අග්‍රබෝධි (අග්බෝ)
අනුරාධපුර යුගයේ දී ලංකාවේ රජකළ රජවරුන් නවදෙනෙකුන් හැඳින්වුණේ මේ නමිනි. අග්බෝ, අක්බෝ, අග්බොයි ආදි වශයෙන් ද මේ නම භාවිත වේ. අග්‍රබෝධි නමින් හැඳින්වුණු කුමාරවරුන් කිහිපදෙනෙකුන් ගැන ද චූලවංසයෙහි සඳහන් වෙයි. දෙවන දාඨෝපතිස්ස රජුගේ ඥාති සොහොයුරකු වූ ද, ඔහු යටතේ දක්ෂිණදේශය පාලනය කළා වූ ද කුමාරයා හැඳින්වුණේත් අග්‍රබෝධි නමිනි. රුහුණෙහි ස්වාධීන පාලකයකු වූ, ඔකාවස් පරපුරෙන් බව මහාතිස්ස කුමරුගේ පුත්‍රයා ද හැඳින්වුණේ මේ නමිනි. තුන්වන සේන රජුගේ ඇමතියකු වූ මලය ප්‍රදේශය පාලනය කළ කුමරු ද අග්‍රබෝධි නමින් දන්නා ලදි.
අග්‍රබෝධි නමින් මෙරට රජකළ රජවරුන් නවදෙනා පිළිබඳ විස්තර පහත සඳහන් වේ.
පටුන
අග්‍රබෝධි (අග්බෝ) I
(රා.ස.571–604) මෞර්‍ය්‍යරාජවංශිකයකු වූ මෙතෙම මෙනමින් හැඳින්වුණු පළමුවැනි රජ වේ. මහානාග රජුගේ (569-571) බෑනණුවෝය. රජ බවට පත්වීමට පෙර මොහු මහානාග රජු යටතේ යුවරජ තනතුර දැරූ බව සඳහන් වේ. ලම්බකර්ණ ග්‍රෝත්‍රිකයන් බලයෙන් පහ කොට මෞර්‍ය්‍යවංශිකයන් බලය ලබාගැනීම සඳහා රුහුණේ ඇති කළ විප්ලවයේ දී මොහු මහානාග රජුට සහාය වූ බව කියති. මේ රජතුමාගේ දීර්ඝ රාජ්‍යකාලය සාමකාමී සමෘද්ධිමත් එකක් වූ හෙයින් එය ලංකා ඉතිහාසයෙහි වැදගත් වේ. මෙරජ මහජනයාගේ මෙන් ම සිය නිලධාරින්ගේ ද ආදරය දිනාගෙන රට පාලනය කෙළේය. දක්ඛිණදේසය පාලනය කිරීම සඳහා "මහපා" හෙවත් "මහයා" කෙනෙකු මුලින් ම පත්කරන ලද්දේ මොහු විසිනි. තවද ඔහු සිය මයිලණුවන්ට උපරජ තනතුර ද, සොහොයුරු හට දක්ඛිණ දේසය හා යුවරජ තනතුර ද දුන් අතර බෑණනුවනට සිය දියණියන් විවාහ කර දී මලයරජ පදවිය ද දුන්නේ ය. රාජ්‍ය කටයුතුවල දී මේ රජුගේ විශේෂ උපදේශකයා වුයේ දාඨාසීව නම් තෙරණුවෝය.
අග්බෝ රජු කල ලක්දිව සාහිත්‍යෝන්නතියක් ඇති වූ බව නොයෙක් ග්‍රන්ථයන්හි සඳහන් වෙයි. මේ රජු දවස සක්දාමලය, අසක්දාමලය, දැමීය, බැබිරිය, දළබිසෝය, අනුරුත් කුමරුය, දළගොත් කුමරුය, දළසල කුමරුය, කිත්සිරි කුමරුය, පුරවඩු කුමරුය, සූරියබාහුය, කසුප්තොට ඈපාය යන මහාකවීන් දොළොස් දෙනෙකු විසූ බව නිකාය සංග්‍රහ ආදියෙහි සඳහන් වේ.
චූළවංසයෙහි දැක්වෙන පරිදි වෙහෙරවිහාර තැනවීම්, ප්‍රතිසංස්කරණය කිරීම් ආදි ආගමික කටයුතුවලට මේ රජ සියකාලය යෙදවීය. ඒවාට අයගම්, වැව්, දැසිදසුන් නොමසුරුව තෑගි කළ බව ද පෙනේ. තවද මහසෙන් රජුගේ කාලයෙන් පසු මඳක් යටපත්ව තිබුණු වෛතුල්‍යවාදය මේ කාලයේ දී නැවත මතුවුණු බවත් ජෝතිපාල නම් මහා ස්ථවිරයන් හා ඇති වූ වාදයක දී වෛතුල්‍යවාදීන් පරාජයට පත්වූ බවත් ඉතිහාසයෙහි දැක්වේ.
ගොවිතැන දියුණුකිරීම සඳහා වාරිමාර්ග තැනීමෙහි ප්‍රසිද්ධ වූ රජුන් අතර මොහුට වැදගත් තැනක් හිමි වේ. කුරුන්ද හා මිහින්තලා යන වැව් ද මොහු විසින් කරවන ලදි. මින්නේරි වැවේ සිට කන්තලේ දක්වා ඇළක් ද දෙවිනුවර විශාල පොල් උයනක් ද කරවා කැලණි ගඟටත් කළු ගඟටත් අතර වූ ප්‍රදේශයෙහි ද පොල් වගා කරවූයේය. තිස්හතර වසක් රට පාලනය කළ මේ රජ ක්‍රි.ව. 604 දී මිය ගියේය.
අග්‍රබෝධි II
(රා.ස.604-614) ප්‍රථම අග්‍රබෝධි රජුගේ බෑනාය. මෙතෙමේ ප්‍රථම අග්‍රබෝධි රජු යටතේ මලයරාජ පදවිය ද පසුව යුවරාජ තනතුර ද දැරීය. තමන්ගේ මයිලණුවන් ද මේ නමින් ම හැඳින්වුණු බැවින් මොහු කුඩා අග්බෝ නමින් ප්‍රසිද්ධ විය. තම මයිලණුකෙනෙකුගේ දියණියන් අගමෙහෙසුන් කර ගත් මේ රජු ඒ මෙහෙසියගේ නෑ වූ සංඝභද්‍ර නම් කුමරුට අසිග්ගාහක තනතුර දුන් බව පැවසේ.
මේ සමයේ දී ගරාවැටුණු ථූපාරාම දාගැබ රජු විසින් ප්‍රතිසංස්කරණය කරවන ලදි. අභයගිරියෙහි ආවාසයක් ද, ජේතවන විහාරයෙහි රිදී සුඹුළු ගෙය ද, මහාපාලි බත්හල හා බත්ඔරු ද කරවූ අග්බෝ II රජුගෙන් මහාවිහාර අභයගිරි හා ජේතවන යන නිකායත්‍රයට ම අනුග්‍රහ ලැබිණ. ගොවිතැන් දියුණුව පිණිස රජු විසින් ගංතලා, වලස් හා ගිරිතල යන වැව් බඳවන ලදි. අග්බෝ II රජු වැව් තුනක් බැඳවුහයි චූළවංසයෙහි ද එකොළොසක් බැඳවූහයි පූජාවලියෙහි ද දහතුනක් බැඳවූහයි රාජාවලියෙහි ද සඳහන් වේ.
අග්බෝ රජු දවස කලිඟු රට රජු එහිවූ යුද්ධයක දී බොහෝ ජනයා මිය යනු දැක සසර කලකිරී ලක්දිවට පැමිණ ජෝතිපාල මහතෙරුන් ළඟ මහණ වූ බව ද ඊට අනතුරුව ඔහු බිසව හා ඇමතියා ද එපරිද්දෙන් ම මෙහි අවුත් පැවිදි වූ බව ද චූළවංසයෙන් හෙළි වේ.
දෙවන අග්බෝ රජ ස්වකීය අභිෂේකයෙන් දසවන වර්ෂයේ (614) දී පරලෝ සැපත් විය.
අග්‍රබෝධි III
(රා.ස.628-644) ශිලාමේඝවර්ණ රජුගේ (619-628) වැඩිමහලු පුත්‍රයාය. පිය රජුගේ අවෑමෙන් මොහු සිරිසංඝබෝධි යන විරුද නාමයෙන් රජ බවට පත් විය. සිය බාල සොහොයුරු වූ මාන කුමරුට දක්ෂිණ දේශය දී ඔහු උපරජ පදවියට පත්කර ගත්තේ ය. මේ කාලය ලංකාවේ අභ්‍යන්තර යුදකෝලාහල පැවතුණු සමයක් වූයෙන් මොහුට කිහිප වරක් ම සිහසුන අහිමි විය. අග්බෝ කුමරු රජවී සමසක් පමණ ගත වූ පසු, ශිලාම්ඝවර්ණ රජුගේ කාලයේ දී මලය රටට පලා ගොස් සිටි දෙටුතිස් කුමාරයා සේනාව පිරිවරා අවුත් පහර දීම නිසා ප්‍රථම වරට අග්බෝ රජුට සිහසුන අහිමි විය. දෙටුතිස් කුමාරයා ඉන් පසු තුන්වන දෙටුතිස් නමින් රජවිය. ඉක්බිති දඹදිවට පලාගිය අග්බෝ රජ දකුණු ඉන්දියාවෙන් ලබාගත් යුද්ධ සේනාවක ආධාර ඇතිව නැවත සටන් කිරීමෙන් යළිත් සිංහාසනය හිමි කරගත්තේ ය. අග්‍රබෝධි රජුගේ අභිෂේකයෙන් දොළොස්වන වර්ෂයෙහි දෙටුතිස් රජුගේ ඇමතියකු වූ දාඨාසිව සමග කළ යුද්ධවලින් ලත් ජයපරාජය අනුව කිහිප වරක් ම ඒ දෙදෙනා අතර සිංහාසනය හුවමාරු විය. ක්‍රි.ව. 644 දී දාඨෝපතිස්ස රජු සමග කරන ලද සටනකින් පැරද රුහුණට පලාගිය අග්බෝ රජ එහි දි මිය ගියේය. මොහු අවුරුදු දහසයක් රජකළ බව චූළවංසය, පූජාවලිය, රාජාවලිය යන ග්‍රන්ථයන්හි සඳහන්ව ඇතත් සමසක් රජ කිරීමෙන් පසු ටික කලක් යන තුරු මොහුට රජකම අහිමි වූ බව යට කියන ලදි. මේ දහසය අවුරුද්ද ඇතුළත වරෙක දෙටුතිස් ද කිහිප වරෙක දාඨාසීව ද ලක්රජය හිමි කරගත් බැවින් ඒ සොළොස්වස ම ඔහුගේ රාජ්‍ය කාලය හැටියට ගණන් ගත නොහැකිය.
අග්‍රබෝධි IV
(රා.ස.667-683) දෙවන දාඨෝපතිස්ස රජුගේ සහෝදරයාය. දාඨෝපතිස්ස රජු කාලයේ දී යුවරජ පදවිය දැරූ අග්බෝ එරජු ඇවෑමෙන් සිරිසංඝබෝධි යන විරුද නමින් රජවිය. මේ රජුගේ බිසව ජෙට්ඨා නම් වූවාය.
අග්බෝ IV රජු අනුරාධපුරය අත්හැර ගොස් පොළොන්නරු පුරයේ ටික කලක් වාසය කළ බව පෙනේ. පොළොන්නරුවේ වාසයට ගිය ප්‍රථම රජ සිව්වන අග්බෝ යයි කිවහැකිය. ස්වකීය අභිෂේකයෙන් සොළොස්වසකට පසු ඔහු මිය ගියේත් එහිදීය.
අතිශයින් ධාර්මික රජකු වූ ද අවිහිංසාවාදියකු වූ ද අග්‍රබෝධි IV සත්වඝාතනය සම්පූර්ණයෙන් ම තහනම් කළේය. මොහු ගම්බිම් රාශියක් තුන් නිකායික සංඝයාට පූජා කළ බවත් විහාර සංඝාරාමාදිය කරවූ බවත් සඳහන් වේ. ඔහුගේ බිසව හා නිලධාරින් ද වෙනවෙන ම ආගමික ගොඩනැගිලි රාශියක් කරවා සංඝයාට පිදූ බව පැවසේ. මේ කාලයෙහි රාජ්‍යයෙහි උසස් නිලතල ද්‍රවිඩයන් වෙත ද පවරා තිබුණ බව පොත්ථකුට්ඨ, මහකන්ද යන ද්‍රවිඩයන් දෙදෙනා ඇමති පදවි දැරීමෙන් හෙළි වේ. රටවැසියාගේ ආදරය හා විශ්වාසය දිනාගෙන දැහැමින් රජ කළ මේ රජුගේ රාජ්‍යසමය සාමයෙන් යුත් එකක් විය. 683 දී පොළොන්නරුවෙහි නැවතී සිටිය දී අග්බෝ IV රජ පරලෝ සැපත් විය.
අග්‍රබෝධි V
(රා.ස.718-724) මානවම්ම රජුගේ (684–718) පුත්‍රයාය. පියාගේ ඇවෑමෙන් මෙතෙමේ අනුරාධපුරයේ රජකමට පත්විය. මේ රජු ධම්ම රුචික භික්ෂුන්ට හා පාංශුකූලික භික්ෂූන්ටත් විශේෂ සැලකිලි දැක්වූ බව එම භික්ෂුන්ට පූජා කරන ලද ආගමික ගොඩනැගිලිවලින් හා ගම්බිම්වලින් පෙනේ. මහාවිහාරවාසීන්ට එතරම් සැලකීමක් දක්වා ඇති බවක් නොපෙනේ. මොහු ආවාස කිහිපයක් හා රාජිනිදීපක නම් ගම ද ධම්මරුචි නිකායේ හෝ අභයගිරි විහාරයේ භික්ෂූන්ට පූජා කළ බවත් මාතලේ කදම්බගෝණ නම් ආවාසයකුත් දේව පාලි ජනපදයෙහි ගිරි නම් නුවරකුත් අන්තරසොබ්භයෙහි දේව නම් විහාරයකුත් රාජමාතික නම් ආරාමයකුත් කරවා පාංශුකුලික භික්ෂුන්ට පූජා කළ බවත් චූළවංසයෙහි සඳහන් වේ. දැඩි ආගම භක්තියකින් යුක්ත වූ මේ රජු තම රටවැසියන් සමග නොයෙක් වර පෙහෙවස් සමාදන්වූ බව ද චූළවංසයෙහි දැක්වේ.
අග්‍රබෝධි VI
(රා.ස.733–772) තුන්වන කාශ්‍යප රජුගේ (724–730) පුත්‍රයාය. හෙතෙමේ කලක් ගතවන තුරු පළමුවන මිහිඳු රජු (730–733) යටතේ උපරජ තනතුර දරමින් නැගෙනහිර ප්‍රදේශය ආණ්ඩු කෙළේය. මිහිඳු රජු මිය යන විට කිසියම් කරුණක් උදෙසා නගරයට පැමිණ සිටි ඔහු පුත් අග්බෝ නමින් හැඳින්වුණු කුමරු පාලන කටයුතු සියතට ගත්තේ ය. එහෙත් හෙතෙමේ රජවනු වෙනුවට තම ඥාති සොහොයුරු අග්‍රබෝධි කුමාරයා ගෙන්වා ඔහුට රාජ්‍යය භාර දුන්නේ ය. එකුමරු අග්‍රබෝධි ශිලාමේඝ (අග්බෝ සලමෙවන්) නමින් රාජ්‍යයට පත්ව මිහිඳු රජුගේ පුත් යටකී අග්‍රබෝධි කුමාරයා උපරජ තනතුරට පත් කළේය. ඊර්ෂ්‍යාපරවශ ජනයාගේ උපක්‍රම නිසා මේ ඥාති සොහොයුරන් දෙදෙනා බිඳී යුද්ධ පවා ඇතිකරගත් නමුදු පසුකාලයෙහි ඔව්හු සමගිව විසූහ. හතවැනි අග්බෝ රජු විසින් වාපාරනී, මානග්ගබෝධි, සභත්තුද්දේසභෝග නම් වූ ආරාම ද, හත්ථිකුච්ඡි පුනපිට්ඨි, වාහදීප යන විහාරවල හා මහපිරිවෙන්හි ප්‍රාසාද ද කරවන ලදි. මේ රජ ස්වකීය අභිෂේකයෙන් සතලිස්වන හවුරුද්දෙහි මිය ගියේය.
අග්‍රබෝධි VII
(රා.ස.772–777) පළමුවන මිහිඳු රජුගේ (730–733) පුත්‍රයාය. හවැනි අග්බෝ රජු යටතේ උපරජ තනතුර දැරූ මේතෙමේ ඒ රජු ඇවෑමෙන් රජවිය. මොහුගේ අගබිසව වූයේ හවැනි අග්බෝ රජුගේ දියණිය වූ සංඝා නමැති කුමරියයි. හෙතෙම තම පුත් මිහිඳු කුමරු උපරජ තනතුරෙහි තැබීය. හත්වන අග්බෝ රජු ස්වකීය රාජ්‍ය කාලයෙන් වැඩි කොටසක් ගත කළේ පොළොන්නරුවේ වුව ද අගනුවර වශයෙන් සැලකුවේ අනුරාධපුරයයි.
මහාවිහාර, අභයගිරි හා ඡේතවන යන තුන් නිකායට ම එකසේ අනුග්‍රහය දැක්වූ මේ රජු ශාසනශෝධනයක් ද කළ බව චුළවංසයේ සඳහන් වේ. මුළු ලක්දිව්හි ම ගිලනුන්ට බෙහෙත් ආදිය දීමෙන් උදවු කළ මේ රජු තම රටවැසියන්ගේ මඟුල් හා අවමඟුල් අවස්ථාවන්හි දී ඔවුන්ට උදවු කළ බව ද හෙළි වේ.
හෙතෙමේ දිරාගොස් තිබුණ මහාබෝධිගෙය තර කොට නවකම් කරවා කලන්දය, මල්ලවාතය යන නම් ඇති ආරාම දෙකක් ද කරවීය.
අග්‍රබෝධි VIII
(රා.ස.804–815) මෙතෙමේ උදය I රජුගේ (797-801) පුත්‍රයෙකැයි සැලකේ. තම වැඩිමහලු සොහොයුරු වූ තුන්වන මිහිඳු රජුගේ (801–804) ඇවෑමෙන් මෙතෙමේ අටවන අග්බෝ නමින් රජ විය. මහත් ආගම භක්තියකින් යුක්ත වූ මේ රජ පොහෝ දවස්වල මත්ස්‍යමාංස, සුරා ආදිය ඇතුළු නුවරට ගෙන ඒම වැළැක්වීය යි ද දැඩි මාතෘ ප්‍රේමයකින් යුක්ත වූයේ දිවා රෑ මෑණියන්ට උපස්ථාන කිරීමෙහි ඇලුණේ යයි ද චූළවංසයෙහි සඳහන් වෙයි. දාස මෙහෙකාරාදීන්ට දැක්වු කරුණාව හා සැලකිල්ල ගැන ද ඔහු ප්‍රසිද්ධය.
අග්‍රබෝධි IX
(රා.ස.831-833) දප්පුල නමින් මෙරට රජකම් කල දෙවැන්නාගේ (815–831) වැඩිමහලු පුත්‍රයා වූ මෙතෙමේ පියාගේ ඇවෑමෙන් රජ විය. අග්‍රබෝධි IX රජුගේ පියා (දප්පුල) තමාගේ දරුවන් හට රාජ්‍යය හිමිකර දීමේ බලා පොරොත්තුවෙන් එවක පැවති චාරිත්‍රය බිඳමින් තම දෙටු සොහොයුරු තුන්වන මිහිඳු (801-804) රජුගේ පුත්‍ර මහින්ද කුමාරයාට ආදිපාද පදවිය නුදුන්නේය. සිරිත් පරිදි ආදිපාද පදවිය යා යුතුව තිබුණේ එම මහින්ද කුමාරයාටය. ඈපා පදවිය නොලත් හෙයින් තමාට රාජ්‍ය හිමි නොවන බැව් දුටු මහින්ද කුමාරයා දඹදිවට පලා ගියේය. යුද්ධ සේනාවක් ලබාගෙන ලක් දිවට පැමිණි ඔහු නවවන අග්බෝ රජු සමඟ කළ යුද්ධයෙන් පැරද නැවතත් ඉන්දියාවට ම ගියේය.
නවවන අග්බෝ රජ නිකායයන්හි කටයුතු විචාරා මුළු දිවයිනෙහි සියලු පව්කම් වැළැක්විය. සුළු විහාරවල සියලු භික්ෂූන් කැඳ පිළිගනු සඳහා මහා විහාරයට යන බවත් එය භික්ෂූන්ට කරදරයක් බවත් ඇසූ රජතුමා කණ්ඨපිට්ඨි, යාබාල යන සුළුගම් ද බොහෝ අය උපදනා තෙල්ගම ද ජල මාතිකාවක් ද දී ඒ ඒ විහාරවල දී ම කැඳ පිළියෙල කරන්නට සැලසීය. රට මුළුල්ලේ බෙර හසුරුවා යදියන් කැඳවා රජතුමා තුන්දිනක් මුළුල්ලේ ඔවුන්ට රන් දෙවීය.
(සංස්කරණය:1963)
