එක්සත් අරාබි සමූහාණ්ඩුව සඳහා මුලාශ්‍රය නරඹන්න

1958 දී මිසරය හා සිරියාව එකමුතු වී පිහිටුවා ගත් රජයට 1959 දී යේමන් රාජ්‍යය ද එක්වීමෙන් එක්සත් අරාබි රාජ්‍යය ඇති විය. 1961 දී සිරියාව මෙම සම්මුතියෙන් මිදී යළිත් ස්වාධීන රාජ්‍යයක් බවට පත් විය. එම වර්ෂයේ දීම මිසරය, යේමනය හා ගිවිසුම ද අහෝසි කළ බව ප්‍රකාශ කළ නමුත් 1962 දී යළිත් ආරක්‍ෂක ගිවිසුමකට එළඹීණි. මේ අන්දමින් එක්සත් අරාබි සමූහාණ්ඩුව වශයෙන් එක්වූ රටවල් විසිරී ගිය ද මිසරය පමණක් නිල වශයෙන් එක්සත් අරාබි සමූහාණ්ඩුව නමින්ම හැඳින්වී ගෙන යයි. ඊශ්‍රායලය වූකලී සුඩානයෙන් හා ලිබියාවෙන් ද මධ්‍යධරණී මුහුදින් හා රතු මුහුදින් ද සීමා වූ වර්‍ග සැතැපුම් 386,200ක් පමණ විශාල ප්‍රදේශ ය. එක්සත් අරාබි සමූහාණ්ඩුව මෙයින් වර්ග සැතපුම් 2,850ක් ම නයිල් නදිය, ජලාශ හා වගුරු යන මේවාට වෙන් වී ඇති. වාග්-එල්-බහ්රි (Wagh-el-Bahri) නම් පහළ මිසරය එල් සෙයිඩ් (El-said) නම් ඉහළ මිසරය දැයි එක්සත් අරාබි සමූහාණ්ඩුවේ මිසර ප්‍රදේශය කොටස් දෙකකට බෙදා තිබේ.
 
අප්‍රිකා මහාද්වීපයෙහි ඊසාන දිග කෙළවර පිහිටි මෙම රාජ්‍යය උතුරේ සිට දකුණට දිගින් සැතපුම් 674ක් පමණ වේ. නැගෙනහිර සිට බටහිරට පළල සැතැපුම් 770ක් පමණ වේ. උතුරු හා නැගෙනහිර සීමාවන් දළ වශයෙන් මධ්‍යධරණී හා රතු මුහුදු දෙකින් සැදී ඇත. සූවස් ඇළෙන් එගොඩ ප්‍රදේශයට අයත් නමුදු 1967 ඊශ්‍රායලය විසින් අල්ලා ගනු ලැබ ඔවුන් සතුව පවතී. එහෙයින් ඊශ්‍රායලය හා එක්සත් අරාබි සමූහාණ්ඩුව අතර දේශපාලන සීමාව ඇත්ත වශයෙන්ම සූවස් ඇළ ය.

එක්සත් අරාබි සමූහාණ්ඩුවේ ප්‍රදේශය ප්‍රධාන වශයෙන් උතුරු අප්‍රිකානු මහාසානුවෙහි කොටසකි. නැගෙනහිර උස්බිම්, නයිල් නිම්නය සිනායි සානුව හා බටහිර කාන්තාරය මෙහි ප්‍රධාන භූගෝලීය පෙදෙස් වශයෙන් සැලකිය හැකි ය. 

රතු මුහුදත් නයිල් ද්‍රෝණියත් අතර පිහිටි නැගෙනහිර උස්බිම් නියම වශයෙන් ඇබීසිනියානු කඳු මණ්ඩලයේ ම කොටසකි. යමහල් කඳුවලින් යුත් කඳුවැටි කීපයකින් සැදි මෙහි සමහර කූට උසින් අඩි 6,000-7,000ක් පමණ වේ. මෙහි උසම ශිඛරය ජෙබෙල් (Jebel) උසින් අඩි 7,150ක් පමණ වූ ජෙබල් ශායෙබ් ය. බොහෝ නිම්නයන්ගෙන් කඩ කඩ වී ඇති මෙම පෙදෙසෙහි ගමනාගමනය ඉතා දුෂ්කර ය. මෙහි දේශගුණය කාන්තාරය ය. උල්පත්, ළිං ආදියෙන් ජලය ලබාගත හැකි ය. වාඩිවල සුළු වශයෙන් ගහ කොළ වැඩේ. භූගෝලීය පරිසරය අනුව මේවා කාන්තාරීය ශාක විශේෂයෝ ය. මෙහි ජනගහනය ඉතා හීන ය. මෙහි ගැවසෙන්නෝ ප්‍රධාන වශයෙන් සංචාරක එඩේරුන් ය. ස්ථිර ජනාවාස ආකර පිහිටි ස්ථානයන්ට පමණක් සීමා වී ඇත. ඛනිජ තෙල්, යකඩ, මැන්ගනීස් ආදී ආකර ආශ්‍රිත නගර කීපයක් මෙහි පිහිටා ඇත. තාපසාරාම කීපයක් ද මෙහි වේ. කඳුකරය ඔස්සේ ගමනාගමනය දුෂ්කර හෙයින් විශේෂයෙන් ම ආකර ද්‍රව්‍ය ප්‍රවාහනය මුහුදු කොටවල් හා සම්බන්ධ ව ඇත. 

වර්‍ග සැතපුම් 23,500ක් පමණ විශාල වූ සිනායි අර්‍ධද්වීපයෙහි ද උසින් 7,000-8,000ක් පමණ වූ කඳුවැටි තිබේ. මෙහි විශාල සානු ප්‍රදේශය රළු වැලිගල් හා හුණුගල්වලින් සෑදුනෙකි. සූවස් හා අකබා බොකුවලට ගලායන කුඩා ගංගා සහිත ‘වාඩි’ නිම්න කීපයක් මෙහි ඇත. උතුරු දිගට වූ වාඩිවල ජලය එහි වැල්ලේ අතුරුදන් වේ. කාන්තාර ප්‍රදේශයක් නමුදු සිනායි අර්‍ධද්වීපයේ ශතවර්‍ෂ කීපයක් මුළුල්ලේ ම අප්‍රිකාව හා ආසියාව අතර ගොඩ ගමන් මාර්‍ගයක් වශයෙන් වැදගත් වී ඇති බව ඉතිහාසයෙන් පෙනේ.

බටහිර කාන්තාරය නියම වශයෙන් මහා ලිබියානු කාන්තාරයේ ම කොටසකි. වර්ග සැතැපුම් 256,000ක් පමණ විශාල වූ මෙම ප්‍රදේශයෙහි භූමිය මුහුදු මට්ටමේ සිට උසින් අඩි 1,000 ඉක්මවනුයේ සුළු වශයෙනි. මෙහි බොහෝ පෙදෙස් දුර්ගමඩු වැලිකතරින් යුක්ත ය. සමහර තැන්හි අඩි 300ක් පමණ ගැඹුරු වළතැන් ඇත. මෙයින් භූගත ජල නිධි පිහිටි සමහර තැනෙක ආටීසියානු ළිං මඟින් ජලය ලබාගෙන ඉතා සාරවත් ක්‍ෂෙමභූමි සාදා ගැනීමට හැකි වී තිබේ. ෆාරාෆ්‍රා, සීවා (Siwa), බහාරියා (Bahariya), ෆායුම් (Faiyum), දක්ලා (Dakhla), ඛාර්ගා (Kharga) ආදී මෙවැනි ක්‍ෂෙමභූමි මධ්‍යයෙහි ඇති වී තිබෙන ජනාවාසයෝ ය. කාටාරා (Qattara), වාඩි එල් නත්රූන් (Wadi El Natrun) ආදී වළතැන්හි ජලය සහිත විල් ඇති නමුත් ඉතා කිවුල් හා ලුණු සහිත හෙයින් කෘෂිකර්මයට හෝ මිනිසුන්ගේ ප්‍රයෝජනයට යෝග්‍ය නොවේ. නැගෙනහිර උස්බිම්වලට හා බටහිර කාන්තාරයට මැදව මධ්‍යධරණී වෙරළ ආසන්නයේ සිට දකුණු දිග මිසර-සුඩාන දේශ සීමාව දක්වා නයිල් ද්‍රෝණිය එක්සත් අරාබි සමූහාණ්ඩුවේ ඉතාම සාරවත් වූද ඉතාම ජනාකීර්ණ වූද භූමිභාගයයි. වාඩි පාල්ෆාහි දිය ඇළි කොටසට මඳක් උතුරින් මිසර ප්‍රදේශයට ඇතුළු වන නයිල් ගංගාව ඒ ඔස්සේ දඟර ගැසෙමින් මධ්‍යධරණී මුහුදට වැටෙන විට එහි මුළු දිග සැතපුම් 1,150ක් පමණ වේ. ඇත්ත වශයෙන් මේ ඔස්සේ නයිල් නිම්නයෙහි සරල දුර සැතැපුම් 600කට වැඩි නොවන්නේ ය. අස්වාන්හි මහ වේල්ල නිසා ඊට ඉහත්තාවේ නයිල් ද්‍රෝණිය නසාර් විල (Lake Nasser) නමින් හැඳින්වෙන විශාල ජලාශයට යට වේ. අස්වාන් සිට දළ වශයෙන් අඩි 1:13,200ක පමණ බැස්මකින් යුතුව මධ්‍යධරණී මුහුද දක්වා ගලාබසී. මේ කොටසෙහි දී නයිල් සුවිභේද නිම්නයක් නිසා සෑදුනක් බව භූවිද්‍යාඥයන්ගේ මතයයි. අස්වාන් හා කාගිරෝ අතර එස්නා (Esna) නග් හමාඩි (Nag Hammadi) අස්යුත් (Asyut) ආදී තන්හි වාරි මාර්‍ග සඳහා ජලය ලබා ගැනීමට ඉදි කරන ලද විශාල වේලි ඇත. කයිරෝ නගරයෙන් උතුරට අවානක් මෙන් විහිදී නයිල් ඩෙල්ටාව නයිල් නිම්නයේ වර්‍ග සැතැපුම් 8,500ක් විශාල වූවකි. නොකඩවා නයිල් ගඟෙන් එකතු වන රොන් බොර නිසා මෙය තව තවත් විශාල වේ. ඩෙල්ටාව ඔස්සේ ගලා බසින නයිල් අප ශාඛාවන් අතුරෙන් ඩැමියෙටා (Damietta) හා රොසෙටා (Rosetta) ගංගා ප්‍රධාන වේ. ඩෙල්ටාවේ ඉදිරි කොටසෙහි මෙන්සාලේ (Menzalah), බ්‍රැලෝස් (Brullos), ඉඩ්කු (Idku) හා මැරියුට් (Mariut) යන විල් පිහිටා ඇත. 

== දේශගුණය ==
එක්සත් අරාබි සමූහාණ්ඩු ප්‍රදේශයෙහි දේශගුණයෙහි විශේෂ ලක්‍ෂණය වන්නේ ඒවායේ ශුෂ්ක බවයි. මධ්‍යධරණී වෙරළබඩ ඉතා පටු තීරයකට මධ්‍යධරණී දේශගුණයක් ඇත. මෙහි සාමාන්‍ය වාර්ෂික වර්ෂාපතනය අඟල් 8ක් පමණ වේ. මෙහි සාමාන්‍ය වාර්ෂික උෂ්ණත්වය පැ.900ක් පමණ වේ. දැඩි ශ්‍රීෂ්ම ඍතුවේදී ධනවත් සුඛකාමීහු සනීප ගැනීමට මෙම වෙරළකරයට පැමිණෙත්.
 
මේ හැර මිසරයේ සෙසු පෙදෙස්හි සාමාන්‍ය දේශගුණය උෂ්ණ මහාද්වීපික වෙයි. මෙහි සාමාන්‍ය වාර්ෂික වර්ෂාපතනය අඟල් 3ක් වේ. සමහර විට අවුරුදු ගණනක් ම වර්‍ෂාවක් නැතිව ගෙවේ. කෙටි ශීත ඍතුවේ දී සාමාන්‍ය උෂ්ණත්වය පැ. අංශක 50ක් පමණ වේ. මාර්තු-මැයි දක්වා කාලයේ දී සාමාන්‍ය දෛනික උෂ්ණත්වය පැ. අංශක 70-80ක් පමණ වේ. මෙම ඍතුවේ දී හෙවත් වසන්තයේ දී ඛාම්සින් (Khamsin) නම් වූ දැඩි වියළි දුවිලි කුණාටු ඇති වේ. සමහර විට පැයට සැතපුම් 90ක පමණ වේගයෙන් හඹායන මෙම කුණාටුවලින් ගොවිතැන් පවා පාළු වේ. එල් සෙයිඩ් ප්‍රදේශයෙහි වසන්ත හා ග්‍රීෂ්ම ඍතුවේ දී අළුයම ඇති වන ධුමිකාව (70g) නිසා සුළු වශයෙන් හෝ තෙතමනයක් ලැබෙන හෙයින් එය සමහර ගොවිතැන්වලට හිතකර ය. නොවැම්බරය පමණ වන විට උෂ්ණත්වය අඩු වේ. මෙම ප්‍රදේශයෙහි සරත් ඍතුව වශයෙන් හැඳින්විය හැකි මේ කාලයේ දී උෂ්ණත්වය පැ. අංශක 70-80ක් පමණ වන නමුදු දූවිලි කුණාටු ඇති නොවන හෙයින් වසන්තයට වඩා සුවදායක ය.
 
== ස්වාභාවික වෘක්‍ෂලතාදිය ==
එක්සත් අරාබි සමූහාණ්ඩුවේ වැඩි කොටස ශුෂ්ක කාන්තාර පෙදෙස් හෙයින් වෘක්‍ෂලතාදියෙන් තොර වැලිකඳු, රළු ගල්, බොරළු ආදියෙන් යුත් කොටස් බොහෝ ය. නයිල් නිම්නය හා ඩෙල්ටාව ද, ජල සම්පාදනය සහිත ඇළ මාර්‍ග, වාඩි නිම්න ආදිය ද ඉතා සියුම් ලෙස විවිධ බෝග වගාව සඳහා යොදවා ඇත. මෙසේ වුව ද විල් ඉවුරු, වගුරු ආදියේ මෙන් ම සමහර කාන්තාරීය පෙදෙස්වල ද ස්වාභාවික ව වැඩෙන ගහකොළ ඇත.

භූගත ජලය ඇති සෑම තන්හි ම රටඉඳි ගස ඉතා සශ්‍රීක ව වැඩේ. මඳ වශයෙන් තෙතමනය ඇති ස්ථානයන්හි කටු, පතොක්, කුරුවූ ටැමරිස්ක් (Mimosa) ආදී ශාක වර්ග දක්නට ලැබේ. ගංගා ආශ්‍රිතව වැඩෙන ශාක අතුරෙහි (Sesban) (Fennel) (Lhicory) ආදිය ප්‍රධාන වේ. චීන පොඩියම්, පන් ආදී ශාක ජලාශ්‍රිත පෙදෙස්වල බහුල ව දක්නට ලැබේ. කැරබ්, සයිකමෝර්, ඇකේෂියා ආදිය ද සාමාන්‍යයෙන් වැවෙන පැළෑටියි. නෙළුම් ආදී ජලජ පැලෑටි නයිල් ඩෙල්ටා ප්‍රදේශයෙහි ඇත. 

මෙම ප්‍රදේශයෙහි වන සත්තු දුලබ වෙති. කාන්තාර පෙදෙස්හි වෙසෙන ඩෝකස් ගැසල් නම් මුව වර්‍ගය ද සිනායි අර්‍ධද්වීපයෙහි බහුල නියුබියන් ඉබෙක්ස් ද හටනා හා හිවලා ද කාන්තාරීය හාවෝ ද මෙහි වෙත්. වගා කළ පෙදෙස්හි මුගටි (cat) විශේෂයක් ද ඇත. (Honned vipen) ඇතුළු විෂ සහිත සර්‍ප වර්‍ගයෝ ද මෙහි වෙත්. කාන්තාරීය කබරගොයා මෙම ප්‍රදේශයෙහි විශේෂයෙන් දක්නට ලැබේ. මෙහි සමනලුන් දුලබ නමුත් ඉපි, බඹරු ආදීහු බොහෝ වෙයි. පක්ෂීන් අතුරෙහි දේශවාසී වූද සංචාරක පක්‍ෂීහු ද දක්නට ලැබෙති. මාංශභක්‍ෂක පක්‍ෂීන් අතුරෙහි ගිජුලිහිණි, රාජාලි, උකුසු ආදීහු වෙති. 

ජලාශ්‍රිතව තාරාවුන්, පාත්තයන් හා රණ හංසයෝ ද දක්නට ලැබෙත්. ජනාවාස ස්ථානයන් පරෙවියෝ බහුල වෙත්. කාන්තර පෙදෙස්වල මෙන්ම ගොවිබිම්වල ද ගැවසෙන නොයෙකුත් ලිහිණි වර්‍ග ද මෙහි ඇත. 

(කර්තෘ: අඥාතයි)

(සංස්කරණය නොකළ) 

[[ප්‍රවර්ගය: භූගෝල විද්‍යාව]] 

[[ප්‍රවර්ගය: එ]]