අනුපාන (ප්‍රතිවාප)
ක්වාථයකට හෙවත් කෂායකට අයත් ඖෂධයන්ගේ ගුණය අවශ්‍ය ස්ථානයට පමුණුවන ඖෂධ වර්ගවලට යෝගවාහී යන නාමය ව්‍යවහාර කරනු ලැබේ. ගිතෙල්, එඬරුතෙල්, මීපැණි, සීනි, තිකුළු, සහිඳලුණු, ගුගුල්, පෙරුංකායම් ආදියත් ක්වාථයට ඇතැම් විට මිශ්‍ර කරන චූර්ණ හා කල්ක වර්ගත් යෝගවාහී ගණයෙහි ලා ගැණේ. කෂායක් පානය කරන කල යෝගවාහී ගණයට අයත් ගිතෙල්, මීපැණි, සීනි, සහිඳලුණු ආදි ඖෂධයක් විධි වූ පරිද්දෙන් පානය කරන කෂායට මිශ්‍ර කරනු ලැබේ. අනුපාන යයි නම් කරනු ලබන්නේ ඒ ඖෂධයන්ටයි. කෂාය වේලකට තෙල්, මීපැණි ආදි ද්‍රව වර්ග අනුපාන වශයෙන් යොදන්නේ ස්වල්ප වශයෙනි. සහිඳලුණු, ගුගුල්, පෙරුංකායම් ආදිය නම් මදටිය දෙකක හෝ පහක බර ප්‍රමාණයෙනි. චූර්ණ වර්ග කළඳේ පටන් කළන් තුන දක්වා යොදනු ලැබේ. මාත්‍රාව අවස්ථානුකූලවයි. අනුපාන වශයෙන් යොදන යෝගවාහී ද්‍රව්‍යයන් ඒ ඒ දෝෂයන්ගේ ශමනයට සාත්ම්‍ය වශයෙන් තෝරා ගෙන යෙදීම ශාස්ත්‍රීය නියමයයි. ඒ මෙසේය: වාත ශමනය සඳහා යොදන බෙහෙතට අනුව සිනිඳු සහ උණුසුම් ද්‍රව්‍යයන් මිශ්‍ර කළ පානය ද, සෙම් ශමනයට දෙන බෙහෙතට අනුව රළු සහ උණුසුම් දෑ මුසුකළ පානය ද, පිත් ශමනයට දෙන බෙහෙතට අනුව සිනිඳු ද්‍රව්‍යයන් යෙදූ පානය ද බෙහෙත් තෙල් පානය කොටැ ඊට අනතුරුව උණුදිය බීම ද අනුපාන විශේෂයෝ වෙත්.
දේශීය චිකිත්සාවෙහි වෙනත් බෙහෙතක් යොදන අතරට හෝ තනිවැ හෝ යොදන, දලුවර්ග එක් කොටැ මැඩ පියා වණ්ඩුවෙන් තම්බා මිරිකා ගෙන මීපැණි හෝ ගුළි කල්ක ආදිය මුසු කොට දෙන බෙහෙතට ඇතැම් වෛද්‍යයෝ දලු අනුපාන යයි කියත්. උණු අළු යට තබා තම්බා ගන්නාවූ පුටපාකය ද ගුළි බෙහෙත් යොදා ගත් කල දලු අනුපානයක් වේ. දලු අනුපාන දේශීය චිකිත්සාවෙහි ප්‍රමුඛත්වයක් ගනී.
(සංස්කරණය:1963)
