උපුලුව
(Aneurysm). උපුලුව වූකලි ධර්මනියක් වැනි රුධිර වාහිනියක ලූමනියෙහි (lumen) ඇති වන ස්ථානික (localised) අසාමාන්ය පළල් වීමකි. මෙය තරලයෙන් (fluid) හා කැටි ගැසුණු රුධිරයෙන් පිරී තිබේ. රුධිර වාහිනියේ සම්පූර්ණ පරිධිය ම උපුලුවට අසු වී ඇත්නම් ඒ උපුලුව විසිරුණු (diffuse) වර්ගයට අයත්ය. උපුලුව නෙරීමක් වේ නම් එය කෝෂික (saecular) වර්ගයට අයත්ය. උපුලුව වනාහි ස්පන්දනය වන අර්බුදයකි (tumour). එය ක්රමයෙන් වැඩි වී අවසානයේ දී භඤ්ජනය (rupture) විය (පිපිරිය) හැකිය. රුධිර වාහිනී බිත්තියේ දුර්වල වීමක හෝ ඇතැම් ස්ථානික රිෂ්ටයක (lesion) හෝ හේතුවෙන් උපුලුවක් ඇති වන්නට පුළුවන. ධමනි බිත්තියක දුර්වල වීම නොයෙක් තුවාළාදියෙන් හෝ රෝගවලින් හෝ සිදු වන්නට පුළුවන.
ව්රණමය කාර්යාවලියක් ධමනි බිත්තියක් කරා පැතිරෙන්නට පුළුවන. මෙලෙස බිත්තිය දුර්වල වී උපුලුවක් ඇති වන්නට පිළිවන. පෙණහැලිවල ටියුබකුලෝසිය කුහරවල සෑදෙන උපුලු මේ වර්ගයට නිදසුන් වේ. අභ්යන්තර උපුලුවක් පිපිරීමෙන් මරණය පවා සිදු විය හැකිය. ආමාශයික ව්රණයක් ඇති විටක රුධිර වාහිනියක ලොකු අභ්යන්තර ශාඛාවක් එයට අසුවුව හොත් උපුලුවක් සෑදී එය පසුව භජනය විය හැකිය. උපදංශයේ (syphilis) අවසාන අවස්ථාවල දී මහාධමනියේ (aorta) වක්රයෙහි බිත්තියෙහිත් උපුලු සෑදෙන්නට ඉඩ තිබේ.
උපුලුවක් සෑදීමට උපකාරී වන බලය රුධිර පීඩනය වේ. එබැවින් උපුලු වැඩි වශයෙන් ඇති වන්නේ ඉතා වෙහෙසී බරපතළ වැඩ කරන මිනිසුන්ගේ ශරීරවලය. එහෙත් රුධිර වාහිනියේ බිත්තිය නිරෝගී තත්වයක තිබේ නම් කවදා වත් අධික රුධිර පීඩනය නිසා උපුලුවක් නොසෑදේ. උපුලු නිතර ඇති වන්නේ රුධිර වාහිනිවල ලොකු ශාඛාවලය. විශේෂයෙන්ම හෘදයට ආසන්නව තිබෙන රුධිර වාහිනිවල ද මහාධමනියේ වක්රයෙහි ද ශරීරය ඇදීමෙන් හෝ දරුණු ලෙස ශරීරය වෙහෙස වීමෙන් හෝ වැටීමෙන් හෝ හානි සිදු විය හැකි ප්රදේශවල තිබෙන රුධිර වාහිනීවල ද උපුලු නිතර සෑදෙන්නට පුළුවන.
උපුලුවක හැඩය, ලක්ෂණ හා එය පිහිටි ස්ථානය අනුව එය නම් කරනු ලැබේ. මස්තිෂ්ක (cerebral) ධමනිවල ඇති වන උපුලුවලට මස්තිෂ්ක උපුලු යයි කියනු ලැබේ. ධමනියක් හා ශිරාවක් අතර අසාමාන්ය සම්බන්ධනයක් ඇති වූ විට ඊට ධමනි ශෛරික (arteriovenous) උපුලුව යන පදය භාවිතා කරනු ලැබේ. උපුලුවල ස්වභාවය නිර්ණය කරගැනීමේ දී ඒවා පිළිබඳ ශායනික (clinical) ඉතිහාසය හා X-කිරණ පරීක්ෂණ බෙහෙවින් උපකාරී වේ. උපුලුවලට කරනු ලබන ප්රතිකාරය ඒවායේ වර්ගය ද ඒවා ඇති වන ස්ථානය ද අනුව වෙනස් වේ. මේවාට ප්රතිකාර කිරීමේ දී ශල්යකර්ම ඉතා වැදගත් වේ.
(සංස්කරණය: 1970)
