අශ්වාරෝහණය සඳහා මුලාශ්‍රය නරඹන්න

සූසැට කලා ශිල්පවලින් එකකි. අසුන් පිට නැඟීම, හික්මවීම හා අසුන් විහිදුවීම මේ ශිල්පයෙහි ප්‍රධාන විෂයයෝයි. ශරීර වර්ණය, රෝමාවර්ත පිහිටි ස්ථාන, මංගල ලක්ෂණ, ගතිගුණ යන කරුණු සතර අනුව අශ්වයන් නානා වර්ගවලට බෙදා ඇත.

මංගල සම්මත වර්ණ, ආවර්ත (සුළි), ශරීර ගන්ධ, හේෂාරව ආදි ශෝභන ලක්ෂණ සහිත වූ අසුන් පිට නැඟීම අශ්වාරෝහකයාගේ හිත සුව පිණිස පවත්නා බැවින් ශික්ෂණය සඳහා එබඳු අසුන් තෝරා ගැනීමට ද චණ්ඩ ගතියෙන් යුක්ත වූ ද දුෂ්ට සිත් ඇත්තා වූ ද ආරෝහණයට නුසුදුසු අසුන් හැඳින ගැනීමට ද උපදෙස් රාශියක් අශ්ව ශිල්පය පිළිබඳ ග්‍රන්ථවලින් හෙළි වේ. ඒ ග්‍රන්ථවල දැක්වෙන අයුරු අසුන් පුහුණු කිරීම සඳහා පළමුවෙන් මණ්ඩලාකාර භූමියක් (රංගයක්) සකස් කර ගත යුතුයි. තෙත් වූ ද අතිශයින් කඨින වූ ද ජලය හා ගල් ඇත්තාවූ ද තෘණ කාෂ්ඨාදියෙන් යුක්ත වූ ද භූමි නුසුදුසුය. මණ්ඩලය විශාලව ද සමව ද ස්වල්පයක් දූලි මිශ්‍රව ද ජනයන්ගෙන් තොරව ද තිබිය යුතුයි. ශ්‍රෙෂ්ඨ වර්ගයේ අසුන් සඳහා ගනු ලබන මණ්ඩලයේ වටප්‍රමාණය දුනු (රියන් සතරක් දුනු එකකි.) දහසක් ද දෙවන වර්ගය සඳහා ඉන් අඩක් ද තුන්වන වර්ගය සඳහා එයිනුත් අඩක් ද සිව්වන වර්ගය සඳහා දුනු සියයක් ද පස්වන වර්ගය සඳහා දුනු පනහක් ද විය යුතු බැව් ශුක්‍ර නීති සාරයේ දැක්වේ.

ශික්ෂකයා (අසුන් පුහුණු කරන්නා) දිනපතා අසුපිට නැඟී අභ්‍යාස කරවීමෙන් දිනකට යොදුන් සියයක් යා හැකි පරිදි වේගය දියුණු කළ යුතු බවත් හේමන්ත ඍතුවේ දී උදය හා සැන්දෑවේ ද ශිශිර වසන්ත ඍතුවල සන්ධ්‍යා කාලයේ ද ශරත් ග්‍රීෂ්ම සෘතුවල උදය කාලයේ ද අභ්‍යාස කළයුතු බවත් විෂම භූමිවල හෝ වර්ෂා ඍතුවේ දී හෝ අසුන් පිට නොනැඟිය යුතු බවත් ශික්ෂණ ව්‍යවස්ථාවන්හි ඇතුළත් ය. අවස්ථා, ස්ථාන (භූමි) හා කාල අනුව අභ්‍යාස කරවීමෙන් අසුගේ අග්නි, බල, ශූර ගුණය හා ශරීර සනීපය ද වැඩේ යයි කියත්. අශ්වයාගේ යහපත්කම හෝ අයහපත්කම ශික්ෂකයාගේ ගුණාගුණ අනුව වේ. දක්ෂ ශික්ෂකයා අසුනෙහි ස්ථීරව හිඳ ප්‍රග්‍රහය (රේන්ස් පටිය) සමබරව දරමින් සුදුසු අවස්ථාවල දී පමණක් අශ්වයාට පහර දෙයි.

නැවත නැවත හරහට යන ගමන් ඇති අශ්වයාගේ ප්‍රග්‍රහය ඇද මණ්ඩලාකාරයෙන් විහිදුවීමෙන් ද බෙහෙවින් උඩ පනින අසුගේ ප්‍රග්‍රහය දැඩි සේ ඇද තදින් දැරීමෙන් ද කටකලියාව නුරුස්සන අසුගේ ප්‍රග්‍රහය දැඩි සේ ගෙන ලිහිල් කිරීමෙන් ද යනාදි වශයෙන් අසුන් දමනය කිරීම හා නිසි ලෙස හැසිරවීම සඳහා නියමිත උපායයෝ විවිධයහ. දඬුවම් නොදීමෙන් හෙවත් කසයක් පාවිච්චි නොකිරීමෙන් අශ්වයන්ගේ උත්කර්ෂයක් ඇති නොවන බැවින් දණ්ඩක් (කසයක්) දැරීම අවශ්‍යය. අශ්වයා එහා මෙහා පනිමින් දඟලන විට හා වෙනත් නොයෙක් ආකාරයෙන් දඟ කරන විට ජානුද්වයට ද හේෂාරවයේ දී හා ස්ඛලනයේ දී (පැකිලීමේ දී) කක්ෂ (ඇලපත්) වලට ද බිය වූ විට කන් අසලට ද නොමඟ යන විට ගෙලට ද කුපිත වූ කල බාහු මධ්‍යයට හා වාලධිය අසලට ද භ්‍රාන්ත සිත් ඇති විට උදරයට ද තැළිය යුතු යයි කියත්.

අශ්වාරෝහණයේ දී ඌරු යුග්මය (දෙකලවා) ස්ථීරව ද පාදෙක චංචලව ද කොඳු ඇටය යට පෙදෙස උන්නතව ද තබා ගෙන සිංහයකුට සමාන ධෛර්‍ය්‍යයක් ඇතිව සිටීම ශ්‍රෙෂ්ඨ ලක්ෂණයකි. මෙපරිද්දෙන් අසුන් පිට නැඟී යන්නා පෘථිවියෙහි නියම අශ්වාරෝහකයා බවත් මෙයින් විපරීත වූයේ ඒකාන්තයෙන් අශ්වයන්ට භාරෝද්වහනය කිරීමට සලස්වන්නකු බවත් දැක්වේ.

අසුන්ගේ ගති (ගමන) හෙවත් ධාරා ආස්කන්දිත (උත්තේජිත හෝ උත්තෙරිත), රේචිත, ප්ලුත, ධෞරිතක, වල්ගිත යයි පහකට බෙදා තිබේ. ධාරාගතිය අතිශයින් ශීඝ්‍ර ගමනකි. බුදුගුණාලංකාරයෙහි අශ්වයන්ගේ ගති හෙවත් ධාරා පිළිබඳව "හසළ පස් දහරේ" (17) යයි කීවේ මේ සඳහාය. ඉස්සරහ පාද හකුළුවා වේගයෙන් පනිමින් දිවීම ආස්කන්දිත නම් වේ. මඳ දුරක් පනිමින් අඛණ්ඩව යන ගමන රේචිත නම් වේ. මුවකු මෙන් පා සතරෙන් ම පනින ගතිය ප්ලුතයයි. පාද නොහකුළුවා දුවන ගමන ධෞරිතක නම් වේ. පා නමා මොනරකු මෙන් ගෙල ඔසවා ශරීරයෙන් අර්ධයක් වෙවුලුවමින් යන ගමන වල්ගිත නම් වේ.

ශාලිහෝත්‍ර, භෝජ, ගණ, ජයදත්තාදි අශ්වශිල්පාචාර්යයන්ගේ කෘතිවල අසුන්ගේ ප්‍රභවය, ප්‍රභේද, ශුභාශුභලක්ෂණ, ශික්ෂණය, පෝෂණය, ආයුර්ලක්ෂණ, ඖෂධාදිය පිළිබඳ දීර්ඝ විස්තර ඇතුළත් වේ. කව්සිළුමිණ, බුදුගුණාලාංකාර වැනි සිංහල සාහිත්‍ය ග්‍රන්ථවල ද අශ්වාරෝහණය ගැන සඳහන් වෙයි.

(සංස්කරණය: 1965)

[[ප්‍රවර්ගය:]] 

[[ප්‍රවර්ගය:]]