අන්නප්‍රාශනය (ඉඳුල්කටගෑම)
බාලයකුට ගින්නෙන් පිසන ලද ආහාර ප්‍රථමවරට අනුභව කරවීම අන්නප්‍රාශනය නමින් හැඳින්වේ. ඒ වූකලී බිළිඳකුගේ උත්පත්තියේ පටන් ඔහුගේ ජීවිතය පිළිබඳ විශේෂ අවස්ථාවන්හි දී සිදුකරනු ලබන සංස්කාර අතුරෙන් එකකි. දූරාතීතයෙහි පටන් හින්දුවරුන් අතර ව්‍යවහාරව පැවැති මෙම සංස්කාරය ලක්දිව ද මේ දක්වා නොනැසී පවතී. ඉඳුල්කටගෑම් හෙවත් බත් කැවීම නමින් ලක්දිව ව්‍යවහාරව පවත්නේ මේ සංස්කාරයයි. ගෘහ්‍ය සූත්‍ර, ස්මෘති ග්‍රන්ථ ආදියෙහි පුරාණ කාලයේ දී අන්නප්‍රාශනය පැවැත්වීම පිළිබඳ යොදා ගත් ව්‍යවස්ථා, කාල හා ශාස්ත්‍රෝක්තවිධි ඇතුළත් වේ. මේ සඳහා උත්පත්තියෙන් පස්වන හෝ සවන මාසාන්තය නැතහොත් ප්‍රථම වර්ෂාවසානය යෝග්‍ය යයි විවිධ ග්‍රන්ථවල දැක්වේ.
දරුවාගේ ශරීර වර්ධනය, ආගමික භක්තිය, ක්‍රියාශීලී බව, රූපශෝභාව යන මෙයින් කිසිවක් අපේක්ෂා කරන පියා එපරිද්දෙන් එළුමස්, තිත්තිර මස්, මත්ස්‍යමාංස, බත් යන මේවායින් අභිමත ආහාරයක් පිළියෙල කොට එය දීකිරි, ගිතෙල් හා මීපැණි සමඟ මිශ්‍රකර (භූර්-භුවඃ-ස්වඃ යන) මහා ව්‍යාහෘතිය උච්චාරණය කරමින් දරුවාට අනුභව කරවා ගිනි පිදීමෙන් පසු කුසතණ ඉදිරිපිට උතුරුදිග දරුවා තබා ඉතිරි ආහාර මවට අනුභව කරන්නට සැලැස්වීමෙන් මේ සංස්කාරය අවසන් කරන බව ශාඞ්ඛ්‍යායන ගෘහ්‍යසූත්‍රයෙහි දැක්වේ. ඇතැම් ගෘහ්‍යසූත්‍රවල අන්නප්‍රාශනයට ප්‍රථම බ්‍රාහ්මණයන් වැළඳවීම හා ඔවුන් ලවා දරුවාට ආශීර්වාද පැවැත්වීම ද නියමිතය. භාරද්වාජ ගෘහ්‍යසූත්‍රයෙහි මෙම සංස්කාරය මේධාජනන නමින් හැඳින්වේ.
සංස්කාරය පවත්වන දින ගෙහි නිතර පුද පූජා පවත්වන දේවරූප ඉදිරිපිට විවිධ ශිල්පශාස්ත්‍රයන්ට සම්බන්ධ වූ ආයුධ උපකරණාදිය විසුරුවා තබා බාලයාට රිසි සේ එම භූමියෙහි හැසිරෙන්නට අවකාශ දිය යුතු බවත් එසේ යාමේ දී දරුවා පළමුව ග්‍රහණය කළ යමක් වේ ද ඊට සම්බන්ධ ජීවිකා වෘත්තියක් ඕහට දෛවයෙන් නියමිත යයි සලකන බවත් අපරාර්කාචාරීහු කියති. ලක්දිව ද මීට සමාන චාරිත්‍ර විධියක් පවත්නා බව පෙනේ. බත් කැවීමට පෙර මුදල්, ආභරණ, මල්, පොත්, විවිධ ආහාර හා පලතුරු වර්ග ආදිය තබා එහි දරුවාට රිසි සේ හැසිරෙන්නට ඉඩ හරිනු ලැබේ. මෙයින් යමක් දරුවා පළමුවෙන් ස්පර්ශ කෙළේ නම් එය ම හෝ ඊට සම්බන්ධ වෙනත් දේ කෙරෙහි හෝ අනාගතයෙහි ඔහුගේ අභිරුචිය වන්නේ යයි සලකති.
ජ්‍යෝතිෂ ග්‍රන්ථවල හැටියට ක්ෂත්‍රිය, බ්‍රාහ්මණ වංශවල උපනුන්ට 6-8-10 යන සම මාසවල ද වෛශ්‍යයන්ට හා ශුද්‍රයන්ට 7-9-11 යන විෂම මාසවල ද අන්නප්‍රාශනය පැවැත්වීම නියමිතයි. එම අවස්ථාවේ දී දරුවා නහවා වස්ත්‍රාභරණයෙන් සරසා මලින් සැරසුණ කන්‍යාවන් දෙදෙනකු දෙපස සිටුවා පුරුෂයකු විසින් පිසන ලද බතක් ග්‍රහයන්ට පුදා ඉතිරි කොටස පියා හෝ මයිලණුවන් විසින් මංගල වචන පවසමින් දරුවාට කැවිය යුතු බව දැක්වේ. 6-8-10-12 යන සම මාසවල පිරිමි දරුවන්ට ද 7-9-11 යන විෂම මාසවල ගැහැනු දරුවන්ට ද බත් කැවීම ඇතැම් ජ්‍යෝතිෂ ග්‍රන්ථයන්හි නියමිතය.
මේ සඳහා සිත, අස්විද, හත, පුනාවස, පුෂ, සුවණ, අනුර, උතුරුපල්, උතුරුසළ, උතුරුපුටුප, මුවසිරස, දෙනට, රෙහෙණ, රේවති, සියාවස, සා යන නැකත් ද ඌර්ධ්වමුඛ ලග්න ද දෝෂ රහිත තිථි ද සෞම්‍ය වාර හා ශුභ මුහූර්ත ද යොදා ගත යුතුය.
මානව විද්‍යාව අතින් බලන කල හැම සංස්කාරයක් ම මූලික වශයෙන් එක සමානය. සංස්කාර සිදුකරනු ලබන්නේ පුද්ගලයා තම ජීවිතයේ එක් අවස්ථාවකින් අනිකකට මාරුවන විටය. වැඩිවිය පැමිණීම, විවාහය ආදිය ප්‍රධාන අවස්ථා වන අතර ඉඳුල් කටගෑම වැනි ඒවා අප්‍රධානය.
වැඩිහිටි අයගේ ආහාරය බිළිඳාට දීම ආහාර අතින් වැඩිහිටි සංඛ්‍යාවට බිළිඳා ද ඇතුළු කර ගැනීමක් වැනිය. එම අවස්ථාවේ දී බිළිඳා ලවා යම්කිසි ශිල්පශාස්ත්‍රයකට අයිති උපකරණ තෝරවා ගැනීම ද වැඩිහිටි භාවය ලැබීමට ඔහු සූදානම් කිරීමකි.
සංස්කාරවලින් සාමාන්‍යයෙන් ඉෂ්ටවන කාර්‍ය්‍යය නම් ජීවිතයේ අලුත් අවස්ථාවකට මාරුවීම පහසු කිරීමය. වැඩිවිය පැමිණීම, විවාහය ආදිය සම්බන්ධ සංස්කාරවලින් මෙය පුද්ගලයාට ඉෂ්ට වන අතර අන්නප්‍රාශනය වැන්නකින් එම කාර්‍ය්‍යය ඉෂ්ට වන්නේ සෙසු සමාජයටය.
ඉඳුල් කටගානු ලබන බිළිඳා එහි තේරුමක් නොදනී. යම්කිසි පුද්ගලයන් සඳහා යයි හඳුන්වනු ලබන ඇතැම් උත්සව ඇත්ත වශයෙන් සෙසු සමාජය සඳහා පවත්වනු ලබන උත්සව බව මානව විද්‍යාඥයන් කල්පනා කරන්නේ මෙවැනි තන්හි දී ය.
(සංස්කරණය:1963)
