අගොස්තීනු, සාන්ත-1 (ක්‍රි.ව.354-430)
4 වන ශතවර්ෂයේ සිට 13 වන ශතවර්ෂය දක්වා වූ දීර්ඝ කාලය තුළ කතෝලික දර්ශන ක්ෂේත්‍රයෙහි ආග්‍රිම දාර්ශනිකයා ලෙස සලකනු ලබන්නේ සාන්ත අගොස්තීනුතුමාය. අපරදිග විසූ අනුපම මනෝවිද්‍යාඥයකු, දේවධර්ම ශාස්ත්‍රඥයකු හා දේශපාලන චින්තකයකු ලෙස ද ගෞරවයට පාත්‍ර වූ මෙතුමා උතුරු අප්‍රිකාවේ හිපෝහි කතෝලික බිෂොප් පදවිය ඉසුලුවේය. ක්‍රි.ව.354 දී එවක රෝම අධිරාජ්‍යයේ කොටසක් වශයෙන් පැවති උතුරු අප්‍රිකාවේ නුමිඩියා දේශයේ ටැගස්ටි නගරයේ දී අගොස්තීනු ජන්ම ලාභය ලැබීය. ඔහුගේ පියා පැට්රීසියස් නමැත්තෙකි. එවක ඔහු (පියා) ක්‍රිස්තු ලබ්ධිකයෙක් නොවීය. මව පසුකල සාන්ත මොනිකා නමින් ප්‍රසිද්ධ වූ භක්තිමත් කතෝලික කාන්තාවක් වූවාය.
ඉගෙනීමෙහි මහත් සාමර්ථ්‍යයක් දැක්වූ ළාබාල අගොස්තීනු, මදවුරා හා කාතේජ් යන නගරවල දී උසස් අධ්‍යාපනය ලැබුවේය. වයස අවුරුදු 19 සිට හෙතෙම සත්‍යය සෙවීමෙහි තත්පර විය. ඒ සඳහා ඔහු තුළ මහත් කුතුහලභාවයක් හා උනන්දුවක් ඇති කෙළේ සිසරෝගේ කෘතීන්ය. ඔහු එවක පැවති නොයෙකුත් දර්ශන වාද හදාළේය. බාල වියෙහි සිට ඔහු සිය මවගේ ආගම වූ ක්‍රිස්තු භක්තියට ගරු කළ නමුත් පරණ ගිවිසුමේ ඉගැන්වීම්, ශුභාරංචි ඉගැන්වීම්වලට පටහැණි යයි සිතූ ඔහු ක්‍රිස්තියානි ධර්මය නොඇදහීය. ඔහු තුළ වූ දැඩි ලෞකික ආශාවන් ද හේතුකොටගෙන, මැනිකියන් ඉගැන්වීම් කෙරෙහි ඔහු සිත ඇදී ගියේය. සදාකාලික පාපය දෙවියන්වහන්සේට එරෙහිව සිටින්නේය යනාදී ඉගැන්වීම් මත එම වාදය ගොඩනැඟී තිබුණි. අවුරුදු 9ක් පමණ මේ ඉගැන්වීම් අගොස්තීනු පිළිගෙන සිටියේය. මැනිකියන් ධර්මයෙහි විශාරදයකු වූ ෆෝස්ටස්ගේ දේශනයන් ඇසීමෙන් පසු ඔහු කෙරෙහි මෙන් නම එම සම්ප්‍රදාය කෙරෙහි ද අගොස්තීනු තුළ පැවැති ප්‍රසාදය අඩු වී ගියේය.
ක්‍රි.ව.383 දී ඔහු සිය පවුල ද සමඟ රෝමයට ගියේය. එහි දී අගොස්තීනුට රැකියාවක් ලබාගත හැකිවූයේ අවුරුද්දක් මහත් කරදර විඳීමෙන් පසුවය. 384 දී මිලාන්හි කථිකාචාර්ය පදවියක් ලැබූ අගොස්තීනුහි දී ඇම්බ්‍රෝස් බිෂොප්තුමා ගේ ආශ්‍රයට වැටුණේය. ඔහු එතුමාගේ වාගීශ භාවයෙන් වශීභූත ද විය. මේ කාලයේ දී ප්ලොටින්ස් ආදී නවප්ලැටෝනික දාර්ශනිකයන්ගේ කෘතීන් හදාළ අගොස්තීනු ඒ මතයන්ට අනුව ක්‍රිස්තියානි ඉගැන්වීම් සලකා බැලීමට ද වෙහෙසුණේය. ක්‍රි. ව. 386 වන විට ක්‍රිස්තියානි ඉගැන්විම් සත්‍ය යයි ඔහුට වැටහී ගිය ද ලෞකික ආශාවලින් බැඳී ගොස් තිබුණු ඔහුගේ සිත ඉන් මුදා ගැනීමට ඔහුට නොහැකි විය. එහෙත් එම වර්ෂයේ ම මධ්‍යභාගයේ දී ඔහු පසුව විශ්වාස කළ පරිදි ප්‍රාතිහාර්යයක් සිදුවූයේය. "ශුද්ධාත්මයාණන්ගේ මැදහත් වීමෙන්" ඔහු තුළ පැවති ලෞකික ආශා සිඳී ගියේය. ක්‍රි.ව.387 දී ඔහු ඇම්බ්‍රෝස් බිෂොප්තුමා විසින් බවුතීස්මය කරනු ලැබීය. හෙතෙම බවුතීස්ම ලබන්ට ප්‍රථම දාර්ශනික සංවාද කෘති කීපයක් ම ලියුවේය.
ක්‍රිස්තු භක්තිය වැලඳගත් අගොස්තීනු ඊළඟ වර්ෂයේ දී සිය මව ද සමඟ උපන් බිමට පෙරළා ගියේය. මඳ කලකින් ටැගස්ටිහි පූජකාරාමයක් පිහිටු වූ ඔහු 391 දී හිපෝහි දී පූජක භූමියට ඇතුළු විය. 395 දී හිපෝහි බිෂොප්තුමා අපවත් වූයෙන් එම පදවියට අගොස්තීනු පූජකවරයා පත්කරනු ලැබීය.
අගොස්තීනු බිෂොප්තුමා කතෝලික ධර්මයේ සහ එම සභාවේ බලය හා සංවිධානය තර කිරීම උදෙසා සිය ශ්‍රමය හා ශක්තිය යෙදීය. ක්‍රිස්තියානි වේදභේදකාරයන් සහ මිථ්‍යාමතධාරීන් මැඩීමට දිවා රෑ වෙහෙසුණු මෙතුමා මහත් බලසම්පන්න තත්ත්වයකට පත්වූයේය. ඩොනටිස්ට් මැනිකියන් සහ පෙලාගියන් යන විවිධ වාදයන් ඛණ්ඩනය කිරීම උදෙසා තම තර්කණ ශක්තිය, කාලය හා වාගීශත්වය යෙදූ එතුමාගේ ප්‍රයත්න බෙහෙවින් ම සාර්ථක විය.
අප්‍රිකානු ක්‍රිස්තියානි සභාවෙන් භින්න වූ නිකායක් වන ඩොනටිස්ට්වරුන් මැඩීමට "බවුතීස්මය" (De Baptismo) ආදි ග්‍රන්ථ ඔහු විසින් ලියන ලදි. අගොස්තීනුතුමා සිය උග්‍රතම සටන මෙහෙය වූයේ පෙලාගියානුවාදීන්ට විරුද්ධවය. ජන්ම පාපයක් නැතැයි ද එනිසා ම මෝක්ෂය කරා නඟන ප්‍රථම පියවර වශයෙන් දෙවියන් වහන්සේගේ ප්‍රසාදය අනවශ්‍ය යයි ද දෙවියන් වහන්සේ විසින් මිනිසුන් නිරයට හෝ මෝක්ෂ රාජ්‍යයට ඉරණම් කර නැතැයි ද මිනිසාගේ ඉරණම මිනිසාට ම භාර වූවකැයි ද කී පෙලාගියස් හා ඔහුගේ අනුගාමිකයන්ට පිළිතුරු වශයෙන් මිනිසා දූෂිත යයි ද එහෙයින් දිව්‍යප්‍රසාදය නැතිව ඔහුට යහමඟට පිවිසිය නොහැකි යයි ද යනුවෙන් අගොස්තීනුතුමා ඉදිරිපත් කළ තර්ක හා ඒ තර්ක අනුව කලක් ම ඔහු ගොඩනැඟූ මත පසුකාලයේ දී කැල්වින්ට හා ජැන්සෙනිස්ට්වාදීන්ට ගුරු විය. රෝමානු සභාව විසින් අල්පමාත්‍ර සංශෝධනයකට භාජන කරන ලද ඔහුගේ පූර්වනියම වාදය (Determinism) යුරෝපයේ අනාගත ආගම් ප්‍රතිසංස්කරණ නායකයන්ට උල්පතක් බඳු විය.
ග්‍රීක ක්‍රිස්තියානි සභාව ආදි පෙරදිග ක්‍රිස්තියානි සභා විෂයෙහි අගොස්තීනුතුමාගේ බලපෑම අතිශයින් සීමාසහිත වුවද බටහිර ක්‍රිස්තියානි නිකායයන් කෙරෙහි එතුමාගෙන් ඉටුවූ සේවය අතිවිශාලය. කතෝලික දේවධර්මය එතුමා අතින් සකස් විය. කතෝලිකයන් මෙන් ම ප්‍රොතැස්තන්ත නිකායිකයෝ ද එතුමා දේවධර්ම විද්‍යාවේ ආදිපිතෘවරයා ලෙස සලකති. "ත්‍රිත්වය" (De Trinitate) එතුමාගේ දේවධර්ම ශාස්ත්‍රානුකූල කෘතීන් අතර මුල්තැන ගන්නා ග්‍රන්ථයයි.
ක්‍රි.ව.420 දී විසිගොත් ජාතික ඇලරික් විසින් රෝමය විනාශ කර දමන ලදි. මේ මහා විනාශය සිදුවූයේ චිරාගත දේවපූජා අතහැර අලුත් ආගමක් පිළිගැනීම නිසා ඇති වූ දේවකෝපය නිසා යයි පැරණි ආගම් ඇදහූවන් ක්‍රිස්තු භක්තිකයන්ට විරුද්ධව පහරක් එල්ල කළෙන් එය ඛණ්ඩනය කරමින් අගොස්තීනුතුමා "දෙවියන් වහන්සේගේ පුරය" (De Civitate Dei) නමින් ඉතිහාසය පිළිබඳ දර්ශන ග්‍රන්ථයක් කෙළේය. පැරණි ඇදහිලි, ප්‍රතිමා වන්දනය, මථ්‍යාමත, දර්ශන ආදිය සියුම් ලෙස විභාග කොට ඒවා මිනිසුන් විසින් අරඹන ලද සාවද්‍ය විකෘත ආචාරධර්ම ගැබ්කොට ඇත්තා වූ ද පරස්පර විරෝධී වූ ද, මුළාවන් ලෙස දැක්වූ අගොස්තීනුතුමා රෝමය විනාශ වූයේ නව ආගම (ක්‍රිස්තියානි ආගම) නිසා නොව එහි එතෙක් කල් අඛණ්ඩව පැවති දූෂිත පාලනය, දුශ්චරිත, දූෂණ හා දුෂ්ට ක්‍රියා නිසා බව පැවසීය. කායින්ගේ දූපුතුන් වූ, ජන්මපාපය සහිත ලෞකික ආශාවලින් බැඳුණු මනුෂ්‍යයන්ගේ රාජධානීන් ඇන කොටා ගැනීම් හා දූෂණ ආදිය නිසා විනාශ වන බවත්, දෙවියන් වහන්සේගේ රාජධානිය ඊට ඉඳුරාම වෙනස් බවත්, පරණ ගිවිසුමේ එන්නේ එහි ඉතිහාසය බවත්, සැබෑ වූ එක ම දෙවියන් අදහන්නවුන් එම රාජධානියෙහි පුරවැසියන් වන බවත් එතුමා දේශනා කෙළේය. රජය හා ලැබිය යුතුය" යන මතය සම්බන්ධයෙන් ද බෙහෙවින් බලපෑ බව පෙනේ.
නවප්ලැටෝනික දර්ශනයට ණයගැති වූ එතුමාගේ දර්ශනය ක්‍රමවත් ලෙස එක් කෘතියක සංගෘහීතව නැත. දෙසිය තිහක් පමණ වූ විවිධ ග්‍රන්ථ මගින් දේවධර්මය, දර්ශනය හා මනෝවිද්‍යාව පිළිබඳ ප්‍රශ්නන සම්බන්ධයෙන් සිය මනස විදහා දැක්වූ එතුමාගේ දාර්ශනික මතයන්ගෙන් පසුකාලෙක දී ඩේකාට්, බ'ග්සන්, කාන්ට්, පැස්කල් ආදීන් ආභාසය ලත් බව පෙනේ. ශුද්ධ අගොස්තීනුතුමාගේ දර්ශනය භක්තිය පෙරටුකොට ඇත්තා වූ ද දෙවියන්වහන්සේට ප්‍රමුඛස්ථානය දෙන්නා වූ ද දර්ශනයකි. "දෙවියන් වහන්සේ ම ජීවාත්මයයි (ප්‍රාණේන්ද්‍රියයි); නිර්මල සත්ත්වයයි; නික්ලිෂ්ට පරම යහපතයි. අනන්ත ප්‍රේමය වූ එතුමණෝ ක්‍රියාකාරීයහ. උන්වහන්සේගේ යහපත්භාවය සැමගේ ඉච්ඡාවන් උන්වහන්සේ වෙත කැඳවයි. අප චිත්තයෝ උන්වහන්සේගේ ආලෝකයෙන් ප්‍රභාවත් බවට පැමිණෙත්" යයි අගොස්තීනුතුමා පැවසීය. සකල බාහ්‍යාර්ථයන් (realities) අතර ආත්මය ම පැහැදිලිව දැනගත හැකි එක ම වස්තුව යයි ප්‍රකාශ කළ අගොස්තීනු දාර්ශනිකයා භෞතික ද්‍රව්‍ය (material objects) දැනගත හැක්කේ මනස මගින් පමණක් ම බැවින් තර්කාන්විතව මනස ද්‍රව්‍ය බවට පත් කළ නොහැකි බව කීවේය. මිනිසා තුළ මූලික වනුයේ බුද්ධිය (intellect) නොව ඉච්ඡාව (will) ය යන ෂෝපන්හව්වර්ගේ ප්‍රවාදයෙහි (thesis) ගැබ් වූ අදහස මුලින්ම දැක්වූයේ එතුමාය. ලෝකය මැවීම හා කාලය පිළිබඳ ගැටලු විමර්ශනයෙහි එතුමා විශේෂ අභිරුචියක් දැක්වීය.
"පාපොච්චාරණ" (confessions) නම් වූ ආත්ම චරිතාපදානය අගොස්තීනුතුමාගේ ආත්ම විවේචක ගුණය පිළිබිඹු කරන්නකි. විශ්වසාහිත්‍යයට අයත් අතිශ්‍රේෂ්ඨ ආත්මචරිතාපදාන ග්‍රන්ථයක් සේ සලකනු ලබන මේ කෘතියෙහි එතුමා තම තරුණ කාලයේ දී පාපයේ ගැලී විසූ අයුරු හා කතෝලික භක්තිය වැලඳ ගැනීම ආදිය විස්තර වේ. එය දේව ස්තෝත්‍ර යාච්ඤා ආදියෙන් ද පිරී තිබේ. ශික්ෂාකාමීත්වයෙන් හා තපෝගුණයෙන් ද දෙවියන්වහන්සේ කෙරෙහි අචල භක්තියෙන් ද එවක විසූ අන් කිසිදු ක්‍රිස්තියානි පූජකවරයකුට නොදෙවැනි වූ අගොස්තීනු පූජකවරයා සතලිස් හය හැවිරිදි වියේ දී, හිපෝහි බිෂොප් පදවිය දරමින් සිටිය දී, ලියන ලද මේ ග්‍රන්ථයෙන්, එවක පවා තම සිහියෙහි යටගිය කාමුක අදහස් පිළිබඳ ජවනිකා නොනැසී පැවති බව පාඨක ලෝකයා කම්පා කරවනසුලු අවංකභාවයකින් යුතුව පවසයි.
දෘෂ්ටිය හෙවත් ධර්මය පිළිබඳව එතුමා ලියූ ශ්‍රේෂ්ඨතම ග්‍රන්ථය "ත්‍රිත්වය" (De Trinitate) නම් වූ කෘතියයි. "ප්‍රත්‍යඛ්‍යාන" (Retractions) යනු සාන්ත අගොස්තීනුතුමාගේ තවත් වැදගත් කෘතියකි. ස්වකීය මුල් කාලයට අයත් කෘතීන් පිළිබඳ සමාලෝචනයක් වූ එහි එතුමාගේ පැරණි මත සංකල්ප ආදිය සංශෝධනය කොට දක්වා ඇත. අග්‍රගණ්‍ය පණ්ඩිතයකු මෙන් ම ප්‍රශස්ත ලේඛකයකු ද වූ මෙතුමාගේ සැම කෘතියකින් ම ශාස්ත්‍රාන්තර විෂයයෙහි එතුමාගේ පිරිසිඳ දත් දැනුමත් එතුමාගේ බුද්ධි මහිමය හා අවංකාධ්‍යාශයත් එක සේ ප්‍රකට වෙයි.
ක්‍රි.ව.43 දී හිපෝ නගරය වැන්ඩල්වරුන් අතින් විනාශවනු බල බලාමේ දාර්ශනික ශාන්තුවරයා අවසන් හුස්ම හෙළීය.
(සංස්කරණය:1963)
