සල්ෆොනික් අම්ලය
(Sulphonic Acid). ගෙන්දගම් අඩංගු RSO3H පොදු සුත්‍රයෙන් යුත් එකසංයුජ කාබනික අම්ල කාණ්ඩය මෙනමින් හැඳින්වේ. (මෙහි R ඇල්ස හෝ ඇරිල් කාණ්ඩයකි.) මෙය ගෙන්දගම් අඩංගු කාබනික සංයෝග අතරින් වඩාත් වැදගත් සංයෝගයකි. සල්ෆියුරික් අම්ල අණුවක OH කාණ්ඩයක් R කාණ්ඩයකින් විස්ථාපනය කිරීමෙන් මෙය ව්‍යුත්පන්න කරගත හැකි ය.
ඇරෝමැටික සල්ෆොනික් අම්ල වාණිජමය වශයෙන් ඇලිෆැටික සල්ෆොනික් අම්ලයනට වඩා වැදගත් ය. එසේ ම ඇරෝමිතික සල්ෆොනික් අම්ල පිළියෙළ කිරීම ද වඩා පහසු ය.
ඇරෝමැටික සංයෝග සාන්ද්‍ර සල්ෆියුරික් අම්ලය සමඟ ප්‍රතික්‍රියා කිරීමට සැලැස්වීම ඇරෝමැටික සල්ෆොනික් අම්ලය ලබා ගන්නා සාමාන්‍ය ආකාරයයි. මෙම ක්‍රමය සැල්ෆොනීකරණය (Sulfonation) ලෙස හැඳින්වේ. සල්ෆොනීකරණය මගින් බෙන්සීන්, නැප්තලීන් හා ඇන්ත්‍රක්විනෝන් ආදියෙහි සල්ෆොනික් අම්ල වාණිජමය ලෙස නිපදවනු ලැබේ.
ඇලිපැටික සල්ෆොනික් අම්ලය වෙනත් ගෙන්දගම් අඩංගු කාබනික සංයෝග ඔක්සීකරණයෙන් හෝ ඇල්කයිල් හේලය්ඩ් ලෝහ සල්ෆයිට සමඟ ප්‍රතික්‍රියා කිරීමෙන් පිළියෙල කළ හැකි ය.
ඇරෝමැටික සල්ෆොනික් අම්ල ජලයේ ඉතා ද්‍රාව්‍ය වේ. ඒවායේ ස්ඵටිකරූපී ආකාර ජලාකර්ෂක ය. මෙය පොටෑසියම් හයිඩ්‍රොක්සයිඩ් සමඟ රත් කිරීමෙන් පීනෝල් ද පොස්පරස් පෙන්ටක්ලෝරයිඩ් සමඟ ප්‍රතික්‍රියාවෙන් සල්ෆොනයිල් ක්ලෝරයිඩ් ද ලබා දෙයි.
බෙන්සීන් සල්ෆොනික් අම්ලයෙෙහි සෝඩියම් ලවණය ඉතා වැදගත් ය. මෙය සෝඩියම් හයිඩ්‍රොක්සයිඩ් සමඟ විලයනය කිරීමෙන් සෝඩියම් ෆීනොක්සයිඩ් ලැබේ. මෙයට ප්‍රබල අම්ලයක් එක් කළ විට ෆිනෝල් නිදහස් වේ. පළමුවන ලෝක සංග්‍රාම සමයේ පුපුරණ ද්‍රව්‍යක් වූ පික්රික් අම්ලය (බ.) නිපදවා ගනු ලැබුවේ මුලික වශයෙන් ගල් අඟුරු තාරවලින් ලබාගත් ෆීනෝල්වලිනි. එහෙත් ගල්අඟුරු/තාර ෆීනෝල් ඌනතාවය පිරවීම සදහා ඉහත ක්‍රමය විශාල වශයෙන් උපයෝගී කරගනු ලැබී ය. සංග්‍රාමයෙන් පසුව ද රෙසින වර්ග හා ප්ලාස්ටික් වර්ග සංශ්ලේෂණයේ දී ෆීනෝල් අවශ්‍ය වූ බැවින් එකී වැදගත්කම දිගට ම පැවතුණි.
සල්ෆොනික් අම්ලය කාබනික සංශ්ලේෂණවල දී උත්ප්‍රේරක ලෙස වැඩි වශයෙන් භාවිත වේ. නැප්තලීන් සල්ෆොනික් අම්ලය නැප්තලීන් ව්‍යුත්පන්න බොහෝමයක නිෂ්පාදනයේ දී ආරම්භක ද්‍රව්‍ය වේ. ෆීනෝල් සල්ෆොනික් අම්ලය ප්‍රතිනාශකයක් ලෙස ද ටින් විද්‍යුත් ලෝහාපනයේ දී ද රෙදිපිළි කර්මාන්තයේ දී ද භාවිත වේ. මෙහි ලවන හා වෙනත් ව්‍යුත්පන්න ෆිනෝලික සංයෝග ක්ෂාලක, භෛෂජ්ජිත ද්‍රව්‍ය හා අයන හුවමාරු රෙයින වර්ග නිපදවීම සදහා ප්‍රයෝජනවත් වේ.
බෙන්සීන් ඩයිසල්ෆොනික් අම්ලයේ ලවනය සායම් කර්මාන්තයේ අන්තර් මාධ්‍යයක් වූ රෙසසිනෝල් සෑදිමේ දී අවශ්‍ය වේ. එසේ ම ඇන්ත්‍රක්විනෝන් බීටා සල්ෆොනික් අම්ලයේ ලවනය ඇලිසරීන් හා ඉන්ඩැන්ත්‍රීන් බතික් සායම්වල වැදගත් අන්තර් මාධ්‍යක් වේ. සැල්ෆැනිලික් අම්ලයේ ඇමයිඩය (ඇනිලීන් සැල්ෆොනික් අම්ලය) වූ සැල්ෆොනැමයිඩ් වෛද්‍ය විද්‍යාවේ දී වැදගත් වේ.
(කර්තෘ: ඩබ්.එම්.ඩබ්. වලිසිංහ: 1996)
(සංස්කරණය නොකළ)
