කේසධාතු
බුදුරදුන්ගේ කේසධාතු වූකලි ජීව කේසධාතු යැ භස්මාවසේස කේශධාතු යයි දෙපරිදි වෙයි. එයින් භස්මාවශිෂ්ට කේශධාතු නානා සක්වළින් පැමිණි දෙවියෝ තමන් තමන්ගේ සක්වළ කරා එක එක ගෙන ගියහයි පැවසේ.
බෞද්ධ ග්‍රන්ථයන් අනුව මහාභිනිෂ්ක්‍රමණය කළ සිද්ධාර්ථ ගෞතම බෝධිසත්වයන් වහන්සේ අනෝමා නදී තීරයෙහි සිට පැවිදි වන අවස්ථායෙහි “මාගේ මේ කේසයෝ පැවිද්දට නොසුදුසු වෙතී” සලකා මුහුළු සහිත කෙස්වැටිය වමතින් අල්ලා සිඳපූහ. ඉතිරි කේසයෝ දෑඟුල් පමණ ශේෂව දක්ෂිණාවර්ත වී හිසට ම ඇලී ගියහ. රවුළුදු එයට නිසි සේ පිහිටියේයැ. යාවජීවයෙන් එබඳුව සිටි කෙස් රවුළු නැවත සිඳීමෙක් නම් නොවීය. බෝසත්හු මුහුළු සහිත සිඳලූ කෙස්වැටිය ගෙන “ඉදින් මම බුදු වෙම් නම් අහස සිටීවයි බුදු නොවෙම් නම්, බිම වැටේව” යි අහසට දැමූහ. සක්දෙවිඳු එය රුවන් කරඬුවකින් පිළිගෙන තිදස පුරයෙහි සිළුමිණි සෑය පිහිටුවිය. මේ බුදු වීමට පෙර කේසධාතූන් පිළිබඳ පුවතයි.
යළි බුද්ධත්වයට පැමිණ සත්සති ගෙවා කිරිපලු රුක් මුල වැඩහුන් බුදුරදුන්ට අත්සුණු හා මීපිඬු පිළිගන්වා ද්වේවාචික සරණ ගිය ‘තපස්සු භල්ලුක’ නම් වෙළෙඳුන් දෙදෙන පිදිය යුතු වස්තුවක් ඉල්ලා සිටි කල්හි දකුණතින් තමන් වහන්සේගේ හිස පිරිමැද කේසධාතූන් දුන්හ. යාත්‍රික වෙළෙඳුන් වූ ඔව්හු තමන් පැමිණි ජනපදවල එයින් ස්වල්පය බැගින් නිදහන් කොට ස්තූප පිහිටුවාලූහ. ලක්දිව නැඟෙනහිර වෙරළ සමීපයෙහි වූ තිරියායී පෙදෙසෙහි පිහිටි ගිරිහඬු (නීතුපත්පාණ) සෑය ද ඔවුන් විසින් කේසධාතු පිහිටුවන ලද්දෙකැයි සලකති. (පූජාවලිය බ.). බුරුම ජාතිකයෝ සියරැටියන් වූ තපස්සු භල්ලුකයන් බුරුම රටට පැමිණ තමන් වෙත තුබූ එම කේසධාතූන් රැන්ගුන් නුවර පිහිටි ස්වේදගොන් මහසෑය ප්‍රමුඛ කොට ඇති කිහිප තැනෙක පිහිටුවා පුද සත්කාර කරවූ බව විශ්වාස කරති. රැන්ගුන් වරාය සමීපයෙහි පිහිටි බෝටටෞන්පෙයා නම් චෛත්‍යය ප්‍රතිසංස්කරණය කිරීමේ දී එම නිධාන ගර්භයෙහි තිබී යථෝක්ත කේසධාතු කොටසක් ලැබී බුද්ධජයන්ති උත්සව සමයෙහි දී සැදැහැවතුන්ගේ දර්ශනය සඳහා තබන ලද්දේ විය.
මහාවංසය අනුව බුද්ධත්වයෙන් නවවැනි වූ දුරුතු මස පුනුපොහෝ දවස්හි යක්ෂදමනය සඳහා ලක්දිවට වැඩම කළ බුදුරජාණන් වහන්සේ මියුඟුණු සෑ තැන්හි වැඬහිඳ එහි රැස්වූ දෙවියන්ට දහම් දෙසූ සේක. සමන්කුළුවැසි සමන්දෙව් රජු දහම් අසා සෝවාන් මඟපල පැමිණ පිදිය යුතු වස්තුවක් අයැද සිටියෙන් හිස පිරිමැද කේසධාතු මිටක් දුන් සේක. එය රුවන් කරඬුවකින් පිළිගත් දෙව්රජු එම කේසධාතු සත්රුවන් රැසක් මත තබා මහියඬ්ගණ චෛත්‍යය (බ.) පිහිටි තැන්හි සත්රියන් කොට ඉඳුනිල් මිණිමුවා සෑයක් කරවූ බව මහාවංසයෙහි සඳහන් වෙයි.
ලබුගම ලංකානන්ද මහනාහිමි
කේසධාතු ලක්දිවට වැඩමවීමත් ඒ හා සම්බන්ධව පැවැත්වූ පූජාවනුත් පිළිබඳ තොරතුරු කේසධාතුවංසය (බ.) නම් වූ, මෙකල අවිද්‍යමාන ග්‍රන්ථයකින් උපුටාගන්නා ලද බව චූලවංසයේ සඳහන් වෙයි.
මෙම ධාතුන් වහන්සේ ලංකාවට වැඩම කරවීමේ ගෞරවය හිමි වන්නේ සිලාකාල නමැත්තකුටය. 1 කාශ්‍යප රජුට සේවය කොට පසුව ඔහු හා අමනාප වූ දාඨාපභූති නම් ඇමතියාගේ පුතකු වූ හෙතෙම කාශ්‍යප රජුගේ වෛමාතෘක සහෝදර මොග්ගල්ලාන සමඟ ඉන්දියාවට පලා ගියේය. බුද්ධගයාවේ බෝධිමණ්ඩ විහාරයේ පැවිදි වූ හෙතෙම අම්බසාමණේර නමින් ප්‍රකටව සිටියේය. කේසධාතු ඔහු අතට පත් වූයේ මේ අවධියේය. එහෙත් ඔහු එය ලබාගත්තේ කිනම් මාර්ගයකින් දැයි දැනගන්නට නැත. කාශ්‍යප රජුගෙන් පසු බලයට පත් මොග්ගල්ලාන රජු දවස අම්බ සාමණේරයන් වහන්සේ කේසධාතු රැගෙන ලංකාවට වැඩියහ. මහායාන අදහස් ජනප්‍රිය වෙමින් පැවති මේ සමයේ ධාතු වන්දනාවට වැදගත් තැනක් හිමි වූ බවට සැකයක් නැත. එබැවින් කේසධාතු මහාර්ඝ පූජනීය වස්තුවක් ලෙස පිළිගැනිණ. මොග්ගල්ලාන රජතුමා එම ධාතූන් වහන්සේ පළිඟු කරඬුවක තැන්පත් කොට දීපංකර බුදුන් වහන්සේ වෙනුවෙන් ගොඩනඟා තුබූ පිළිම ගෙයක වඩා හිඳුවා ඒ වෙනුවෙන් මහා පූජා පැවැත්විය.
මෑත භාගයේ දී ද අප රටට සර්වඥ කේසධාතූන් වැඩම වූ අවස්ථාවක් විය. 1960 දී එවක නැ. පකිස්ථානයට අයත්ව තිබූ බෙංගාලදේශයේ පිහිටි චිතගොං නගරයේ වූ විහාරයකින් ලැබුණු කේස ධාතූන් වහන්සේලා 1959 දී පකිස්ථාන රජය විසින් මෙරටට පරිත්‍යාග කරනු ලැබ හලාවත මාදම්පේ ශ්‍රී සම්බුද්ධ ජයන්ති ස්තූපයේ නිදන් කරනු ලැබූහ.
චිතගොං නගරය පිහිටියේ ද ත්‍රිකුණාමල වරායේ සිට බුරුමයට යන පැරණි මුහුදු මාර්ගයේ ම බැවින් මෙම කේසධාතූන් ද තපස්සු භල්ලුක වෙළෙඳ දෙබෑයන් විසින් එරටට වැඩම වන්නට ඇතැයි සිතිය හැකියි.
ආර්. එච්. ඇම්. පියසේන
