ආචාරියාපලු
[වඳුරු මෑ (මුකුනා රුවිටා- Mucuna prurita Hook.)]. මෙය ලෙගුමිනෝසේ කුලයෙහි පපිලියොනාසේ උපකුලයට අයත් දුර්වල ශාඛා හා සුදු බූවක් ද ඇති අර්ධ කාෂ්ඨීය වැල් විශේෂයෙකි. පත්‍ර සංයුක්තය, විශාලය. උපපත්‍ර ද තිබේ. පත්‍රිකාවක් අඟල් 3 සිට 4 දක්වා දිගය. එහි යට පැත්තේ දිලිසෙන බූවක් ඇත. අඟල් 6 සිට 12 දක්වා දික් වූ ඒකාක්ෂවල තද දම්පාට මල් සෑදේ. අඟල් 3ක් පමණ දිග කරල දුඹුරු පාට දැඩි බූවකින් වැසී තිබේ. ඒ බූව ශරීරයෙහි ගෑවුණු තැන් කසන්නට පටන් ගනී. බූව පහසුවෙන් කරලෙන් වෙන්වන සුලුය. කරලක ඇට 4 සිට 6 දක්වා තිබේ. ඇට අතර ආචාර තිබේ. කළු තිත් සහිත දුඹුරු පාට අණ්ඩාකාර ඇටය අඟල් 1/4ක් පමණ වේ.
කොළ කුඩා වූ ද උඩ පැත්තේ බූව වැඩි වූ ආචාරියාපලු ප්‍රභේදයක් ද තිබේ.
හිමාලය කඳු පාදයේ සිට ලංකාව සහ බුරුමය දක්වා වූ ප්‍රදේශයන්හි මේ ශාකය වැඩේ. නිවර්තන ප්‍රදේශවල ද මෙය හමු වේ. ලංකාවේ වියළි සහ මධ්‍යම ප්‍රදේශවල මේ ශාකය බහුලය.
ආයුර්වේද මතය
මෙයට සකු බසින් ආත්ම ගුප්තා, මර්කටී, වෘෂ්‍යා, කපිකච්ඡු ආදි නම් කිහිපයක් ම තිබේ. ආචාරියාපලු කොළ, මුල් සහ ඇට ආයුර්වේද ඖෂධයෝය. මූල රක්තාතිසාරයට සහ ගර්භාශයික රෝගවලට පිළියමකි. ඵලය කාමෝද්දීපක ඖෂධයක් වන අතර ක්ෂය රෝගය සහ රුධිර රෝග සුව කිරීමට ද යොදනු ලැබේ. ඉන්දියාවේ සමහර ප්‍රදේශවල ආචාරියා පලු මුල් තම්බා ගත් වතුර මීපැණි සමඟ මිශ්‍රකොට කොලරාවට දෙති. මුල්වලින් සාදන කසාය වකුගඩු ශුද්‍ධ කරන ඖෂධයක් වශයෙන් බටහිර ඉන්දියානු දූපත්වල පාවිච්චි කරනු ලැබේ. මුල්වලින් පාප්ප සාදා ජලශෝථරෝගයටත් (dropsy) බරවා රෝගයටත් පාවිච්චි කරනු ලැබේ. වඳුරු මෑකොළ වණවලට පිළියමකි.
වඳුරු මෑ බෙහෙවින් ශුක්‍රධාතුව වඩයි; මාංස වඩයි; බරයි; බලකාරක ද වේ. වා, සෙම්, පිත්, රක්ත දෝෂ නසයි. එහි ඇට වාජිකරණ සහ රසායන ඖෂධයන්ට යොදනු ලැබේ. වානරීවටිකාව ප්‍රත්‍යක්ෂ රසායන යෝගයකි.
(සංස්කරණය: 1965)
