එකොළොස් ගිනි
පියවි ගින්න ස්පර්ශ කළහුගේ අත්පා ආදි සිරුරු අවයව දවනුයේ අනුදහනාර්ථයෙන් “ගිනි” යයි කියනු ලැබේ. එපරිදි ම චිත්තසන්තානයෙහි උපන් රාගාදි කෙලෙස්හු පියවි ගිනි සෙයින් පෙනෙන ගිනිදැල් නැත ද සන්තානයෙහි සිට සත්ත්වයා තවන්නාහු දවන්නාහු නුයි ගිනි නම් වෙති. රාගාදිය ගින්නෙකැයි වදාරන සර්වඥයන් වහන්සේ ඒ ඒ සූත්‍ර ප්‍රදේශයෙහි වෛනේය ජනයන්ගේ වශයෙන් නන් අයුරින් වදාළහ. ඛුද්දකවත්ථු විභඞ්ගාදියෙහි රාග-දෝස-මෝහයෝ ගිනි නම් වෙති. අඞ්ගුත්තර සත්තකයෙහි රාගාදි තුන් ගින්න හා “ආහුනෙය්‍යග්ගි ගහපතග්ගි දක්ඛිණෙය්‍යග්ගි කට්ඨග්ගි” යන සතර හා ගින්න සත්වැදෑරුම් කොට වදාළහ.
එහි රාගාදි තුන්දෙන යට කී පරිදි අනුදහනාර්ථයෙන් ගිනි නම් වෙති. “ආහුනෙය්‍යග්ගි” යනාදියෙහි “ආහුන” යයි සත්කාරය කියනු ලැබෙයි. ආහුනනයට, සත්කාරයට සුදුසු වෙත් නුයි ආහුනෙය්‍ය නම් වෙති. මවුපිය දෙදෙනා ද පුත්‍රයනට බොහෝ උපකාර වූවාහු නුයි පුත්‍රයන්ගේ සත්කාරයට සුදුසු වෙති. මවුපියන් කෙරෙහි වරදවා පිළිපන් පුත්‍රයෝ නිරයාදියෙහි උපදනාහුය. එහෙයින් මවුපියෝ අනුදහනයට ප්‍රත්‍යය වෙත් නුයි අනුදහනාර්ථයෙන් “ආහුනෙය්‍යග්ගි” යයි කියනු ලැබෙත්. ගෙහිමියා ගහපති යයි කියනු ලැබේ. හේ සිය බිරිඳට වස්ත්‍රාලඞ්කාරාදිය දීමෙන් බොහෝ උපකාර වෙයි. ඒ ස්වාමි පුරුෂයා ඉක්මවා හැසිරෙන මාගම නිරයාදියෙහි උපදී. එහෙයින් ඒ ගෘහපති ද යටකී පරිදි අනුදහනාර්ථයෙන් “ගහපතග්ගි” යයි කියන ලදි. දක්ඛිණ යනු සිවුපසයයි. භික්ෂුසඞ්ඝ තෙමේ දක්ෂිණාවට නිසි වූයේ වෙයි; තිසරණයෙහි පන්සිල් අටසිල් ආදියෙහි නොයෙක් කල්‍යාණධර්මයෙහි ද යොදවාලීමෙන් ගිහිගේ වැසියනට බොහෝ උපකාර වූයේ වෙයි. ඒ බික්සඟුන් කෙරෙහි මිථ්‍යාප්‍රතිපන්න වූ ගිහිගේ වැසියෝ නිරායාදියෙහි උපදිති. එහෙයින් බික්සඟන යට කී පරිදි මැ අනුදහනාර්ථයෙන් “දක්ඛිණෙය්‍යග්ගි” යයි කියන ලදි. කාෂ්ඨයෙන් උපන් පියවි ගින්න “කට්ඨග්ගි” නම් වේ.
“කොනු හාසො කිමානන්දො නිච්චං පජ්ජලිතෙසති” යනාදි ධම්මපද ගාථායෙහි “නිච්චං පජ්ජලිතෙ සති” යන පදය විස්තර කරන අටුවාව “ඉමස්මිං ලොකසන්නිවාසෙ රාගාදීහි එකාදසහි අග්ගීහි නිච්චං පජ්ජලිතෙ සති” යී, මේ ලෝක සන්නිවාසය හෙවත් ලෝවැසියා රාගාදි එකොළොස් ගින්නකින් නිරතුරු දැවෙන බව වදාළහ. යටකී ධම්මපදය වදාළ පුද්ගල වස්තුන්ගේ වශයෙන් “රාග දොස මොහ” යන තුන් ගිනි හා සත්ත්වයාගේ කායික චෛතසික සන්තාපයට කාරණව සිටි “ව්‍යාධි ජරා මරණ සොක පරිදෙව දුක්ඛ දොමනස්ස උපායාස” යන අටවැදෑරුම් දුක් ස්වභාවය හා එකොළොස් දෙන අනුදහනාර්ථයෙන් ගිනි නමැයි වදාළහ. මේ එහි සඞ්ග්‍රහ ගාථාවෙකි:
“රාගො ච දොසො ච මොහො ච ව්‍යාධි ජරා ච මරණම්පි ච සොකමෙව පරිදෙවදුක්ඛම්පි ච දොමනස්සූ පායාසමෙකාදස අග්ගිමාහු”
මේය එකොළොස් ගිනි නම්.
