ආනන්ද (අග්‍රෝපස්ථායක) සඳහා මුලාශ්‍රය නරඹන්න

ගෞතම බුද්ධ ශාසනයෙහි ඉර හඳ මෙන් ප්‍රකට වූ, සිවු පිරිසට ම අතිශයින් ප්‍රියමනාප වූ, ආනන්ද තෙරුන්වහන්සේ අගතනතුරු පසක් ම දැරූසේක. ප්‍රථම ධර්ම සංගීතියෙහි ([[ප්‍රථම ධර්ම සංගීතිය]] බ.) දී සූත්‍ර අභිධර්ම පිටකද්වය සංගායනා කරන ලද්දේ මුන්වහන්සේ ජ්‍යෙෂ්ඨත්වයෙහි තබා ගෙනය.

සිදුහත් කුමරුන් බිහි වූ දා ම කිඹුල්වත් නුවර දී උපන් ආනන්දයෝ අමිතෝදන නම් ශාක්‍ය කුමාරයාගේ සහ චන්ද්‍රා දේවියගේ පුතණු කෙනෙකි. ඥාතීන් ආනන්ද කෙරෙමින් උපන් හෙයින් ආනන්ද යයි නම් කළහ. මහානාම සහ අනුරුද්ධ මොහුගේ සහෝදරයෝ යයි සලකති. ආනන්දයනට නන්දා නම් සහෝදරියක් ද වූවාය.

ආනන්ද පැවිදිබිමට පැමිණියේ අනුපිය අඹවනයේ දීය. මොහු බුද්ධත්වයෙන් දෙවැනි වස තුළ දී බුදුන් විසින් ම පැවිදි කරවනු ලැබීය. ආනන්ද තෙරුන්ට උපාධ්‍යාය වූ සේක් බෙල්ලට්ඨිසීස තෙරුන්වහන්සේය. පුණ්ණ (මත්තානි පුත්ත) මහතෙරුන්ගෙන් බණ අසා ආනන්ද තෙරණුවෝ සෝවාන් වූහ.
 
"එතදග්ගං භික්ඛවෙ, මම සාවකානං බහුස්සුතානං යදිදං ආනන්දො" යනාදීන් බුදුරජුන් විසින් මේ ශාසනයෙහි භික්ෂූන් අතුරෙන් බහුශ්‍රැතභාවාදී කරුණු පසකින් ආනන්ද තෙරණුවෝ අග්‍රස්ථානයෙහි තබනු ලැබූහ. මේ සස්නෙහි බොහෝ බහුශ්‍රැත භික්ෂූහු වූහ. එහෙත් ආනන්ද තෙරණුවෝ ම භාණ්ඩාගාරික පර්‍ය්‍යාප්තියෙහි සිට බුදුවදන් ඉගෙනගත්හ. එහෙයින් බහුශ්‍රැතයන් අතුරෙන් අග්‍ර වූහ. උගත් බුදුවදන් දරාගැනීමෙහි ස්මෘතිය අතින් අනෙක් තෙරවරුන්ට වඩා ශ්‍රෙෂ්ඨ වූ හෙයින් ස්මෘති සම්පන්නයන් අතුරෙන් අග්‍ර වූහ. එක් පියෙහි සිට පද සැටදහසක් වදාළ ලෙසින් ම ඉගෙනීමෙහි ශක්තිය ඇති හෙයින් ඥානගති ඇති භික්ෂූන් අතුරෙන් අග්‍ර වූහ. බුදුවදන් ඉගෙනීම, හැදෑරීම, දැරීම හා බුද්ධෝපස්ථානය යන සතර තැන්හි අන්‍ය භික්ෂූන්ට වඩා වීර්යය සම්පන්න වූ හෙයින් ධෘතිමතුන් අතුරෙන් අග්‍ර වූහ. බුදුන් සමීපයෙහි ම වෙසෙමින් බුදුන්ගේ සිත්ගෙන නිරතුරු උපස්ථාන කළ හෙයින් උපස්ථායකයන් අතුරෙන් ද අග්‍ර වූහ.
 
බුද්ධත්වයට පැමිණි මුල් අවුරුදු විස්ස තුළ බුදුන්ට නිත්‍ය උපස්ථායකයකු නොසිටි හෙයින් නාගසමාලාදි නොයෙක් හික්ෂූහු අනියමයෙන් උපස්ථාන කළහ. ඇතැම් භික්ෂූහු බුදුන්ගේ චිත්තාරාධනය කිරීමට අපොහොසත් වූහ. එයින් බුදුරජාණන්වහන්සේට අපහසුකම් ද යම් යම් විට ඇති විය. එබැවින් බුදුහු බුද්ධෝපස්ථානය සඳහා නියම වශයෙන් භික්ෂුනමක් අවශ්‍ය බව භික්ෂුසංඝයාට දැන්වූසේක. ඒ අවස්ථාවේ දී අග්‍රශ්‍රාවක දෙනම පවා බුදුන්ට උපස්ථාන කිරීම සඳහා කැමැත්ත පළ කළහ. එහෙත් බුදුහු එය නොපිළිගත්හ. එවිට ආනන්ද ස්ථවිරයන් වහන්සේ ප්‍රතික්ෂේප සතරක් ද ආයාචනා සතරක්දැයි කරුණු අටක් සඳහන් කොට ඊට එකඟ වෙතොත් තමන් බුද්ධෝපස්ථානයෙහි යෙදෙන බව සැල කළහ. ඒ කරුණු නම්: බුදුන්ට ලැබෙන ප්‍රණීත සිවුරු තමන්ට නොදිය යුතු බව, බුදුන්ට ලැබෙන ප්‍රණීත පිණ්ඩපාතය තමන්ට නොදිය යුතු බව, බුදුන් වසන ගඳකිළියෙහි තමන්ට වසන්නට ඉඩ නොදිය යුතු බව, තමන් ද ඇතුළු කොට බුදුරදුන් ආරාධනා නොපිළිගත යුතු බව, බුදුරදුන් ද ඇතුළු කොට තමන්ට ආරාධනා පිළිගත හැකි බව, බුදුන් දක්නට එන අමුත්තන් ඕනෑ ම වේලාවක තමන්ට බුදුන් වෙත කැඳවාගෙන යෑමට ඉඩදිය යුතු බව, තමන්ට සැක ඇති වූ කවර විටක වුව ද බුදුන් වෙත ගොස් කරුණු පිළිවිසිය හැකි බව, තමන් නැති තැන බුදුන් වදරන තාක් ධර්මය නැවත තමන්ට කියා දිය යුතු බව යනුයි. බුදුරජාණන්වහන්සේ ද ආනන්ද තෙරණුවන් පියුමතුරා බුදුන් දවස පටන් බුද්ධෝපස්ථායක තනතුරු පතා පින්දහම් කළ බව පවසමින් මේ කරුණු අට පිළිගත්සේක.

පැවිදි වූ තැන් පටන් අනඳ හිමියෝ භාග්‍යවතුන් වහන්සේට අනිබද්ධ උපස්ථායකයකුව සිටිය ද සෝවාන් වූ අවුරුද්දෙහි ම උන්වහන්සේ නිබද්ධ උපස්ථායක තනතුරට පත්වූහ. එතැන් පටන් ආනන්ද හිමියෝ පස් විසි වසක් මුළුල්ලේ උණු දිය, ඇල් දිය යන දෙවැදෑරුම් දියෙන් ද උත්කෘෂ්ට, අධම, ඕමක යන තුන්වැදෑරුම් දැහැටි දඬුයෙන් ද අත්පා මිරිකීමෙන් ද ගඳකිළි පිරිවෙණ ඇමැඳීමෙන් දැ යි මේ ආදි වශයෙන් බුදුරදුන්ට උවටැන් කරති. මේ වේලාවෙහි මෙනම් දෑ ලැබිය යුතු යයි පරීක්ෂායෙන් දිවාභාගයෙහි සන්තිකාවචරයකුව සිටි ආනන්ද ස්ථවිරයෝ රාත්‍රියෙහි මහත් දඬුවැට පහනක් ගෙන නව වාරයෙක ගඳකිළි පිරිවෙන වටා හැසිරෙති. මෙසේ කරනුයේ බුදුන් කතා කළහොත් පිළිවදන් දෙනු සඳහා නින්දට නොවැටී සිහියෙන් සිටිනු පිණිසය.

බුදුන් හා සම වයස ඇති වුව ද ළාබාල වියෙහි සිටියකු මෙන් ආනන්ද තෙරණුවෝ වෙහෙස නොබලා උවටැන් කළහ. බුදුන් ලෙඩ වූ විට තමන් ලෙඩ වූ සැටියට සිතූ උන්වහන්සේ බුදු සිරුරෙහි රැළි නැඟීමක් දුටු විට පවා අනිත්‍ය ලක්ෂණය මෙනෙහි කොට කම්පා වූහ. සම්බුද්ධ ශරීරයෙහි පහළ වූ සෑම වෙනස්කමක් පිළිබඳව ආනන්ද හිමියන්ට දැනීමක් තිබිණ.

බුදුරජාණන් භික්ෂූන්ට දහම් දෙසනු රිසි වූ විට භික්ෂූන් රැස් කරවන ලද්දේ බොහෝ විට ආනන්ද හිමියන් විසිනි. යම් කිසිවකුට පණිවුඩයක් යවන්නට ඕනෑ වූ විට ද එසේ යැවූසේක් ආනන්ද හිමියන් අතය. එදිනෙදා සමාජ ජීවිතයෙහි යම්කිසි සිදුවීමක් ඇති වුවහොත් බුදුරදුන්හට ඒ ගැන තොරතුරු දැනුම් දීම ආනන්ද හිමියන්ගේ සිරිත විය. එබඳු කරුණු මුල් කරගෙන දෙසන ලද ධර්ම දේශනා සමූහයකි. ඇතැම් අවස්ථාවල බුදුරජාණන්වහන්සේ සමහර දේශනාවන් සංක්ෂේපයෙන් දෙසා ඇති බව පෙනේ. භික්ෂූන්ගේ මෙහෙයවීමෙන් වැඩිදුර විස්තර කිරීමට ආනන්ද හිමියනට ඉඩ තබනු සඳහාය. ඇතැම් විට බුදුන් ආනන්ද හිමියන්ට ම දෙසූ ධර්ම මෙන් ම ආනන්ද හිමියන් ම දෙසූ සූත්‍ර ද තිබේ. කලින් බුදුරදුන් දෙසූ දේශනා ආනන්ද හිමියන් නැවත භික්ෂූන්ට දෙසූ අවස්ථා ද වේ. කවර කරුණක් ගැන වුව ද බුදුන්ගෙන් ප්‍රශ්න කිරීමට පුරුදු ව සිටි ආනන්ද හිමියෝ බුදුරජාණන්වහන්සේ සිනාසුණ ද ඊට කාරණය විමසන්නට අමතක නොකළහ. බුදුරජාණන්වහන්සේ අකාරණයේ කිසිවක් නොකරන බව ආනන්ද හිමියන් දැන සිටි බැවිනි. බුදුරජාණන් වහන්සේ ද ආනන්ද හිමියන්ගේ ප්‍රශ්නවලට සපුරා පිළිතුරු සැපැයූහ. බෙහෙවින් ම, බුද්ධ දේශනාවේ ගැඹුරු තැන් ගැන බුදුන්ගෙන් කරුණු විමසීම ආනන්ද හිමියන්ගේ පුරුද්ද විය. උන්වහන්සේ යම් යම් පුද්ගලයන් ගැන සඳහන් කොට ඔවුන් සමග සාකච්ඡාවේ යෙදෙන ලෙස හෝ ඔවුන්ට ධර්මදේශනා කරන ලෙස හෝ බුදුන්ට ආයාචනා කළ සේක.

අනඳ හිමියනට විෂය නොවූ ධර්මයක් ත්‍රිපිටකයෙහි නොවීය. වරක් ගෝපක මොග්ගල්ලාන බ්‍රාහ්මණයා ඇසූ ප්‍රශ්නයකට පිළිතුරු දුන් ආනන්ද තෙරුන්වහන්සේ බුදුන් කෙරෙන් දෙයාසූ දහසක් ධර්මස්කන්ධය ද ශ්‍රාවකයන්ගෙන් දෙදහසක් ධර්මස්කන්ධය ද යන මුළු සුවාසූ දහසක් ධර්මස්කන්ධය තමන්ට ප්‍රගුණ යයි වදාළසේක.

නාළාගිරි ඇතු රා කළ සොළොසක් පොවා කුපිත කරවන ලදුව බුදුන් හමුවට පැමිණෙන කල්හිදු අනඳ හිමියෝ බුදුන් කෙරෙහි කළ අධික ස්නේහයෙන් ඉවසා සිටිය නොහැකිව “මේ ඇත්රජ මා පළමු කොට නසාවා”යි සිය ජිවිතය බුදුන්ට පුදා ඉදිරියෙහි සිට ගත්හ. බුදුහු “ආනන්දය, මා ඉදිරියෙහි නොසිට බැහැර යව”යි තුන්වරක් ම වදාරන තුරු ඇතු එන මඟින් ඉවත් නොවූහ. මෙසේ මේ තෙරණුවෝ බුදුන් කෙරෙහි බලවත් ස්නේහ ඇති කෙනෙක් වූහ.

මහා ප්‍රජාපතී ගෝතමීන්ට පැවිදි වීමටත් භික්ෂුණී ශාසනය පිහිටුවීමටත් අවසර ලබා දීමට මුන්වහන්සේ බලවත් උත්සාහයක් දැරූ සේක ([[මහා ප්‍රජාපතී ගෝතමී]] බ.). නිරුපම රූපසම්පත්තියෙකින් හෙබි අනඳ තෙරණුවෝ ධර්ම දේශකයකු වශයෙන් භික්ෂුණීන් අතර අත්‍යන්ත ගෞරවයට භාජනව සිටියහ.

බුදුන් විසින් භික්ෂු චීවරයට සුදුසු ආකෘතියක් සකස් කිරීමට උපදෙස් දෙනු ලැබූ ආනන්ද තෙරණුවෝ මගධ කුඹුරක් අනුව එම සැලැස්ම පිළියෙල කළහ. ජේතවනාරාමය ඉදිරිපිට [[ආනන්ද බෝධිය]] (බ.) රෝපණය කරන ලද්දේ මුන්වහන්සේගේ මෙහෙයීමෙනි. ආනන්ද තෙරණුවෝ සාරිපුත්ත මොග්ගල්ලාන මහාකස්සප ආදි මහාශ්‍රාවකවයන්වහන්සේලාට සහ මහාපජාපතී ගෝතමී ආදි මහාශ්‍රාවිකාවන්වහන්සේලාට ද මහත් ගෞරවාදර දැක්වූහ. මහාකාශ්‍යප තෙරුන්වහන්සේ මුන්වහන්සේගේ විනීතභාවය නිසා ම 'නවකයා' යන වචනයෙන් මුන්වහන්සේ හැඳින්වූහ.

ආනන්ද ‍තෙරණුවෝ අනෙක් ශ්‍රාවකයන්ගේ දුෂ්කරතාවන්හි දී ඔවුනට උපකාරී වූහ. සිය සේවාවන්ගෙන් විවේක ලත් අවස්ථාවල රෝගී භික්ෂූන්ට උවටැන් කිරීමෙහි යෙදුණාහ. බුදුන්ගේ සමීපාශ්‍රයෙන් පවා ආනන්ද තෙරණුවන් රහත්පල නොලබා සිටීම ගැන උදායි තෙරුන් කියූ ඇනුම් පදයක් නිසා බුදුරජාණෝ ආනන්ද තෙරුන් මෙම ජාතියේ දී ම නිවන් දක්නා බව දෙසූහ.

ආනන්ද හිමියන් සතර ඉරියව්වෙන් තොරව රහත් වන බවත් පිරිනිවන් පානා බවත් ආශ්චර්ය ධර්ම සතරකින් යුක්ත බවත් බුදුහු වදාළහ. අන්තිම බුද්ධ වචනය දෙසන ලද්දේ ද පරිනිර්වාණයෙන් පසු සම්බුද්ධ දේහය ආදාහන කළයුතු නිසා විස්තර කරන ලද්දේ ද ආනන්ද හිමියනට ය. බුදුන් පිරිනිවි බව මල්ල රජදරුවනට දැනුම් දී ආදාහන කෘත්‍යයෙහි කටයුතු සම්පාදනය කරන ලද්දේ ද අනුරුද්ධ තෙරුන්ගේ නියමයෙන් ආනන්ද හිමියන් විසිනි.

ක්ෂුද්‍රානුක්ෂුද්‍ර ශික්ෂාපදයන්ගෙන් කවරක් කවරක් අත් හළ යුතු ද කවරක් කවරක් අත්නොහළ යුතු ද යන්න බුදුන්ගෙන් නොවිමසීම, බුද්ධ ශරීරයට පළමුවෙන් පූජා පැවැත්වීමට කාන්තාවනට ඉඩ තැබීම, කප මුළුල්ලේ ජීවත් වන මෙන් සුදුසු කල්හි දී බුදුරජාණන්වහන්සේට ආරාධනා නොකිරීම යනාදි කරුණු කිහිපයකට භික්ෂූහු ආනන්ද හිමියනට චෝදනා නඟන්නට වූහ. ඒ කිසිවක් ගැන තමන් අත වරදක් නැති බව කියූ ආනන්ද තෙරණුවෝ යළිත් සංඝ ගෞරවයෙන් තමන් දඬුවම් විඳීමට එකඟ වන බව ද පැවසූහ.

ප්‍රථම සංගීතියට ධර්ම සංග්‍රාහකයන් තෝරන මහාකාශ්‍යප තෙරණුවෝ එක් නමක් අඩු පන්සියයක් මහරහතුන් තෝරා ගත්හ. ඉතිරි අසුන ආනන්ද තෙරණුවනට වෙන් කරන ලදි. ආනන්ද හිමියන් එතෙක් ශෛක්ෂව සිටි හෙයින් ස්ථීර වශයෙන් තෝරාගත නොහැකි වූ බැවිනි. බුදුන් වෙතින් ආනන්ද හිමියන් නොපිළිගත් ධර්මයක් නොවූ නිසා එතුමන් නොමැතිව සංගීතිය පැවැත්වීම නුසුදුසු බව අනෙක් භික්ෂූන්ගේ ද මතය වූයෙන් අවසානයේ ආනන්ද තෙරුන් තෝරා ගත්හ.

ශෛක්ෂයකුව සිටිමින් ධර්ම සංගායනාවට සම්බන්ධ නොවිය යුතු බව සැලැකූ ආනන්ද හිමියෝ ධර්මසංගීතියට පළමුදා දැඩි කොට විදසුන් වඩන්නට පටන් ගත්හ. රාත්‍රියෙහි බොහෝ වේලාවක් විදසුන් වඩමින් සක්මනින් කාලය ගතකළ ද උන්වහන්සේට අධිගම විශේෂයක් ලබාගත නොහැකි විය. ඉක්බිති වීර්යසමතාව නොලැබ, ශරීරය ඍතු ගැන්වීම සඳහා අලුයම් වේලෙහි සක්මන් මළුවෙන් බැස පා දොවාගෙන විහාරයට වැද මඳක් විවේක ගෙන විඩා සන්සිඳුවා සිරුර යහනට එළැවූහ. දෙපා බිමින් මිදිණ. හිස කොට්ටයට නොපැමිණියේය. මේ අතරෙහි දී උන්වහන්සේ සියලු කෙලෙසුන් නසා රහත් වූහ. ආනන්ද හිමියන් සිවු ඉරියව්වෙන් තොරව රහත් වූයේ මේ නියායෙනි.

ප්‍රථම සංගීතියෙහි දී ආනන්ද ස්ථවිරයන් වහන්සේ නිදාන පුද්ගල වස්තූන් විචාළ නියායෙන්, සියලු තන්හි දී ස්වකීය ශ්‍රාවකභාවය ප්‍රකාශ කෙරෙමින් “එවං මෙ සුතං” (මා විසින් මෙසේ අසන ලදි) යනාදී සූත්‍රදේශනාවන්ගේ ආරම්භයෙහි එන නිදාන වස්තු පුද්ගලයන් දැක්වීම ද අවසානයෙහි එන සූත්‍ර නිගමනය ද පිහිටුවූහ. පළමු සංග්‍රහ කළ දික්සඟිය අනඳ හිමියන්ගේ ශිෂ්‍යානුශිෂ්‍ය පරම්පරාවට පැවැරිණ. දීඝභාණක පරපුර ඇරැඹුණේ උන්වහන්සේගේ ශිෂ්‍යානුශිෂ්‍ය පරම්පරාවෙනි.

ධර්මසංගායනාවෙන් පසු ද පුරා සතළිස්වසක් සසුන් වැඩ වැඩූ ආනන්ද තෙරණුවෝ එක්සිය විසිවසක් ජීවත් වූහ. බුදුන් පිරිනිවී සතළිස් වන වෙසක් පුරපසළොස්වක්දා රෝහිණී නදියේ සත්තල් අහසේ දී සතර ඉරියව්වෙන් තොරව අනුපදිශේෂ ධාතුවෙන් පිරිනිවන් පෑ බවත් එම නදිය දෙපස මහජනයා බලවත් සංවේගයෙන් හඬා වලප්මින් සාර මසක් මුළුල්ලේ මහත් පුද පූජා පවත්වා උන්වහන්සේගේ ධාතූන් ගෙන චෛත්‍යයක් ඉදිකරවූ බවත් කියති. 

== පොත්පත් ==
පන්සිය පනස් ජාතකය

ශ්‍රාවකචරිතය 

සමන්තපාසාදිකා  

මනෝරථ පූරණී 

ජාතකට්ඨ කථා 

දීඝනිකාය.  

(සංස්කරණය: 1965)

[[ප්‍රවර්ගය: බෞද්ධ මහථෙරවරු]] 

[[ප්‍රවර්ගය: ආ]]