහි සූර්යයා පිදීම ආශ්‍රයෙන් ප්‍රභව වූ ලක්ෂණයක් බව ආනන්ද කුමාරස්වාමිගේ අදහසයි.
ඉන්දියාවේ කේතුමාලාව සහිත රූප යෙදුණු ආදිතම නිදසුන් වනුයේ ක්‍රි.පූ. 100 වැන්න පමණ කාලයෙහි විසූ හර්මයියොස් (Hermaios) හා මානේස් (Manes) යන රජවරුන්ගේ කාසිය. ක්‍රි.පූ. 50 වැන්නේ සිට ක්‍රි.ව. 41 වැන්න දක්වා වූ කාලයෙහි විසූ කණිෂ්ක, හුවිෂ්ක හා වසුදේව යන රජවරුන්ගේ කාසිවල ද කේතුමාලාව සහිත රූප දක්නා ලැබේ. ක්‍රෛස්තව කලාවෙහි කේතුමාලාව ප්‍රථමවරට විද්‍යමාන වූයේ 5 වැනි සියවස්හි දීය. එම කලාවේ මුල් අවස්ථාවේ දී කේතුමාලාව නිර්මාපකදේව මූර්තිය පිළිබඳ රූපයන්ට සීමා වුව ද පසු කාලයේ දී දේව මෑණියන්ගේ හා වෙනත් සාන්තුවරයන්ගේ රූපවලට ද එය යොදන ලදි. මිසර වැසියන් මගින් ග්‍රීක හා රෝම ජනතාවට කේතුමාලාව ගැන දැනගන්නට ලැබිණැයි අදහස් කරනු ලැබේ. කේතුමාලාව සාමාන්‍යයෙන් පෙන්නුම් කෙරෙන්නේ චාම් වලයයක් මගිනි. ඇතැම් විට එයින් නික්මෙන රශ්මි කදම්බය දැක්වීම සඳහා ඊ වටා රේඛා දක්වන ලදි. නෙළුම් මලේ ආකෘතිය ද කේතුමාලාව වශයෙන් යොදන ලද අවස්ථා වෙයි. පර - වාසුදේවගේ ශිරශ්චක්‍රය නෙළුම් මලක ආකෘතිය ගතයුතු බව විෂ්ණු ධර්මෝත්තරයෙහි ඉඳුරා ම සඳහන් වෙයි. නෙළුම් මල් ආකෘතිය ඇති කේතුමාලා බුදුරූවල ද දක්නා ලැබේ. ජිනදාස ලියනරත්න
අනුරාධපුරයේ සමාධි පිළිමය, තොලුවිල පිළිමය වැනි අනුරාධපුර සමයට අයත් පිළිමවල කේතුමාලා හෙවත් රැස් වළලු නැත. හිඳගල බුද්ධ චිත්‍ර‍යේ ද රැස් වළල්ල හුදෙක් වෘත්තාකාරව පිහිටියේය. පිදුරංගල දාගැබෙන් හමු වූ පෙතැලි කැටයමේ බුද්ධ රූපවල පසුකඩ වෘත්තාකාර රැස් වළල්ලක් යොදා ඇත. එහි සැරසිලි ආදියක් නැත. මහියංගණ දාගැබේ ධාතු ගර්භයේ වූ බුදුරුවෙක හිස වටා වෘත්තාකාර සැරසිල්ලකි. එහි පසුකඩ තොරණ සැරසිලි සහිතව ඇඳ ඇත. දිඹුලාගල මාරවීදියේ ගල්ගෙයි චිත්‍ර අතර සැරසිලි රහිත කේතු රූපාකාර රැස් වළලු උරහිසට උඩින් හිස වටා යොදා ඇත.
නුවර කාලය වන විට ශිල්පීහු පිළිමයේ මෙන් බිත්තියේ අඳින ලද බුදුරුවේත් පසු කඩෙහි පාදාන්තයේ සිට සිරස දක්වා විහිදී යන සේ කේතු රූපාකාර රැස් වළල්ලක් සාදා නීල, පීත, ලෝහිත, ඕදාත,මාංජ්‍යෙෂ්ඨ යන වර්ණවලින් රැස් වළලු පහක් යොදන්නට වන්හ. ඊට පිටින් ප්‍රභාස්වර යනුවෙන් ඒ පාට පහ ම එක වටයක යොදන ලදි. ඒ කොටස සැරසිලි කැටයමක් සේ යොදා ඇත. සැරසිල්ල අලංකාර කිරීම සඳහා කළු පැහැයක් එයට යොදා ගෙන ඇත. පාට තීරු වශයෙන් පමණක් යොදා නොමැත. ඒවා සාම්ප්‍රදායික ලක්ෂණ අනුව රැස් විහිදී යන ආකාරයෙන් නිමවා තිබේ.
පිළිමයක් හැම විට ම නෙළන ලද්දේ බිත්තියකට කිට්ටුවෙනි. එසේ නැති තැන පිළිමයේ පසුකඩට අල්ලා කේතු රූපාකාර හැඩ බිත්තියක් සාදන ලදි. පිළිමයේ වුවත් බිතුසිතුවමේ වුවත් කේතු මාලාව දැක්වීමේ දී පැරණි පිළිවෙළට ම උරහිසට උඩින් හිස වටා කේතුරූපාකාර හැඩයක් දක්වා ඇත. මෙය අඛණ්ඩව ම ශිල්පීන් විසින් අනුගමනය කරන ලදි. ඒ හැඩය තුළ රතු හෝ කහ පැහැය යොදා ඇත.
සැරියුත් මුගලන් ආදි ශ්‍රාවකයන් වහන්සේගේ රූපවලට උරහිසෙන් ඉහළට සිටින සේ කේතුරූපාකාර දිගැටි හැඩය යොදන ලදි. එය අලංකාර කිරීමේ දී බුදු පිළිමයේ මෙන් පාට සඳහා රේඛා උපයෝගි කර ගෙන ඇත. එහෙත් එහි රැස් විහිදුවන බවක් පෙන්වා නැත.
නුවර කාලය වන විට බිතු සිතුවමක වූ බුද්ධ චිත්‍රයක් වුවත් හඳුන්වන ලද්දේ පිළිමය යනුවෙනි. දඹුලු විහාරයේ වියනේ “දෙදාස් දෙසිය තුදුසක් බුදු පිළිම අඳවා යනුවෙන්” සඳහන් වී ඇත. මේ සියලු චිත්‍ර කේතුමාලාවෙන් යුක්තයි. මහනුවර ගංගාරාමයේ කේතුමාලාව සහිත බුද්ධ චිත්‍ර 139 ක් ඇත. තවත් විශාල බුද්ධ රූප 376ක් බුදු පිළිම වශයෙන් ඇඳ ඇත. ඒ වටා රශ්මි මාලා දක්වා නොමැත.
බුදු පිළිමය වටා ඇති රශ්මි මාලාව දෙස බැලූ විට සිංහල සිත්තරාට ගැට ලියපත් ඇඳීමේ ලා වූ දක්ෂකම මැනැවින් පැහැදිලි වෙයි. මේ ගැට ලියපත් වැඩියක් ම යොදා ඇත්තේ ප්‍රභාස්වර යනුවෙන් හැඳින්වෙන අන්තිම වටයටයි.
ඇස්. පී. චාර්ල්ස්
