ඇකියුමිලේටරය
(Accumulator). විද්‍යුත් ශක්තිය ගබඩා කළ හැකි රසායනික කෝෂයකි. එය විසර්ජනය වන කල එහි ඇති රසායන ද්‍රව්‍යයන්ගේ අන්‍යෝන්‍ය ප්‍රතික්‍රියාව කරණ කොට ගෙන විද්‍යුත් ශක්තිය පිට වේ. කෝෂයට යළිත් විදුලිය ආරෝපණය කරනු ලබන්නේ එය මැදින් ප්‍රතිවර්ත දිසාවට හෙවත් ආපසු, විද්‍යුත් ධාරාවක් යැවීමෙනි. මෙසේ කිරීමෙන් කලින් තිබුණ රසායන ද්‍රව්‍ය යළිත් සෑදී විද්‍යුත් ශක්තිය මෝචනය කළ හැකි තත්වයකට කෝෂය නැවතත් පත් වේ.
ඉතා බහුල ලෙස පාවිච්චි කරනු ලබන ඇකියු. මිලේටර් වර්ග දෙකක් තිබේ. "ඊයම්-අම්ල වර්ගය" සහ "ක්ෂාරීය වර්ගය" යනුවෙනි. මෝටර් රථයක තිබෙන බැටරිය සාමාන්‍යයෙන් ඊයම්-අම්ල කෝෂයකි. ඊයම්-අම්ල කෝෂය සාදා තිබෙන්නේ ලෙඩ් (ඊයම්) පෙරොක්සයිඩ් තහඩු (ධන) සහ සවර ඊයම් (spongy lead) තහඩු (සෘණ) කීපයක් වීදුරු භාජනයක හෝ වල්කනයිස් කළ රබර් භාජනයක හෝ ඇති ජල මිශ්‍ර සල්පියුරික් අම්ලයෙහි (විද්‍යුත් විච්ඡේද්‍යයෙහි) බහාලීමෙනි. මේ කෝෂ සාමාන්‍යයෙන් ළඟින් ළඟ මාරුවෙන් මාරුවට තැබූ ධන සහ සෘණ තහඩු කීපයකින් සමන්විතය. පිටත තහඩු දෙක නිතරම ඍණය. මේ තහඩු නොයෙක් විධියට තනා ඇත.
මේ කෝෂයෙහි නියම රසායනික ක්‍රියාව මේ වන තුරු සම්පුර්ණයෙන් ම අවබෝධ කරගෙන නැත. එහෙත් දැන් ද්විත්ව-සල්පේට් වාදය සාමාන්‍යයෙන් පිළිගෙන තිබේ. එයට අනුව ඇකියුමිලේටරය පිරවීමේ දී හෙවත් ආරෝපණයේ දී ඇති වන ක්‍රියාවලිය මෙසේ දක්වත හැකිය:
ධන තහඩුව
PbS04, + SO4--, + 2H20→Pb02, + 2H2S04, (ලෙඩ් සල්ෆේට් + සල්ෆේට් අයන + ජලය → ලෙඩ් පෙරොක්සයිඩ් + සල්පියුරික් අම්ල) ඍණ තහඩුව
PbS04, + 2H+ → Pb + H2S04
එය බැස යෑම හෙවත් විසර්ජනය වීම මෙසේ දක්වන්නට පුළුවන:
ධන තහඩුව
Pb02, + SO4--, + 4H+→2e-, + PbS04 + 2H20,
ඍණ තහඩුව
Pb+S04--, → PbS04 + 2e-
විසර්ජනය වූ කල තහඩු වල ප්‍රධාන වශයෙන් ඇත්තේ ලෙඩ් සල්පේට් (PbSO4) ය. ආරෝපණය කරන ධාරාව විසින් මෙය ධන තහඩුව මත ලෙඩ් පෙරොක්සයිඩ් (PbO2) බවට ද සෘණ තහඩුව මත ඊයම් (Ph) බවට ද පරිවර්තනය කරනු ලැබේ. ලෙඩ් සල්ෆේට් බිඳී යෑම නිසා නිදහස් වන සල්ෆේට් අයන ජලය හා සංයෝජනය වීමෙන් විද්‍යුත් විච්ඡේද්‍යයෙහි සල්පියුරික් අම්ල වැඩි වේ. විසර්ජනයේ දී රසායනික ක්‍රියාව විරුද්ධ අතට පෙරළේ. තහඩුවල තිබෙන ලෙඩ් පෙරොක්සයිඩ් සහ ඊයම්, ලෙඩ් සල්පේට් බවට හැරෙන අතර විද්‍යුත් විච්ඡේද්‍යයෙහි ඇති අම්ල ප්‍රමාණය අඩු වේ. මේ සමීකරණවලින් දැක්වෙන්නේ නියම ක්‍රියාවලියට ආසන්න වූ රසායනික ක්‍රියා පමණකි.
ආරෝපණය කරන කල විද්‍යුත් විච්ඡේද්‍යයේ සල්පියුරික් අම්ල වැඩි වී එහි විශිෂ්ට ගුරුත්වය වැඩි වේ. ඇත්තෙන් ම ද්‍රාවණයෙහි විශිෂ්ට ගුරුත්වය (මෙය ද්‍රාව මානයකින් සොයා ගත හැකිය) කෝෂයේ තත්වය පහසුවෙන් ම හඟවන දර්ශකය වේ. කෝෂය සම්පූර්ණයෙන් ම ආරෝපණය වූ විට විශිෂ්ට ගුරුත්වය 1'21ට වැඩි නොවිය යුතුය. මේය 1'17ට වඩා පහළ බසින තෙක් කෝෂය විසර්ජනය නොකළ යුතුයි. එසේ විසර්ජනය වුවහොත් ද්‍රවණය නොවනසුලු ලෙඩ් සල්පේටයක් සෑදේ. මේ ලෙඩ් සල්පේටය යළිත් වෙනස් කළ නොහැකි නිසා කෝෂය විනාශ වේ. කෝෂයේ වෝල්ටීයතාව, ආරෝපණය කරන විටත් විසර්ජනය වන විටත් වෙනස් වේ. ආරෝපණය කරගත් කෝෂයේ වෝල්ට් 2'2ක් තිබෙන අතර විසර්ජනය වන විට එය 1'8 දක්වා බසී. කෝෂයේ තත්වය වෙනස් වන විට එහි තහඩුවල පාට ද වෙනස් වේ. කෝෂය විසර්ජනය වන විට, ධන තහඩුවේ තිබෙන තද දුඹුරු පැහැය අඩු වේ.
ක්ෂාරීය ඇකියුමිලේටර දෙවර්ගයක් තිබේ. ඒවා නම් එඩිසන් (බ.) කෝෂය නමින් හැඳින් වෙන "නිකල්-යකඩ" කෝෂය සහ "නිකල්-කැඩ්මියම්" කෝෂයත්ය. මේ කෝෂ දෙකෙහි ම ඇති විද්‍යුත් විච්ඡේද්‍යය නම් කෝස්ටික් සෝඩා (NaOH) හෝ කෝස්ටික් පොටෑෂ් (KOH) ය. නිකල්-යකඩ කෝෂය කෝස්ටික් සෝඩා අඩංගු වායුරෝධක වානේ භාජනයකි. ක්ෂාරය කෙරෙහි වායු ගෝලයෙන් ඇති බලපෑම් මෙයින් වළකී. මේ කෝෂයට නිකල් (ධන) තහඩු හා යකඩ (සෘණ) තහඩු ඇත. ආරෝපණය කළ විට ධන තහඩුව සජල නිකල් ඔක්සයිඩ්වලින් (Ni203) වැහේ. විසර්ජනය වන විට ධන තහඩුවේ නිකලස් ඔක්සයිඩ් (NiO) සහ ඍණ තහඩුවේ පෙරස් ඔක්සයිඩ් ද සෑදේ. මේ ඔක්සයිඩ් දෙවර්ගය ම සජලය. මෙහි දී සිදු වන රසායනික ක්‍රියා තව ම සම්පූර්ණයෙන් තේරුම් කොට නැත. කෝෂයේ වෝල්ටීයතාව, ආරෝපණය කළ විට 1'4 ය; විසර්ජනය වූ කල 1'1 ය. ක්ෂාරයේ විශිෂ්ට ගුරුත්වය වැඩිපුර වෙනස් නොවනසුලුය.
නිකල්-කැඩ්මියම් කෝෂයේ ඍණ තහඩුව වශයෙන් යකඩ නොව කැඩ්මියම් නමැති ලෝහය පාවිච්චි කරති. මේ කෝෂයෙහි සක්‍රිය ද්‍රව්‍යය විසර්ජනය වන කල ඔක්සීභවනය වී, ආරෝපණය වන කල යළිත් සෑදේ.
ඊයම් ඇකියුමිලේටරය වඩාත්ම පාවිච්චි කරනු ලබන්නේ මෝටර් රථවල සහ රේඩියෝ වැඩවල දීය. වෝල්ට් 12ක් ඇති මෝටර් රථ බැටරියකට මෙවැනි කෝෂ හයක් අවශ්‍යය. ක්ෂාර ඇකියුමිලේටර ඊයම් වර්ගවලට වඩා මිල අධික ය. එහෙත් ඒවා වඩා ශක්තිමත්ය; වැඩි ආරෝපණයක් ද ලබා ගනියි; විසර්ජනයත් අධික ය; ජීවිත කාලය වඩා දිගය; නඩත්තුව ද පහසු ය. ඒවා හදිසි අවස්ථාවල දී එළිය ලබා ගැනීමට ට්රැක්ටර්වල ද පාවිච්චි කරනු ලැබේ. ඊයම් ඇකියුමිලේටරයක බරින් හැම රාත්තලකට ම වෝල්ට 2ක ඇම්පියර–පැය 4ක් හෙවත් වොට් පැය 8ක් ගෙන දෙන විද්‍යුත් ධාරාවක් ගබඩා කෙරේ. ක්ෂාරීය ඇකියුමිලේටරයක රාත්තලකට වෝල්ට 1'2ක ඇම්පියර-පැය 12ක් හෙවත් වොට්-පැය 14'4ක් පමණ ගබඩා කළ හැකිය. මෙසේ කිලොවොට් එකක මෝටරයක් එලවීම සඳහා රා. 125ක් බර ඊයම් ඇකියුමිලේටරයක් හෝ රා. 70ක් බර ක්ෂාර ඇකියුලේටරයක් හෝ අවශ්‍යය.
(සංස්කරණය:1967)
