අමෘත්සාර්
සික්වරුන්ගේ ප්‍රධාන ආගමික මධ්‍යස්ථානය වූ මේ නගරය දිල්ලියට සැ.250ක් වයඹ දෙස පන්ජාබ්හි පිහිටියේය. මේ නගරය පිහිටි දිස්ත්‍රිකකය හැඳින්වෙන්නේ ද එනමින්මය. අමෘත්සාර් නගරය හිමාලය කඳු හරහා ඇති තවලම් වෙළඳ මාර්ගයෙහි මධ්‍යස්ථානයකි. කළාල, සේද හා ලොම් රෙදි විවිමත්, කපු සහ හම් කර්මාන්තයත් ගැන මෙනුවර ප්‍රසිද්ධය. තිරිඟු. ඉරිඟු මිලට් යන ධාන්‍ය වර්ග හා මෑ, මුං, බෝංචි ආදිය මෙහි වවනු ලැබේ. ජනගහනය 1951 දී 3,30,000ක් පමණ විය.
1577 දී අක්ඛාර් රජුගෙන් ලත් භූමිභාගයක රාම්දාස් නම් සික්ගුරුහු (සික්ආගමේ ප්‍රධානියා) විසින් මෙනුවර ඉදිකරන ලදී. ඔහු විසින් ම තනවන ලද "අමෘත සරස්" නම් වූ තඩාගය නිසා මෙම නගරය අමෘත්සාර් නම් විය. 1761 දී අහමද් ෂාදුරානි මෙනුවර විනාශ කොට සික් සිද්ධාන්ත ද සුනු විසුනුකොට දැමීය. නැවත ප්‍රතිසංස්කරණය කරන ලද මේ නගරය භංගී ගණරාජ්‍යයට යටත්ව තිබී 802 දී රංජිත්සිං (බ.) නම් සුප්‍රසිද්ධ සික් රාජයා යටතට පත්විය. දෙවැනි සික් යුද්ධයෙන් පසු (1849) අමෘත්සාර් නගරය ඉංග්‍රීසීන්ට අයත්විය.
අමෘත්සාර් හි දී ගාන්ධිතුමාගේ සහයෝගතා වර්ජන හා සත්‍යගුහ ව්‍යාපාර මැඩීමට ඉංග්‍රීසි ආණ්ඩුව දැඩි ක්‍රියා මාර්ගයක් ගත්තේය. 1919 දී ජලියන් වාලා බාග්හි කොටු කරන ලද ස්ථානයක තහනම් නීති නොතකා සත්‍යග්‍රහකාරයන්ගේ රැස්වීමක් පැවැත්විණ. එය මැඩීමට තබන ලද වෙඩිවලින් 379 දෙනකු මළ බව ද 1,200 ක් පමණ වූ තුවාළ ලත් සෙනඟ සාත්තු නොලැබ සිටි බව ද ආණ්ඩුවේ වාර්තාවලින් ම පෙනි යයි. ජලියන්වාලා බාග් සිද්ධිය නමින් දන්නා මෙම ඛේදජනක සිදුවීම භාරත දේශියයන්ගේ ජාතික විමුක්ති සටනෙහි උග්‍ර අවස්ථාවක් නිරූපණය කරයි. එම සිද්ධිය සිදුවූ තැන ජාතික ස්මාරකයක් බවට ද පමුණුවා තිබේ. 1947 දී ඉන්දියාව හා පකිස්ථානය අතර පන්ජබය බෙදීමේ දී ද අමෘත්සාර් නගරය භයංකාර සිද්ධීන්ගෙන් ගහන වූවක් විය.
අමෘත්සාර්හි වූ ස්වර්ණමය විහාරය (අමෘත්සාර් ස්වර්ණ මන්දිරය(බ.)) ලෝක ප්‍රසිද්ධ අලංකාර ගොඩනැඟිල්ලකි. මේ ගොඩනැඟිල්ල සාදා ඇත්තේ ඉහත කී වැව මැද පිහිටි කොදෙව්වකය. ගෘහනිර්මාණහෛීය අතින් කෙසේ වෙතත් ආගමික භක්තියේ මූර්තියක් හැටියට අමෘත්සාර්හි ස්වරණමය විහාරය හා සමතැන් ගන්නා සිද්ධස්ථාන ඇත්තේ ඉතා ස්වල්පයකි. රංජිත්සිං විසින් 1809 දී නිමවන ලද ගෝවින්ද්ගාර් නම් බලකොටුව් ද අමෘත්සාර නුවර ඇත.
අමෘත්සාර් නමින් හැඳින්වෙන දිස්ත්‍රික්කය වර්ග සැතැප්ම 1,680ක් පමණ විශාල වූ 1951 දි 13,67,000ක් ජනගහනයක් ඇතිව තිබුණු ප්‍රදේශයකි. මෝගල් අධිරාජයන්ගේ කාලයේ දි පැවති තදබල ආගමින පීඩන කරණකොටගෙන අමෘත්සාර් ප්‍රදේශය සික් වරුන්ගේ ආගමික මධ්‍යස්ථානය වශයෙන් ද සික්බලයේ කේන්ද්‍රස්ථානය වශයෙන් ද දියුණු වී ගියේය.
(සංස්කරණය:1963)
