අල්ෆරාබි (අබු නසර් ඉබන් මුහම්මද් ඉබන් තර්ඛාන්)
(ක්‍රි.ව. 870–950). ශ්‍රෙෂ්ඨතම අරාබි දාර්ශනිකයකු හැටියට සලකනු ලබන අල්ෆරාබි මධ්‍ය ආසියාවේ උපන් තුර්කි ජාතිකයෙකි. ඛුරාසාන්හි දී මූලික අධ්‍යාපනයක් ලබා ඉක්බිති බැග්ඩෑඩ්හි දී සිරියානු ක්‍රිස්තියානි ආචාර්යවරුන් ඇසුරෙන් වැඩිදුර ඉගෙනීම ලබා ගත් ඔහු අලෙප්පෝ නුවර සායිප් අල් දවුලාගේ රජවාසල සේවය කෙළේය. අල්ෆරාබි දේශපාලන විද්‍යාව, වෛද්‍ය විද්‍යාව හා සංගීතය පිළිබඳ විශාරදයෙක් ද විය.
ක්‍රිස්තියානි ආචාර්යවරුන්ගේ ආශ්‍රය නිසා ග්‍රීක ඉගැන්වීම් කෙරෙහි බලවත් අභිරුචියක් දැක්වූ පරාබි ප්ලේටෝගේ හා ඇරිස්ටෝටල්ගේ කෘතීන් රාශියක් අරාබි බසට පෙරළීය. මෙම ශ්‍රේෂ්ඨ ග්‍රීක දාර්ශනිකයන් දෙදෙනාගේ ඉගැන්වීම්වල සාම්‍යයක් දුටු ඔහු එම ඉගැන්වීම්වලින් මහත් ආභාසයක් ලද්දේය. ඇරිස්ටෝටල්ගේ තර්ක ක්‍රමය පිළිගත් ඔහු ඇරිස්ටෝටල්ගේ කෘතීන්ට ව්‍යාඛ්‍යාන ද කෙළේය. අල්ෆරාබිගේ අධ්‍යාත්ම විද්‍යාව ඇරිස්ටෝටලීය හා නවප්ලැටෝනික මතයන්ගේ සංකලනයක් හැටියට සැලකිය හැකිය. ලෝකය ශාශ්වත නොවෙතැයි ද එය වූකලි මැවුම්කාර දෙවියකු විසින් නිර්මාපිත වූවකැයි ද ඔහු ඇදහීය.
ප්ලේටෝගේ දේශපාලන මත පිළිගත් ෆරාබි ස්වකීය දේශපාලන මත සනාථ කිරීම් වස් 'ප්ලේටෝගේ නියමයන්ට භාවාර්ථ දැක්වීම' ('Paraphrase of Plato's Laws') නම් කෘතිය කෙළේය. ප්ලේටෝගේ 'සමූහාණ්ඩුව' (The Republic) නමැති කෘතිය ඇසුරෙන් ලියන ලද 'පරිපූර්ණ නගරය' ('The Perfect City') නම් කෘතිය වැදගත් කොට සලකනු ලබන්නකි. අල්ෆරාබි විසින් ග්‍රන්ථ සියයක් පමණ කරන ලද නමුත් ඒවායින් ශේෂව ඇත්තේ ස්වල්පයකි. සමහර ග්‍රන්ථ ලතින් පඬුවන් විසින් ලතින් බසට පෙරළා භාවිත කරන ලදි. සමහරක් ස්පාඤ්ඤ, ජර්මන් ආදි භාෂාවන්ට ද පරිවර්තනය කොට ඇත. ඔහු විසින් ලියන ලද අරාබි ග්‍රන්ථ කීපයක් මෑත දී සොයා ගනු ලැබීය.
ක්‍රි.ව. 950 දී මේ කීර්තිමත් තුර්කි ජාතික පඬුවා දමස්කස් අසල දී මිය ගියේය.
(සංස්කරණය: 1965)
