අට්ටාපිටිය
සබරගමු පළාතේ කෑගලු දිස්ත්‍රික්කයේ ගල්‍බොඩ සහ කිනිගොඩ කෝරළවලට අයත් මැද පත්තුවේ ගමකි. ප්‍රසිද්ධ තොටුපළක් වු බැවින් මෙය අට්ටාපිටිතොට නමින් රාජාවලියෙහි හඳුන්වා ඇත. ටිකිරි බණ්ඩාර (පසුව රාජසිංහ 1. ක්‍රි.ව. 1581-1592) කුමාරයා විදීයේ (වේධය) රජුට විරුද්ධව සටන් කොට ඔහු පැරදවුයේ මෙහි දීය. පෘතුගීසීන් විසින් ක්‍රි.ව. 1601 දී අට්ටාපිටියේ තොටුපළට නුදුරු උස් භූමියක කොටුවක් තනා සිවු දිග මුරකාවල් යොදා හාත්පස දිය අගල් ද කණවන ලදී. 1603 ජනවාරි මාසයේ බලන බලා පිටත් වු පෘතුගීසීන් සේනාවක් තුන් දිනකට පසු අට්ටාපිටියට පැමිණි බවත්, 1633 දී දිගුද මේලෝ ද කස්ත්‍රෝ නමැති පෘතුගීසි සේනාපතියා මෙහි දී මහනුවර රජු හා සමාදාන ගිවිසුමක් ඇති කර ගත් බවත් ප්‍රතිකාලුන් හා සිංහලයන් අතර මෙහි දී සටන් කීපයක් සිදුවු බවත් ක්වේරෝස් සඳහන් කරයි. ඉංග්‍රිසීන් මහනුවර අත්පත් කර ගැනීමෙන් පසු වර්ෂ කීපයක් ගතවන තෙක් අට්ටාපිටිය, හෙට්ටිමුල්ල, ඉද්දමල්පාන, අරන්දර, රුවන්වැල්ලයන ස්ථානවල ආරක්ෂක සේනා සහිත බලකොටු පිහිටුවා තිබිණ. ක්‍රි.ව. 1817 පමණේ දී අට්ටාපිටියේ බලකොටුව හා භටයන්ගේ වාසසථාන පිළිබඳ සැලැස්ම පි‍ළියෙල කිරීම ද ඒවා ගොඩ නැඟීමේ කාර්‍ය්‍ය පරිපාලනය ද කිං නමැති කපිතන් කෙනෙකුගෙන් ඉටුවු බැවින් එම බලකොටුව පෝට්කිං යන අපර නාමයකින් ද හඳුන්වනු ලැබීය. ක්‍රි.ව. 1818 අවසාන භාගයේ දී ඉංග්‍රීසි ආණ්ඩුව සුළු නඩු විසඳීම සඳහා ඒජන්ත කෙනකු ද අට්ටාපිටියට පත් කළේය. මෙහි තිබුණ බල කොටුව භාරව කලින් කල සිටි යුද්ධ මුළාදෑනීන් අතුරෙන් කපිතන් පියර්සන් සහ වයිටිං යන දෙදෙනාගේ නම් සඳහන් වේ. ක්‍රි.ව. 1818 දී ප්‍රධාන යුද්ධ මුළාදෑනීන් දෙදෙනකුන්ගෙන් හා භටයන් දෙතිස් දෙනකු‍න්ගෙන් සමන්විත වූ අම්මාපිටි බලකොටුව 1834 දී අත්හැර දමන විට එහි සිටියේ හේවායන් සදෙනකු හා ප්‍රධාන මුළාදෑනියකුත්ය. මහනුවරට වැටී තිබුණ පැරණි මාර්ගයේ අරන්දර සිට බලනට යන මාර්ග කීපය එක්වන සන්ධියෙහි මහඔයේ දකුණු ඉවුරෙහි වූ තොටුපළට නුදුරුව පිහිටි බැවින් අට්ටාපිටිය ආරක්ෂක කටයුතු ආදිය සම්බන්ධයෙන් ප්‍රයෝජනවත් ස්ථානයක් විය. බලකොටුවේ නෂ්ටාවශේෂයන්ගෙන් වැසුණ භූමිය මිලට ගත් තැනැත්තා විසින් පසු කාලයෙහි එය ගොවිතැන් කිරීම සඳහා යොදන ලදී.
සවන ශ්‍රී පරාක්‍රමබාහු (1415-1467) රජු සමයට අයත් ශිලාලිපි දෙකක් අට්ටාපිටියේ තොටුපළට නුදුරු තැනක තිබී සොයාගෙන තිබේ. ඉන් එක් ශිලා ලිපියක යථෝක්ත රජතුමා විසින් වටරක්ගොඩ විහාරවාසී සිද්ධාර්ථ මහතෙරුන්වහන්සේට දෙන ලද ගම්බිම් ආදිය ගැන සඳහන් වේ.
(සංස්කරණය:1963)
