ඊස්ටර් දිවයින
(පාස්කු දිවයින/රාපා නූඉ). චිලී රාජ්යයට අයත් වූ ද ඊට සැතැපුම් 200ක් පමණ බටහිරින් ශාන්තිකර සාගරයෙහි ද.අ. 27° 10' හා බ.දේ. 109° 26′ ආශ්රිතව පිහිටියා වූ ද දිවයිනකි. ව.සැ. 63.9ක් විශාලය. මුළුමනින් ම ගිනිකඳු හේතුකොටගෙන ඇති වී තිබෙන මෙහි ප්රධාන මළ යමහල් ශිඛර තුනක් ඇත. ඒවා උසින් අඩි 1,000ක් පමණ වේ. අවට රැළි බිමේ සිට අඩි 500ක් පමණ උස් වූ මළ යමහල් කුළු කීපයක් ම ඇත. ඒ මළ යමහල් බොහොමයක් තුළ විල් ඇත. දිවයිනේ දේශගුණය සෞම්යය. වැසි නොඅඩු වුවත් පොළොවට වැටෙන ජලය සවිවර පාෂාණ තුළට උරා ගැනෙන බැවින් මෙහි ඇළ දොළ ගංගාදිය දුලබය. දිවයින්වාසීහු උල්පත්, ළිං, විල් ආදියෙන් ජලය ලබාගනිති. ඊස්ටර් දිවයිනෙහි විශාල ගස්වැල් දුලබය. බහුලව වැඩෙන තණ බිම්හි විශාල වශයෙන් බැටළුවන් ඇති කරති. පොලිනීසියන් වර්ගයට අයත් දේශීය ජනසමූහයා දිවයිනෙහි හංගා රෝආ නමැති පෙදෙසට සීමා වී වෙසෙති. ජනගහනය (1961) 600ක් පමණ වේ. ටහිටි උප භාෂාවක් කථාකරන මෙම දිවයින්වාසීහු අනෙක් ශාන්තිකර දූපත්වාසීන් මෙන් ඔවුන්ට විශේෂ වූ නැටුම් ගැයුම් හා සංගීතය සිය ජීවිතයේ අංගයක් වශයෙන් පුරුදු පුහුණු කරති. මුදල්වලට ආශාවක් නොදක්වන මොව්හු තමන් අතින් නිමවෙන සැරයටි, ලී කැටයම් ආදි බඩු චිලී රටින් වරින් වර පැමිණෙන නැව්වලට දී ඒ වෙනුවට සිගරැට් හා රෙදිපිළී ආදි ද්රව්ය ලබාගනිති. ඔව්හු සිය ගෙවතුවල අලබතල, කෙසෙල්, අන්නාසි ආදි ආහාර බෝග ද දුම්කොළ ද වගා කරති. මෙම දිවයිනට තිරිඟු පිටි, සීනි ආදි ආහාර වර්ග ද රෙදිපිළී ද ගෙවල් ඉදිකිරීමට අවශ්ය සිමෙන්ති, හුනු, දැව ආදි ද්රව්ය ද චිලී රටෙන් සපයනු ලැබේ.
ඉතිහාසය
යුරෝපාකරයට මෙම දිවයින පළමුවෙන් සොයා හඳුන්වා දෙන ලද්දේ 1722 පාස්කු දින එහි ගොඩබට යාකොප් රොග්ගෙවේන් නමැති ඕලන්ද ජාතික අද්මිරාල් කෙනකු විසිනි. පාස්කු දින හමු වූ හෙයින් එතැන් පටන් එම දිවයින ඊස්ටර් දිවයින වශයෙන් හඳුන්වනු ලැබීය. දිවයින් වාසීන් මීට රාපා නූඉ යන නාමය ව්යවහාර කරන නමුදු මෙහි මුල් නම එය ද නොවීය. ‘ටෙ පිටෝ ඕ ටෙ පොනුවා’ (ලෝකයේ නාභිය) යන නාමයෙන් මෙහි පැරැන්නන් සිය දිවයින හැඳින්වූ බව පැරණි වෘත්තාන්තයන්ගෙන් හෙළි වේ. රොග්ගෙවේන්ගෙන් පසුව දොන් ෆෙලීප් ගොන්සාල්ගේ නායකත්වයෙන් ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයන් ද (1770) කැප්ටන් කුක්ගේ නායකත්වය යටතේ බ්රිතාන්ය ජාතිකයන් ද (1777) ලා පෙරූස් මෙහෙය වූ ප්රංස නාවික පිරිසක් ද (1786) මෙහි ගොඩබට නමුත් එම ගමන්වල ප්රතිඵලයක් වශයෙන් ඊස්ටර් දිවයිනේ සමාජයෙහි හෝ දේශපාලන කටයුතුවල වෙනසක් ඇති නොවීය. 1862 දී වහලුන් සොයා නැව් හතකින් පැමිණි පීරූ ජාතික පිරිසක් සමඟ දරුණු සටනක යෙදුණ නමුත් සිය වර්ගයාගෙන් අල්ලා ගනු ලැබූ දාහක් පමණ ජනයා එම වහල් නැව්වලින් මුදාගැන්මට දූපත්වාසීහු අපොහොසත් වූහ. පීරූහි ගුවානෝ හෑරීමට යොදන ලද මෙම වහලුන්ගෙන් බොහෝදෙනා එහි දී ම ලෙඩ රෝගාදියෙන් මළහ. පෙරළා සියරට පැමිණි පහළොස් දෙනකු පමණ මසූරිකා රෝගයෙන් පෙළෙන්නට වූයෙන් දිවයින පුරා ම වසංගතයක් ඇති විය. මෙම ව්යසනයෙන් පසුව ඊස්ටර් දිවයිනෙහි ශේෂ වූ ජනගහනය එක් සියයක් පමණ විය. පොලිකාපෝ ටෝරෝ නමැති නැවියකුගේ බලවත් උද්යෝගය නිසා 1888 දී ඊස්ටර් දිවයින චිලී රාජ්යයෙහි කොටසක් බවට පත් විය.
පුරාවිද්යාව
ඊස්ටර් දිවයින වඩාත් ප්රසිද්ධියට පත්ව ඇත්තේ පුරාවිද්යාත්මක ස්ථානයක් වශයෙනි. අතීතයේ දී මෙම දිවයිනෙහි පැවති මහඟු ශිෂ්ටාචාරයකට දෙස් දෙන විශාල මිනිස් සෙල් රූ හසියයක් පමණ දිවයින පුරා ඇත. මෙම පිළිමවල උස අඩි 3 සිට 66 දක්වා වෙනස් වේ. තෝර් හේයර්ඩාල් නම් නෝර්වීජියානු දේශගවේශකයා ප්රමුඛ සමීක්ෂණ කණ්ඩායමක් ඊස්ටර් දිවයිනෙහි පුරාවස්තු හා එහි ඉතිහාසය අනාවරණය කරගැන්මට බොහෝ වෙහෙසුණාහ. මෙම ප්රතිමා නෙළා ඇත්තේ රානෝ රාරාකු නම් මළ යමහලෙහි පාෂාණයෙනි. රානෝ රාරාකු යමහල තුළ හා ඒ අවට, නිමවෙමින් තුබූ පිළිම රාශියක් ඇත. දිවයින වටා ‘අහු’ නම් වූ සුසාන වේදිකා මත නැංවූ ප්රතිමා ද ඇත. මෙම ‘අහු’, දිවයින්වාසීන්ගේ පුද පූජා පැවැත්වුණු ස්ථාන යයි විශ්වාස කරනු ලැබේ. තවද මේ ප්රතිමා වැඩි හරියක් ම නෙළා ඇත්තේ දිවයින්වාසීන්ගේ මුතුන් මිත්තන් සිහිකිරීම් වස් යැයි සලකනු ලැබේ. ඊස්ටර් දිවයිනෙහි කෞතුක වස්තූන් වශයෙන් සැලකෙන අරුම පුදුම ගුහාවල් ද ඇත. පරම්පරා කීපයක් මුළුල්ලේ එක් එක් පවුල සතු වූ මෙම ගුහා තුළ මුතුන්මිත්තන්ගේ ඇටසැකිලි ද ගල් හා ලී කැටයම් ද වෙනත් කෞතුක වස්තූන් ද ඇතැයි හේයර්ඩාල් විසින් සොයාගන්නා ලදි. මෙම කෞතුක වස්තු අතර දිවයිනේ ආදිවාසීන්ගේ ලේඛන ක්රමයක් දක්වන චිත්රාක්ෂර කෙටූ ලී පුවරු (රොන්ගෝ-රොන්ගෝ) විශේෂයක් ද ඇත. ශාන්තිකර සාගරික ඕෂියැනියා නම් වූ ප්රදේශයෙන් මෙතෙක් ලැබී ඇති කෞතුක වස්තූන් අතරෙහි පැරණි ලේඛන ක්රමයකට සාක්ෂි වශයෙන් ශේෂ වී ඇත්තේ මෙම රොන්ගෝ-රොන්ගෝ පුවරු පමණක් වුව ද ඒවායේ අර්ථ අවබෝධ කර ගත හැකි ක්රමයක් තව ම ලොව පුරාවිද්යාඥයන් සොයා ගෙන නැත. මෙම චිත්රාක්ෂර ඉපැරණි ඉන්දියානු, මිසර හා ක්රීට අක්ෂරයන්ට ද ඉහත සඳහන් ගල් රූ ඉන්කා හා ටහිටි කලා කෘතීන්ට ද සමානකම් දක්වතත්, ඊස්ටර් දිවයිනෙහි අතීතය කෙබඳු වී දැයි නිගමනය කිරීමට ඒ කිසිවක් ප්රමාණවත් වී නැත. ඊස්ටර් දිවයින්වාසීන්ට සිය මුතුන්මිත්තන් අතර වූ ගෝත්ර සටහනක් සිහිකරවන ඉකෝගේ අගල නම් වූ ස්ථානයෙහි විශාල ගින්නකට පිලිස්සී ශේෂ වූ ද්රව්ය හේයර්ඩාල්ගේ පිරිස විසින් සොයා ගනු ලැබීය. තවද ඊස්ටර් දිවයින්වාසීන්ගේ මුතුන්මිත්තන් සතු වූ කෞතුක වස්තු ආදි ද්රව්ය සඟවා ඇත්තා වූ ද දැනුදු ඔවුන් සතුරන්ගෙන් ආරක්ෂා වීමට ආරක්ෂා ස්ථාන වශයෙන් යොදා ගන්නා වූ ද පොළොව යට පිහිටි ගුහා රැසක් ම මෙම දිවයිනෙහි ඇත. කෙසේ නමුදු මෙම දිවයින්වාසීන්ගේ වත් පිළිවෙත්, ජීවන විධි හා ඉතිහාසය ආදිය පිළිබඳව හෙළිදරව් වී නැති දෑ බොහෝය.
(සංස්කරණය: 1970)
