සාමාවතී
ගෞතම බුද්ධ ශාසනයෙහි මෛත්‍රී විහරණයෙන් යුත් උපාසිකාවන්ගෙන් අගතැන් පැමිණි (අග්ගං මෙත්තාවිහාරීණං) මෝ තොමෝ තෙරුවන කෙරෙහි අචල ශ්‍රද්ධාවෙන් සිටි ඍද්ධිමත් තැනැත්තියක් ද වූවා ය. භද්දවති නුවර භද්දවතිය සිටාණන්ගේ දුවණිය හා උදේනි රජුගේ අග මෙහෙසිය වූ මැය බුදුරදුන් කෙරෙහි පැහැදී ශ්‍රාවිකාවක බවට පත් වූයේ බහුශ්‍රැත, ධර්මකථික උපාසිකාවන්ගෙන් අග්‍ර වූ ඛුජ්ජුත්තරාවගේ මග පෙන්වීමෙනි.
එකල භද්දවති නම් නුවර දරුණු වසංගත රෝගයක් විය. ඉන් පීඩාවට පැමිණි නුවර වැස්සෝ බියපත් ව නුවර අතහැර ඒ මේ අත යාමට වන්හ. භද්දවතිය සිටාණෝද සිය දුවණියන් හා බිරිඳ කැටුව කොසඹෑ නුවර බලා පිටත් වූහ. එදවස කොසඹෑ නුවර ඝෝෂක සිටාණන් විසින් දුගී මගී යාචකයන් සඳහා දන්සැලක් ආරම්භ කොට තිබුණි. දින ගණනක් ම සාගින්නෙන් පෙළෙමින් සිටි සිටු යුවළ ආහාර ලබා ගනු වස් සිය දියණිය එහි යැවූහ. ඈ පළමු දිනයෙහි ආහාර කොටස් තුනක් ගෙනාවා ය. අධික කුසගින්නෙන් සිටි බැවින් එය අනුභව කළ ඉක්බිති දිරවා ගත නොහැකි ව සිටුතෙම මරුමුවට පත්විය. එහෙයින් දෙවනි දිනයේ අවශය වූයේ ආහාර කොටස් දෙකකි. එදින සිටු බිරිය ද එ් ඉරණමට ලක්වූවා ය. මෙසේ දෙමාපියන්ගෙන් වියෝ වූ සාමා තුන්වන දිනයේ ගොස් එක් කෑම කොටසක් පමණක් ඉල්ලුවා ය. මේ ඇසූ දන්සැලේ විධායක ‘මිත්ත’ නමැත්තා ක්‍රමයෙන් කෑම කොටස් අඩු වූයේ මන්දැ'යි විචාරා "කුසේ පමණ වැටහුණේ දැන් දැ"යි සරදම් කළේ ය. එවිට ඈ සියලු පවත් අනාවරණය කළා ය. ඇය කෙරෙහි අනුකම්පා සහගත වු මිත්ත තමාගේ දැරියක මෙන් ඇය හදා වඩා ගත්තේ ය.
දිනෙක දන්සැල වෙත පැමිණි ඈ ආහාර ලබා ගැනීමට පැමිණි ජනයා ශාලාව තුළ රැස් කමින් මහත් කලබල ඇති කරන බව දැක, එය නැවැත්වීමට මිත්තගෙන් අවසර ගෙන ඇතුළුවීමට එක් දොරටුවක් ද පිටවීමට තවත් දොරටුවක් ද සිටින සේ දන්සැල වටා වැටක් බැන්දවූවා ය. ඉන්පසු දන්සැල තුළ කලබල නැතිවිය. එ් ඇසු ඝෝෂක ඇය කෙරෙහි පැහැදී එතැන් සිට ඔහුගේ දැරියක ලෙස ඇති දැඩි කර ගත්තේ ය.
එක් උත්සව දිනක නුවර සැරි සැරූ උදේනි රජුට ඇය දකින්නට ලැබුණි. ඇය කෙරෙහි පිළිබඳ සිත් ඇති කරගත් රජ ඇය සිය මාළිගයට එවන ලෙස ඝෝෂකට දන්වා එවී ය. එහෙත් ඝෝෂක ඊට විරුද්ධ වූයේ ය. ඉන් කිපුණු රජතෙමේ ඝෝෂක ද ඔහුගේ බිරිය ද ගෙන් පිටමං කොට ගෙය මුද්‍රා තබවා පී ය. මේ සිද්ධිය දැනගත් සාමාවතී කෙසේ හෝ ඝෝෂකගේ කැමැත්ත ගෙන රජ මාළිගයට ගොස් රජු සතුටු කරවූවා ය. ඉන්පසු ඕ තොමෝ උදේනි රජුගේ අග මෙහෙසිය වූවා ය.
රජගෙදර මෙහෙකාරියක වු ඛුජ්ජුත්තරා බුදුන්ගෙන් බණ අසා සෝවාන් ඵලයට පැමිණ බහුශ්‍රැත උවැසියක් වූවා ය. ඈ තමා උගත් ධර්මය එ් වූ පරිද්දෙන් ම සාමාවතී ප්‍රමුඛ කාන්තාවනට කියා දීමට පුරුදු ව සිටියා ය. සාමාවතිය ද මාර්ගඵල ප්‍රාප්ත බුද්ධ ශ්‍රාවිකාවක වූයේ මෙසේ ඇයගෙන් දහම් ඇසීමෙනි.
උදේනි රජුගේ ම මෙහෙසියක වූ මාගන්දියා අග මෙහෙසුන් තනතුර ලබා ගැනිමේ බලාපොරොත්තුවෙන් රජු හා සාමාවතිය භේද කරවීමට නොයෙක් ප්‍රයත්න දැරුවා ය. බුදුන් රූපයට නිග්‍රහ කළ බැවින් බුදුන් කෙරෙහි ද වෛර බැද සිටි ඇයට, සාමාවතිය බුදුන් කෙරෙහි පැහැදී සිටීම වඩාත් ඉවසිය නොහැක්කක් විය. එහෙයින් ඇය ඊළඟට අදහස් කළේ, සාමාවතිය රජුට වඩා බුදුන්ට ප්‍රේම කරන බවක් හඟවා ඉන් රජු කුපිත කරවීමට ය. මේ හැම උත්සාහයක් ම නිෂ්ඵල වූ පසු දිනෙක ඕ රජුගේ වීණාව තුළ සර්පයෙකු බහා එය සාමාවතී විසින් රජතුමා මැරවීම සඳහා කරන ලද්දකැ'යි රජුට කෙසේ හෝ ඒත්තු ගැන්වූවා ය. මෙයින් කෝපාවිෂ්ට වූ රජතෙමේ සාමාවතිය හා පිරිවර කාන්තාවන් කැඳවූයේ ය. සාමාවතිය රජු වෙත පැමිණීමට පෙරාතුව ම රජු කුපිත වූ බව ද ඉදිරියට සිදුවීමට තිබෙන විපත ද තේරුම් ගෙන, රජු කෙරෙහි මෛත්‍රිය පතුරුවන ලෙස සියල්ලන්ට අවවාද කළා ය. ඔවුන් පැමිණි පසු, ක්‍රෝධයෙන් වෙව්ලමින් සිටි උදේනි රජු සියලු දෙන පෙළට සිටුවා, විශාල දුන්නක් ගෙන විෂ පෙවූ ඊයකින් විදීමට සූදානම් විය. ඔහු දුනු දිය ඇද සිටි නමුත් මාගීඵලප්‍රාප්ත කාන්තාවන්ගේ මෛත්‍රී බලයෙන් ඊ පහර යැවිය නොහැකි විය. ඔහු සියලඟ ඩහදියෙන් පිරී ගියේ ය. කළ නොකළ යුක්ත නොවැටහුණි. එවිට සාමාවතිය "මහරජ වෙහෙසෙන්නේ ඇයි දැ"යි අසූ කල්හි රජ තෙමේ දුන්න සහ ඊය බිම හෙළා සාමාවතියගේ පාමුල වැටී "දේවියනි, මෙතෙක් මම භේදකරන්නන්ගේ වචනය අසා කරුණු න‍ොවිමසා ක්‍රියා කළෙමි. එහෙයින් මට ක්‍ෂමා වුව මනැවැ"යි කීයේ ය. සාමාවතිය රජුට ක්‍ෂමාව දුන්නා ය.
අශ්‍රද්ධාවන්තයකු ව සිටි උදේනි රජතුමා එතැන් සිට සාමාවතියට විහාරයට ගොස් බුදුන් දැකීමට ද ආනන්ද ස්ථවිරයන් වහන්සේ විහාරයට කැඳවා උන් වහන්සේගෙන් බණ ඇසීමට ද සැලැස්වූයේ ය.
නිර්දෝෂී සාමාවතියගේ දොස් දන්වා ඇයට දඬුවම් පැමිණවීමට මාගන්දියා විසින් දරන ලද හැම ප්‍රයත්නයක් ම ව්‍යර්ථ විය. එහෙයින් සාමාවතිය ද පිරිවර ද මරා දැමීමට අවසාන වශයෙන් ඈ තීරණය කළා ය. මේ උත්සාහය සම්පූර්ණයෙන් ම සාර්ථක විය. රජු උයනට ගිය විටෙක ඈ තම සුළු පියා ලවා සාමාවතිය හා පිරිස නිවස තුළ සිටිය දී ම නිවසට ගිනි තැබ්බවූවා ය. පෙර අකුසල කර්මයක විපාක වශයෙන් ඔවුනට එම මොහොතේ දී සමාධියකට හෝ සම වැදීමට නොහැකි විය. එහෙත් එ් වන විට ඔවුන්ගෙන් ඇතැමෙක් සකෘදාගාමී ඵලයට ද ඇතැමෙක් අනාගාමී ඵලයට ද පැමිණ සිටියහ. පසුව මේ සිද්ධිය දැනගත් රජු විසින් මාගන්දියා ද ඇගේ නැදෑයෝ ද මරණයට පත් කරනු ලැබූහ.
සාමාවතියට ද ඇගේ පිරිවර ජනයාට ද මෙසේ මරුමුවට පත් වීමට සිදුවූයේ එක් ආත්ම භාවයක දී පසේ බුදු නමක් පිළිස්සීමේ විපාක වශයෙනි. සාමා නමින් භික්ෂුණීහු දෙනමක් ද සිටියහ. මැගේ මිතුරියන් වූ ඔවුන් සසුන්ගත වූයේ මැයගේ මරණය ගැන අසා කළකිරීමෙනි. බුදුසසුනේ ඉතා උසස් උපාසිකාවක ලෙස සලකනු ලැබූ මැය කෝපයෙන් ජ්වලිත ව සිටි උදේනි රජු විසින් එල්ල කරන ලද හී සැරය වැළැවීමෙන් ඍද්ධිමතියක වශයෙන් ද සළකා ගත හැකි ය. එසේ වුව ද ඇතැම් ප්‍රබල කර්ම විපාක නොවැළැක්විය හැකි බව පැහැදිලි ය (මුගලන් තෙරුන්ට මෙනි).
ආශ්‍රිත ග්‍රන්ථ
අං.නි.1.26; 4.348
බු.ව.අ.
ඉති.වුත්තක. අ.
පටිසම්භිදාමග්ග අ.
අ.නි.අ.
(කර්තෘ: ජයන්ත විමලසේන: 1957)
(සංස්කරණය නොකළ)
