සයිද් අලි හයිදර් නස්ම් ටාබාටාබායි
(Syed Ali Haider Nazm Tabatabai) (1854-1933). ප්‍රකට ඉන්දියානු කවියෙකි, පරිවර්තකයෙකි, භාෂා පඬුවෙකි. ඉරානයේ බහ්තරාන් දිස්ත්‍රික්කයේ හා තුර්කියේ නැගෙනහිර ප්‍රදේශයේ අදත් වෙසෙන රණකාමී, දැවැන්ත, ටාබාටාබා පවුලේ සාමාජික ව උත්තර් ප්‍රදේශ්හි අවාධ්හි උපන්නේ ය. මොහුගේ පියා සයිද් මුස්තෆා නම් විය.
අවාධ්හි දස වන හෙවත් අවසාන පාලක ව සිටි වජීඩ් අල් ෂාහ්ගේ රාජකීය ඇදුරු ව තරුණ අලි හයිදර් සේවය කිරීම ඇරඹිය ද එකල්හි ම අලි ෂාහ් අභාවප්‍රාප්ත වූයෙන් බ්‍රිතාන්‍යයෝ මොහුට නව රැකියාවක් පිරිනැමූහ. ඔවුන් ඉන්දියාව අත්පත් කර ගැනීම වැරදි ක්‍රියාවක් සේ සැලකූ අලි හයිදර්, සිය රට පාලනයට ඔවුනට අයිතියක් නැතැයි සිතූයෙන්, ‘මැරයින්’ හා ‘කොල්ලකරුවන්’ විසින් ලබා දෙන වෘත්තියක් භාර ගැනීමට නොහැකි බව පවසා එය ප්‍රතික්ෂේප කෙළේ ය.
ඉක්බිති ජන්ම ස්ථානය හැර පියා කොල්කටාවට (Kolkata) පැමිණෙන විට, සිය උර්දු භාෂා පාණ්ඩිත්‍යය නිසා මෙතෙමේ ප්‍රසිද්ධියට පත් ව සිටියේ ය. එනයින් පරිපාලන පහසුව තකා උර්දු බස උගැන්මට උනන්දු වූ යුරෝපීයයෝ ඔහු වෙත ආහ. ඔවුන්ගේ භාෂාවන් තමාට උගන්වන්නේ නම් සිය බස ඔවුනට උගන්වන බවට ඔහු ගිවිස ගත්තේ ය. ඒ අනුව, ඉංග්‍රීසි, ප්‍රංස, ජර්මානු වැනි යුරෝපීය භාෂා කිහිපයක් මෙතෙමේ මැනවින් හදාළේ ය.
මොහු වඩාත් බැබළෙන්නට වූයේ, කේම්බ්‍රිජ් විශ්වවිද්‍යාලයේ මහාචාර්ය ව සිටි ප්‍රකට ඉංගිරිසි කිවි තෝමස් ග්‍රේගේ (Thomas Gray) (බ.) ‘ගමේ පල්ලිය වත්තේ දී ලියූ සෝ කව’ (Elegy written in a Country Church yard) නම් කාව්‍යය ‘පෝ රේ ඝරිබාන්’ නමින් උර්දු බසට පෙරැළීම නිසා ය. එහි දී, ඉංග්‍රීසි රූඪි එම අදහස ම ඒකාන්ත වශයෙන් දෙන උර්දු රූඪි යොදා පෙරැළීම නිසා, අරුත මතු නොව ඉන්ද්‍රිය සංවේදනය ද මුල් කෘතියේ පරිදි ම දැනවීමට පරිවර්තක සමත් වී ඇති බව පිළිගැනීමයි. එනිසා ‘රන් හා සම වදනින් විරචිත’ මේ කව එංගලන්තයේ විශාලතම කෞතුකාගාරයන්හි තැන්පත් කෙරුණු බැව් පැවසේ.
හයිද්‍රාබාද් (බ.) රාජ්‍යයේ හය වන අසාෆ් ජාහ් විසින්, තෙමේ ම කවි පබැඳූ හෙයින් ශාස්ත්‍රධරයින්ටත් කවියන්ටත් අනුග්‍රහ දැක්වූයෙන්, සිය කවි විචාරීමේ තනතුරක් අලි හයිදර්ට පිරිනැමුණු නමුත්, ඔහුගේ නොහික්මුණු ගති පිළිබඳ දැනගත්තෙන් මෙතෙමේ එය ද නොපිළිගත්තේ ය. ඉක්බිති, අසාෆ් ජාහ් විසින් ම ගොඩනැඟීමට අදහස් කෙරුණු ඔස්මේනියා විශ්වවිද්‍යාලය ලෙස පතළ වූ උර්දු මාධ්‍ය විශ්වවිද්‍යාලයේ පරිවර්තන දෙපාර්තමේන්තුවේ ප්‍රධානියා ව මෙතෙමේ පත්කෙරුණේ ය. ඉංජිනේරු විද්‍යාව, වෛද්‍ය විද්‍යාව, ගණිතය, රසායන විද්‍යාව, භෞතික විද්‍යාව, තාරකා විද්‍යාව වැනි විෂයයන්ට අදාළ විෂය ධාරාවන් හෝ ග්‍රන්ථ එතෙක් උර්දු බසින් නොතිබූයෙන් යුරෝපීය භාෂාවන්ගෙන් පැවති එවැනි කෘති අතිවිශාල සංඛ්‍යාවක් ඔහුගේ දෙපාර්තමේන්තුව විසින් උර්දු බසට පෙරළනු ලැබිණි. ඔහු පුද්ගලික ව මෙවැනි ලේඛන දෙදහසක් පමණ වසරකට පරිවර්තනය කරන ලදැයි පැවසේ. එපරිදි මෙතෙමේ එහි වසර 16ක් සේවය කර තිබේ.
නිදහස් බෙංගාලයේ අවසාන පාලකයා වූ සිරාජ්-උද්-දවුලාහ්‍ගේ දියණියක හා විවාහ වී සිටි මොහුට පිරිමි දරුවෝ දෙදෙනෙක් හා ගැහැනු දරුවෝ සිව් දෙනෙක් වූහ. මෙතෙමේ හයිද්‍රාබාද්හි දී මිය ගියේ ය.
(කර්තෘ: රන්ජන දේවමිත්‍ර සේනාසිංහ)
(සංස්කරණය: 2019)
