අල් බිරූනි (අබු අල් රෙයිහාන් මුහම්මද් ඉබ්න් අහමද්)
(973?-1048). අතිශ්‍රෙෂ්ඨ අරාබි භූගෝල ශාස්ත්‍රඥයකු හැටියට සැලකෙන මෙතෙම උසස් දාර්ශනිකයෙක් ද ගණිතවිද්‍යාඥයෙක් ද විය. ඉතිහාසය, භූගෝල විද්‍යාව, තාරකා විද්‍යාව, භූ විද්‍යාව ආදි විෂයයන්හි විශාරද දැනුමක් ඇතිව සිටි අල් බිරූනි ක්වාරස්ම් (බීවා) හි උපන්නෙකි. ඔහුගේ දෙමවුපියෝ පර්සියානු ජාතිකයෝය.
තරුණ වියේ සිට ක්වාරස්ම්හි පාලකයාගේ රජවාසල සේවයට කැඳවනු ලැබූ අල් බිරූනිගේ පාණ්ඩිත්‍යය ඉන්දියාව ආදි ප්‍රදේශවල පවා ප්‍රකට වී ගියේය. ඝස්නිහි මහමුද් බින් සබුක්ජින්ගේ ආරාධනයෙන් එම රජවාසලට ගිය ඔහුගේ විවිධ විෂයයන්හි පැතිරී ගිය පැසුණු බුද්ධිය ගැන එරජ අතිශයින් ප්‍රසාදයට පැමිණියේය. එහෙයින් ඔහුට රජුගේ පණ්ඩිත සභාවෙහි මුල් තැනක වැජඹෙන්නට හැකි විය. මේ කාලයේ දී හේ ඉන්දියානු ජීවිතය ගැන හා එරට ආගම්, දර්ශන, විද්‍යා ආදිය ද උගත්තේය. අවුරුදු 40ක් පමණ ඉන්දියාවේ විසී යයි සලකනු ලබන ඔහුට එම කාලයේ දී එරට නොයෙකුත් ප්‍රදේශවලට යෑමට ද ඒ ප්‍රදේශයන්හි අධිපතීන්ගේ මාර්ගයෙන් දර්ශනය හා ආගම පිළිබඳව ලියැවී තිබුණු පොත්පත් ලබා ගැනීමට ද අවස්ථාව සැලසිණ.
යුදෙව්, සිරියානු, ග්‍රීක, පර්සියානු, ඉන්දියානු හා අරාබි ආදි ජාතීන්ගේ අවුරුදු ගණන් ගැනීමේ ක්‍රම හා උත්සව ගැන කරුණු සොයා පැරණි ජාතීන්ගේ වර්ෂක්‍රම පිළිබඳව අසාර්-උල්-බක්යා නමින් වැදගත් අපක්ෂපාත ග්‍රන්ථයක් ඔහු රචනා කළේය. 'තරීක්-අල්-හින්ද්' නමින් ඉන්දියාව ගැන ඔහු ලියූ ග්‍රන්ථය ඔහුගේ ශ්‍රෙෂ්ඨතම කෘතිය හැටියට සැලකේ. එහි ඉන්දියාවේ ආගම, දර්ශනය, සාහිත්‍යය, නක්ෂත්‍රවිද්‍යාව, ජ්‍යෝතිෂය, නීතිය ආදිය විස්තර වේ. භූගෝල විද්‍යාව හා ගණිතය ගැන ද හේ ග්‍රන්ථ කෙළේය. 'කනුනූල් මසූධි' නම් වූ නක්ෂත්‍ර හා භූගෝල විද්‍යාත්මක ග්‍රන්ථය ඔහු ලියූ සුප්‍රකට පොතකි. නක්ෂත්‍ර විද්‍යාව ගැන විශ්වකෝෂයක් ද ජ්‍යෝතිෂය, ඖෂධ හා මැණික් ගැන ග්‍රන්ථ ද හේ ලිවූයේය. ඉන්දියාවේ සිටිය දී විද්‍යාත්මක සංස්කෘත ග්‍රන්ථ අරාබි භාෂාවට පෙරළීමෙන් ද යුක්ලීඩ්, ටොලමි ආදීන්ගේ කෘති සංස්කෘත භාෂාවට පෙරළීමෙන් ද උසස් සේවයක් කළ හෙතෙම ඉන්දියානු අංකන ක්‍රමය ගැන සවිස්තර ග්‍රන්ථයක් කෙළේය. මේ යුගය දක්වා ඉන්දියාව ගැන විදේශිකයකු අතින් ලියැවුණු සවිස්තර වූ ද අපක්ෂපාත වූ ද ග්‍රන්ථය අල් බිරූනිගේ කෘතිය යයි සුප්‍රකට ඉන්දියානු ඉතිහාසඥ ආර්.සී. මජුම්දාර් මහතා කියයි. දකුණු ඉන්දියාවේ වෙරළ බඩ නොයෙක් නගරයන් ගැන සඳහන් කරන ඔහු පන්ජාවූර් (තන්ජාවූර්) නගරය පිහිටි බොක්කෙහි සිංගල්දීබ් (සෙරෙන් දිබ් = ලංකාව) පිහිටි බව ද එම දූපත ඇත්තේ රාම්ගේර් නම් ස්ථානයට විරුද්ධ පසින් මුහුදින් එතර යයි ද ලියා ඇත. රාම්ගේර් හා ලංකාව අතර දුර හැ.36 කැයි ද රාමා විසින් ලංකාවට ඒම පිණිස තනන ලද පාලම යයි විශ්වාස කරනු ලබන සේතුබන්ධ රාම්ගේර්හි සිට හැ.6කට ඈත පිහිටියේ යයි ද එකල එයින් ශේෂව පැවතියේ මුහුදු ජලයෙන් වටව තැන තැන වූ කඳු පර්වත පමණකැයි ඔහු සඳහන් කරයි. රාමායණයෙහි එන කථා ඔහුගේ සිතෙහි තදින් කාවැදී පැවති බව ඔහු කිත්හින්දි (කිස්කින්ද්) අවට වසන වානරයන් ගැන ලියා ඇති විස්තර කතාවලින් පෙනේ.
ලංකාවේ මුතු ගැන ද ලියා ඇති ඔහු සෙරෙන්දිබ් බොක්කෙහි මුතුපර ඇති නමුත් එකල ඒවා අත්හැර දමා තිබුණු බව කියයි. එවක ලංකාවේ මුතු හමු නොවූයේ මුතු බෙල්ලන් මෙරටින් අප්‍රිකාවේ සුෆාලා ප්‍රදේශයට සංක්‍රමණය වීම නිසාය යන විශ්වාසයක් පැවති බව ද අල් බිරුනි ලියා තිබේ.
අල් බිරුනි අපක්ෂපාත වූ විමර්ශන බුද්ධියකින් යුත් පණ්ඩිතයෙකි. හෙතෙම ග්‍රීක විද්‍යාත්මක ඉගැන්වීම් හා දර්ශනය උසස් කොට සැලකීය. පසු කලෙක නිව්ටන් විසින් සොයා ගන්නා ලද ආකර්ෂණ ශක්තිය පිළිබඳ සිද්ධාන්තය ඔහු දැන සිටි බව ඔහුගේ ප්‍රකාශවලින් පෙනේ. ජලය පෘථිවියේ මධ්‍ය ලක්ෂ්‍යයට හා එම ලක්ෂ්‍යයට ඉතා සමීප ස්ථානවලටත් ගලායන බව ඔහු එදා පැවසීය. මේ කීර්තිධර පඬිවරයා ක්‍රි.ව. 1048 දී ඝස්නිහි දී කලුරිය කෙළේය.
(සංස්කරණය: 1965)
