ආමලකය
උතුරු ඉන්දියාවේ පැරණි බ්‍රාහ්මණාගමික දේවාල ගොඩනැගිලිවල 'ශිඛර' මුදුනේ පිහිටි ශිලාව මෙනමින් හැඳින්වේ. පැතැලි, කවාකාර, දාර සහිත මෙම ආමලක ශිලා සාමාන්‍යයෙන් ගොරක ගෙඩියක හැඩයෙන් යුක්තය. ශිඛරයේ මහල් හෙවත් 'භූමි' අතර ද ආමලක යොදා තිබේ. මේවා ඒ ඒ භූමි කෙළවර පිහිටා ඇති හෙයින් 'භූමි-ආමලක' නමින් හඳුන්වනු ලැබේ. ගලින් නෙළන ලද පැරණි කුලුනු හිස්වල එක් කොටසක් වශයෙන් ද ආමලක යෙදූ බැව් පැහැදිලිය. ශිඛර මුදුනේ පිහිටි කලසෙහි පදනම වූ ආමලක ශිලාව ගොඩනැගිල්ලේ අවශ්‍ය අංගයක් විය. අනික් ස්ථානයන්හි මෙය සාදන ලද්දේ සැරසිලි මෝස්තරයක් වශයෙනි. ලිංගරාජ කෝවිල, රාජරාණී කෝවිල (භුවනේශ්වර), කණ්ඩරිය මහා දේව කෝවිල (ඛජුරාහෝ) ආදිය ආමලක යෙදූ හින්දු ආගමික ගොඩනැගිලි වේ. ආමලක ශිලා යෙදූ 'ශිඛර' බෞද්ධ විහාරයන්හි ද දක්නා ලැබේ. බුද්ධගයාවේ මහාබෝධි විහාරය ඊට නිදසුනකි. උතුරු ඉන්දියානු ගෘහනිර්මාණ සම්ප්‍රදාය ව්‍යාප්තව පැවැති සියම, බුරුමය හා අනිකුත් අග්නිදිග ආසියාතික රටවලට අයත් පැරණි හින්දු හා බෞද්ධ ගොඩනැගිලිවල ද ආමලක සහිත 'ශිඛර' හා ස්තූප දක්නා ලැබේ.
ලංකාවේ ෂඩ්විධ ස්තූපයන් අතර ද එකක් 'ආමලක' නමින් දැක්වේ. එහෙත් එබඳු හැඩය ඇති ස්තූප දැනට සොයාගෙන නොමැතියි. (ස්තූප බ.) ආමලකයේ ප්‍රභවය අවිනිශ්චිතය. ආමලක (නෙල්ලි) ඵලයක ආකෘතිය අනුකරණයෙන් ඒ ඇති වීය යනු සාමාන්‍ය විශ්වාසයයි. පියුමක ආකෘතිය මෙහි ප්‍රභවයට හේතු වී ඇත යනු අනෙක් මතයකි. (ඉන්දියානු ගෘහනිර්මාණ ශිල්පය ද බ.)
(සංස්කරණය: 1965)
