සැස්සේරුව
වයඹ පළාතේ වන්නි හත්පත්තුවේ නැගෙනහිර හතළිස් පහ කෝරළයේ හෙවත් කුරුණෑගල දිස්ත්‍රික්කයේ ඇහැටුවැව ප්‍රාදේශීය ලේකම් කොට්ඨාසයේ පිහිටා ඇති දේවානම්පියතිස්ස රජ දවස ඇරැඹි බෞද්ධ සිද්ධස්ථායකි. මේ පෞරාණික විහාරය පිහිටා ඇත්තේ අනුරාධපුර සහ කුරුණැගල දිස්ත්‍රික්ක මායිමේ ය. අනුරාධපුරය පැත්තෙන් කලා වැව අසළ නෑගම ඔස්සේ වැටී ඇති මාවතින් හෝ දකුණු අතින් ගල්ගමුව නිකවැරටිය මාර්ගයෙන් එහි ළඟා විය හැකි ය. මේ විහාරය පිළිබදව එච්.සී.පී. බෙල් 1898 දී පරීක්ෂා කර සවිස්තර වාර්තාවක් ලියා තිබේ. ආචාර්ය ඊ. මලුර් ද 1880 දී විහාරස්ථානය නරඹා විස්තරයක් ලියා ඇත.
සැස්සේරුව (රැස්වෙහෙර) ලංකාවේ පුරාණ විහාර අතරින් විශේෂ ස්ථානයක් දරන්නේ එහි ඇති අඩි 39යි අඟල් 03ක් උසැ'ති ශෛලමය මහා බුද්ධ ප්‍රතිමාව නිසයි. අවුකන ප්‍රතිමාවට සමාන පෙනුමින් යුත් එම පිළිමය ඊට මිටි වන්නේ අඟල් 05ක් පමණ ය. අවුකන පිළිමය තරම් කලා නිපුණත්වයක් එහි නොදැක්වේ. කර්මාන්තයේ අඩාල බවක් ද පෙනේ. අනුරපුර යුගයේ මැද භාගයට අයත් ලෙස පිළිගැනෙන මෙම බුදු පිළිමය ධාතුසේන රජු විසින් කරවන ලද්දක් බව ද ජනශ්‍රැතියේ කියවෙන අතර මෙම විහාර සංකීර්ණයට සැතපුම් කිහිපයක් නුදුරින් පිහිටි ධාතුසේන රජුගේ නිර්මාණයක් ලෙස පිළිගන්නා අවුකන පිළිමය හා සසඳන විට එක්තරා අසම්පූර්ණ ස්වභාවයක් මෙමගින් පෙන්නුම් කෙරේ. අභය මුද්‍රාව පිළිබිඹු කෙරෙන මෙම ප්‍රතිමාව ගලේ ඇතුළට වන්නට නෙළා ඇති අතර පාදමට පාදමක් සවිකර නොමැත. දැනට දක්නට ලැබෙන මෙම අසම්පූර්ණ ස්වභාවය නිසා මෙම පිළිමයේ නිර්මාණ කටයුතු කිසියම් හේතුවක් නිසා අතහැර දමන ලද බවත් විශ්වා‍ස කෙරේ. අවුකන පිළිමය ගුරුවරයාගේ නිර්මාණයක් ලෙසත්, රැස්වෙහර පිළිමය ගෝලයාගේ නිර්මාණයක් ලෙසත් ජනශ්‍රැතියේ කියැවේ. කෙසේ වුවද මෙම බුදු පිළිමය පිළිබඳව අධ්‍යයනය කිරීමේ දී දක්නට ලැබෙන්නේ නිර්මාණ කටයුතු අවසන් නොකර අතහැර දමන ලද්දක් නොවන බවයි. මෙහි අවසාන නිමාව හුණු බදාමයෙන් සිදුකර ඇති අතර එය පසුකාලීනව කාලයත් සමඟ බදාම ගැලවී යාම හේතු කොට ගෙන මේ අසම්පුර්ණ ස්වරූපය විද්‍යමාන වේ. සෙනරත් පරණවිතානයන්ගේ අදහස මෙය මහායාන භික්ෂුවකගේ අනුශාසනා පරිදි මහසෙන් රජු විසින් කරවන ලද්දක් බවයි. ප්‍රතිමාව හැර වෙනත් බොහෝ පුරා වස්තුවල නටඹුන් එහි දක්නට ඇත. කටාරම් කෙටූ ගල්ලෙන් රැසක් සහ සිලාලිපි ද දක්නට ලැබේ. ඉන්ස්ක්‍රිප්ෂන්ස් ඔෆ් සිලෝන්හි දෙවැනි වෙළුමේ දෙවැනි කොටසට අයත් සෙල්ලිපි අංක 193 (බී) යටතේ නම් කොට ඇති සැස්සේරුව සෙල්ලිපිය අපර බ්‍රාහ්මී අක්ෂරයෙන් ලියා ඇති අතර එය ක්‍රි.ව. 1-3 සියවස්වලට අයත් යැයි සැලකේ.
(කර්තෘ: හපුගොඩ සුමනතිස්ස ස්ථවිර: 1967)
(සංස්කරණය නොකළ)
