ඉලංගසේන
IV වැනි කාශ්යප (898–914 පමණ) රජතුමාගේ සේනාපති තනතුර දැරූ තැනැත්තාය. මොහු රාජවංශිකයකු වූ බව චූළවංසයේ සඳහන් වේ. මෙම යුගය වන විට සේනාපති තනතුර රාජ්යයේ කෙතරම් වැදගත් තැනක් ගත්තේ ද යත් එම තනතුරට නිතර ම පත් කරන ලද්දේ රාජවංශිකයෙකි.
IV වැනි කාශ්යප රජතුමාගේ රාජ්යසමයේ සිටි බලවතුන් අතර ඉලංගසේනට හිමි වනුයේ අද්විතීය තැනකි. වංශකථාවන්හි සාමාන්ය වශයෙන් ප්රධාන ස්ථානය දෙනු ලබන්නේ රජතුමාගේ පුණ්ය ක්රියාවන්ට වුව ද කාශ්යප රජතුමා පිළිබඳ වූ විස්තරයෙහි ඉලංගසේනයන්ගේ පුණ්ය කර්මයන්ට වැදගත් තැනක් දීමෙන් මේ බව පැහැදිලි වේ. චූළවංස විස්තරය අනුව ඉලංගසේනයන් නිකාය භේදයක් නොතකා සැම නිකායක් සඳහා ම ආරාම තනවාදුන් බව පෙනේ. හේ ථෙරීයනිකායේ භික්ෂූන් වෙනුවෙන් ථූපාරාමයට බටහිරින් ආරාමයක් තැනවූ අතර ධම්මරුචික භික්ෂූන්ට ධම්මාරාමය යනුවෙන් ද සාගලික භික්ෂූන්ට කස්සපසේන නමින් ද විහාර දෙකක් තනවා දුන්නේය. මිහින්තලේ පර්වතය මුදුනේ ඔහු තැනවූ හදයුණ්හ නම් පිරිවෙණ පූජා කරන ලද්දේ ද ධම්මරුචික භික්ෂූන්ටය. පාංශුකූලික භික්ෂූන් වෙනුවෙන් සාදන ලද ආරාමය හැඳින් වුණේ සමුද්දගිරි යනුවෙනි. ආරණ්යක භික්ෂූන් සඳහා හේ ආරණ්යයන්හි කුටි කිහිපයක් තනවා පූජා කළේය. ඔහු විසින් තපෝවනයෙහි මහා විහාරිකයන් වෙනුවෙන් ආරාමයක් තනවන ලදි. ඔහු භික්ෂුණීන් වෙනුවෙන් මඟුල් මහවෙනෙහි තිස්සාරාමය තනවා දී එම භික්ෂුණීන්ට මිරිසවැටිය හා බෝධීන්වහන්සේ රැකබලා ගැනීම භාර කළේය.
තවද මෙතෙමේ පැරණි විහාරස්ථාන පිළිසකර කරවා භික්ෂූන් හා දුගීන් වෙනුවෙන් මහදන් ද පැවැත්විය. ඔහු අතින් සිදු වූ තවත් වැදගත් සේවාවක් නම් අනුරාධපුරයේ හා පොළොන්නරුවේ ආරෝග්යශාලා පිහිටුවීමයි. අනුරාධපුර නගරයේ නොයෙක් දිසාවන්හි ඔහු විසින් බෙහෙත්හල් ද පිහිටුවන ලදි.
චූළවංසයේ දැක්වෙන විස්තරය ශිලාලිපිවලින් සනාථ වේ. කුකුරුමහන්දමන ටැම් ලිපියෙහි ඔහු විසින් කරවන ලද ආරෝග්යශාලාවකට කරන ලද අත්තාණි පෙරහැරක් හා අයිතිගේ වැව ටැම් ලිපියෙහි තිස්සාරාමයට කරන ලද අත්තාණි පෙරහරකුත් විස්තර වේ.
(සංස්කරණය: 1970)
