ආවෘතබීජකයෝ
(මල්හටගන්නා ශාක) Angiosperms. බීජශාක හෙවත් ඇට හටගන්නා ශාක විවෘතබීජක (බ.) සහ ආවෘතබීජකයයි දෙවැදෑරුම් වේ. නමින් ම හැඟී යන අයුරු විවෘතබීජකයන්හි ඇට වැස්මක් නොමැතිව හෙවත් විවෘතව ද ආවෘත බීජකයන්හි ඇට පෙට්ටියක් වැනි ඵලයකින් ආවෘතව ද ඇත. පුෂ්ප නාමයෙන් හැඳින්වෙන විශේෂ ව්‍යූහයක් සෑදීමට එක්රැස් වන බැවින් ප්‍රජනක ඉන්ද්‍රියයන් ඇති බීජකයන්ට සපුෂ්ප ශාක යයි ද කියනු ලැබේ.
ආවෘතබීජකයන්ගේ සම්භවය මෑතක සිදුවූවකි. පාෂාණීධාතු ආවෘතබීජකයන් හමු වී ඇත්තේ මෑත බිම් තට්ටුවල පමණි. ඒවා සමහරවිට ජුරාසික සමයේ දී ජීවත් වන්නට ඇත. එහෙත් ඛටිකා සමය දක්වා බහුල නොවූ සේ පෙනේ. කෙසේ හෝ ආවෘතබීජකයන් ශීඝ්‍ර ලෙස වැඩි දියුණු වී විත් අද ඒවා පොළොවෙහි ඇති පලාවන් ආවරණයෙන් වැඩි පංගුව බවට පත්ව ඇත. මේතාක් හැඳිනගෙන ඇති සපුෂ්පශාක විශේෂයන්ගේ සංඛ්‍යාව දෙලක්ෂයක් පමණය.
ආවෘතබීජකයන් සාර්ථක ලෙස වැඩිදියුණු වී ඇත්තේ හේතූන් රාශියක් කරණකොටගෙනය. ඔවුන්ගේ ප්‍රජනන ක්‍රමයෙහි ද සංවිධානයෙහි හා අභ්‍යන්තර ව්‍යූහයෙහි ද පරිණාමය අතින් මහත් දියුණුවක් පෙනේ. ආවෘතබීජකයන්ගේ සනාල පටක (vascular tissues) වඩා පැරණි ශාක සමූහයන්ගේ සනාල පටකයන්ට වඩා බෙහෙවින් සංකීර්ණය. වෙන් වෙන්ව ඇති සන්නායක හා සන්ධාරක පටකධාතු ශෛල මෙහි තිබේ. වාහීනීන් මාර්ගයෙන් ජලය ගෙනයනු ලැබේ. මේ පටක ධාතු ඒවා සෑදී ඇති ආකාරයෙන් හා සම්භවය අතින් ද විවෘතබීජකයන්ගේ ලීයෙහි තිබෙන එකම පටකධාතු වර්ගය වන වාහකාභයන්ට වෙනස් ය. ආවෘතබීජකයන්ගේ ද්විතීයක ලීය වැඩි වශයෙන් කෙඳිවලින් සමන්විතය. මෙම කෙඳි ස්වභාවයෙන් ම දික් ගැසුණාවූ ද හුදෙක් යාන්ත්‍ර කෘත්‍යයන් ඉටුවනු පිණිස සෑදී ඇත්තා වූ පටු බිලවලින් හා ඝන බිත්තිවලින් සැදුණාවූ ද ව්‍යූහයෝයි. කෙඳි තිබීම කරණකොටගෙන ආවෘතබීජක ලීය විවෘතබීජක ලීයට වඩා දැඩිය, බරය. පළමු කී ලී දැඩි ලී නමින් ද පසුව කී ලී මෘදු ලී නමින් ද හැඳින්වේ. එහෙත් කිසිවිටෙක විවෘත බීජක ලීවලට වඩා සැහැල්ලු වූ ඇතැම් ආවෘතබීජක ලී ද තිබේ. බෝල්සා ලීය මීට නිදසුනකි. එම ලීයෙහි සැහැල්ලුබවට හේතුව එහි කෙඳිවල බිත්ති ඉතා තුනී වීමයි. බෝල්සා ලීය අතිශයින් සැහැල්ලු නිසා ගගන යාත්‍රාවල පියාපත් සෑදීම පිණිස එය පාවිච්චි කෙරේ. ලුනුමිදෙල්ල (මීලියා ඩූබියා) ද මෘදු සැහැල්ලු ලීයකි. විවෘතබීජක ලී පැන්සල් සැදීම වැනි ඇතැම් විශේෂ කාර්යයන් සඳහා ගනු ලැබේ. තද කෙඳි සහිත වු ආවෘතබීජක ලීයෙන් සෑදූ පැන්සල් උල් කිරීම අපහසුය.
ආවෘතබීජකයන්ගේ ප්‍රජනක කාර්යය ඉටු කැරෙනුයේ පුෂ්පයෙනි. පුෂ්පය සාමාන්‍යයෙන් මණිපත්‍ර, දල, රේණු හා අණ්ඩප යන මේවායින් සමන්විතය. බොහෝ පුෂ්පයන්හි ඉහත කී කොටස් සියල්ල ම ඇති හෙයින් ඒවා සම්පූර්ණ හෙවත් ද්විලිංගික යයි කියනු ලැබේ. ඇතැම් පුෂ්පයන්ට ඇත්තේ අණ්ඩප හෝ රේණු පමණක් හෙයින් ඒවා ඒකලිංගික නමින් හැඳින්වේ. තවත් සමහරක් මණිපත්‍ර හා දල නොමැතිව ම හෝ කුඩා වූ මණිපත්‍ර හා දල සහිතව හෝ තිබිය හැකිය. ඒවා නග්න පුෂ්ප නාමයෙන් හැඳින්වේ. නග්න පුෂ්ප සහිත වීම සමහර ශාකයන්ගේ ආදිකල්පික අවස්ථාවක් වශයෙන් ද සමහර ශාකයන්ගේ අධෝගාමී පරිණාමයක් හෙවත් පරිණාමයෙහි පිරිහීයාමක් වශයෙන් ද ගිණිය හැකිය. රේණුවලින් පරාග ද අණ්ඩපවලින් ඩිම්බ ද සෑදේ. මොව්හු ප්‍රජනනයේ දී අවශ්‍ය වන අවයවයෝයි. මණිපත්‍රය පුෂ්පාංකුරය ආරක්ෂා කරයි. පුෂ්පයක දල සාමාන්‍යයෙන් දීප්තිමත් පැහැයකින් යුක්ත වනුයේ පර-පරාගණය (බ.) ඇති කරන කෘමීන් ආකර්ෂණය කරගනු සඳහායි. සපුෂ්ප ශාකයන්ගේ පරිණාමය ඇතිවූයේ කෘමීන් පහළ වුණු කාලයේ දී ම වාගේ යයි ඇතැම් විද්‍යාඥයෝ පවසත්. එබැවින් ඔවුහු ආදිකල්පික පුෂ්පය වර්ණවත් දල ඇති සම්පූර්ණ එකකැයි සලකති. සමහරු කැසුවරීනා (කසමල්) වැනි සරල වූ ද නග්න වූ ද පුෂ්ප වර්ග ආදිකල්පික සේ සිතත්. ඒ දෙවන මතය සනාථ කිරීමට පාෂාණිභූත ද්‍රව්‍යයන්ගෙන් ද රුකුලක් ලැබේ. ඒ කෙසේ වෙතත් ද්විබීජපත්‍රිකයන්ගේ ද ඒකබීජපත්‍රිකයන්ගේ ද උසස් යයි සම්මත කුල (නි. ලබියාටේ‚ ස්ක්‍රොපුලාරියාසේ සහ ඕකිඩාසේ) මීමැස්සන් සහ එබඳු අනික් කෘමීන්ගේ ආධාරයෙන් පරාගණය සලසාගනු පිණිස අනුවර්තනය වී ඇති බවක් දක්වයි. සීමාව ඉක්මවා අනුවර්තනය වී යාමේ ප්‍රතිඵලයක් වශයෙන් අවශ්‍ය කෘමියා නොඑළඹුණහොත් පරාගණය සිදු නොවී යෑම වැනි අසීරුකම් ඇති වීමට ද ඉඩ තිබේ. මේ නයින් කල්පනා කර බලන විට කොම්පොසිටේ (සූරියකාන්ත) කුලයෙහි ඇති සංවිධානය ඉතාමත් ම යහපත්ය. එහි ශීර්ෂකයෙහි පුෂ්පයන් විශාල සංඛ්‍යාවක් රාශීභූතවීමෙන් ප්‍රියංකර ව්‍යූහයක් සෑදී තිබේ. පුෂ්පයන්ගේ මේ වින්‍යාසය කරණකොටගෙන කෘමියකු එක් වරක් පැමිණීමෙන් වුව ද පුෂ්ප රාශියක පරාගණය සඵල වී යා හැකියි. සුළං මගින් පරාගණය සිදු වන පුෂ්ප ද මහත් රාශියකි.
ආවෘත බීජකයන්ගේ ඩිම්බ ඩිම්බකෝෂයෙහි ආවරණය වී තිබෙන හෙයින් විවෘතබීජකයන්හි මෙන් කිසිවිටෙකත් පරාග අනුද්වාරය මත තැන්පත් නොවේ. ආවෘතබීජකයන්ට පරාග පිළිගැනීම සඳහා කලංකය නමින් හැඳින්වෙන විශේෂ ස්ථානයක් තිබේ. මෙහි පරාග පැළවී පරාග නාලය ඩිම්බයට ළඟා වන තෙක් එම නාලය කීලයේ පටක මැදින් පරාග පහළට යවයි. මෙය අනුද්වාරය මැදින් ප්‍රවිෂ්ට වී පුංජන්මාණු දෙක කලල කෝෂය ඇතුළත මුදා හරියි. පුංජන්මාණු දෙක තුනී සෛලප්ලාස්ම ආවරණයකින් පමණක් යුක්ත වූ සරල න්‍යෂ්ටි දෙකකි. මේ පුංජන්මාණු දෙක ද්විත්ව සංසේචනය (double fertilization) නාමයෙන් හැඳින්වෙන කාර්‍යයක් සිදු කරයි. ඉන් එකක් ජායා ජන්මාණුව සමග එක් වී යුක්තාණුව හටගන්වන අතර අනික් පුංජන්මාණුව භ්‍රෑණපෝෂ න්‍යෂ්ටිය හා එක්වී භ්‍රෑණපෝෂය (බ.) (endosperm) නමැති පෝෂ්‍ය පටකය ඇති කරයි. ආවෘතබීජකයන්ගේ භ්‍රෑණපෝෂය විවෘතබීජකයන්ගේ භ්‍රෑණපෝෂයට අනුරූප නොවන බව මෙයින් පෙනේ. බීජය මෝරන අතර කලල මූලය ද ඇට පියලි හෙවත් බීජපත්‍ර ද බීජාංකුර පත්‍රයන්ගේ මූලික ධාතු ද ඇත්තාවූ බීජාංකුරය කලලයෙන් ඇති වේ. ඒකබීජපත්‍රික හා ද්විබීජපත්‍රික යයි සපුෂ්ප ශාකයන්ගේ කොටස් දෙකකි. ඒකබීජපත්‍රිකයන්ගේ සංඛ්‍යාව මුළු ආවෘතබීජකයන්ගේ සංඛ්‍යාවෙන් හයෙන් එකක් පමණ වේ. නාමයන්ගෙන් ම හැඳින්වෙන පරිදි ද්විබීජපත්‍රිකයන්ගේ කලලවල ඇට පියලි දෙකක් ද ඒකබීජපත්‍රිකයන්ගේ කලලවල ඇට පියලි එකක් ද තිබේ.
සමහර බීජයන්ගේ භ්‍රෑණ පෝෂය නොනැසී පවතියි. එබඳු බීජ භ්‍රෑණපෝෂී බීජ නමි. සමහර බීජවල භ්‍රෑණපෝෂයේ ඇති ආහාර බීජපත්‍ර විසින් උරාගැනීම කරණ කොටගෙන භ්‍රෑණපෝෂය අතුරුදහන්වෙයි. භ්‍රෑණපෝෂ බීජවල බීජපත්‍ර සාමාන්‍යයෙන් තුනීය (නි. එරඬු). නිර්භ්‍රෑණපෝෂ බීජවල බීජපත්‍ර මහත්ය. (නි. බෝංචි). බොහෝ ඒක බීජපත්‍රිකයන්ගේ බීජ භ්‍රෑණපෝෂ සහිතය (නි. තිරිඟු, වී සහ පොල).
බීජයන්ගේ ව්‍යූහය අතින් පමණක් නොව වර්ධන ස්වරූප හා පුෂ්ප ලක්ෂණ අතින් ද ඒකබීජපත්‍රිකයන් හා ද්විබීජපත්‍රිකයන් අතර වෙනස්කම් විද්‍යමාන වේ. තාල වර්ගයේ ගස් හැර ඒකබීජපත්‍රිකයන්ගෙන් බොහොමයක් ලීය රහිත ශාක හෙවත් අකාෂ්ඨ ශාකයෝයි. මේ සෑම ශාකයක ම වාගේ ද්විතීයික ඝනවීමක් නැත. කොළවල නටු නැත. ඒවායේ නාරටි වින්‍යාසය සමාන්තරය. මලක අවයව තුන බැගින් ඇත්තේය, හෙවත් පුෂ්පයෝ ත්‍රි-අංකයහ. ද්විබීජපත්‍රිකයන්ගෙන් බොහොමයක් අතු රැසක් ඇති මහ ගස්ය. මෙසේ වීමට හේතුව නම් කඳේ ද්විතීයික ඝනවීම ඇති කරන කැම්බියමක් තිබීමයි. ද්විබීජපත්‍රික කොළවල නාරටි වින්‍යාසය ජාලාභය. ඒවායේ පුෂ්පයන්හි හතර හතර බැගින් හෝ පහ පහ බැගින් හෝ වූ කොටස් ඇත්තේය. ද්විබීජපත්‍රිකයන් අතර ද අකාෂ්ඨ ශාක දුර්ලභ නොවේ. කොම්පොසිටේ‚ ලබියාටේ සහ ස්ක්‍රොපුලාරියාසේ යනාදි වඩා උසස් යයි සම්මත කුලවල අකාෂ්ඨ විශේෂ බොහෝයි.
(කර්තෘ: බී.ඇල්.ටී. ද සිල්වා)
(සංස්කරණය: 1965)
