"ඉබ්බන් සහ කැස්බෑවෝ" හි සංශෝධන අතර වෙනස්කම්

08:30, 12 ජූනි 2025 වන විට නවතම සංශෝධනය

මොව්හු කෙලෝනියා (Chelonia) ගෝත්‍රයට (order) අයත් උරගයෝය. සාමාන්‍යයෙන් ශල්ක (scales) වැනි තහඩුවලින් වැසුණු අස්ථිමය පිටකටුවලින් මොවුන්ගේ ශරීර ආවරණය වී තිබේ. ලංකාවේ දෙණිබිම්වල හෝ වගුරු, මිරිදිය විල්, පොකුණු ආදියෙහි හෝ වෙසෙන මේ ගෝත්‍රයට අයත් සතුන්ට සාමාන්‍යයෙන් ඉබි (ඉදිබු) යන නාමය ද කරදිය ඇසුරු කොට මුහුදෙහි වසන්නවුන්ට කැස්බෑ යන නාමය ද ව්‍යවහාර කරනු ලැබේ. ඇමෙරිකාවේ ‘ටෝටිස්’ (ඉබ්බා) යයි කියනු ලබන්නේ වියළි ගොඩබිම් ප්‍රදේශවල වෙසෙන මේ ගෝත්‍රයට අයත් සතුන්ට පමණකි. මේ ගෝත්‍රයට අයත් සෙසු සියල්ලෝ ම ‘ටට්ල්’ (කැස්බෑවා) යන නමින් හැඳින්වෙත්. ඉබ්බාට කොට තරබාරු කකුල් ඇත. කැස්බෑවාගේ ඉස්සරහ ගාත් අවල් පෙති (flippers) මෙන් විකරණය වී තිබේ. මේවායේ ආධාරයෙන් ඌට ඉතා වේගයෙන් පීනිය හැකිය. මිරිදිය පොකුණුවල හා විල්වල වෙසෙන ඉබ්බන්ට ජාලපාද (webbed feet) ඇත. ඉතා ශීතල ප්‍රදේශ ඉබ්බන්ට හා කැස්බෑවන්ට අහිතකරය. ඔවුන්ට ඉතා හිතකර වනුයේ නිවර්තන හා සෞම්‍ය කලාපයේ උෂ්ණ ප්‍රදේශය.

ඉබ්බකුගේ හෝ කැස්බෑවකුගේ හෝ පිටකටුව සෑදී ඇත්තේ උඩ‍ුකබලකින් (carapace) හා යටිකබලකිනි (plastron). මේ කබල් දෙක දෙපැත්තෙන් සම්බන්ධ වේ. ඉල ඇට හා පෘෂ්ඨීය කශේරුකා (vertebrae) උඩුකබලට තදින් ම සම්බන්ධ වේ. එබැවින් උර මේඛලාව (pectoral girdle) හා ශ්‍රෝණි මේඛලාව (pelvic girdle) සාදන අස්ථි ඉල ඇටවලට ඇතුළු පැත්තෙන් ඇත. වෙනත් සතුන්ගේ මේ අස්ථි තිබෙන්නේ ඉල ඇටවලට පිටතිනි. මෙම උරගයන්ගේ හකුවල දත් නැත. කැපීමෙහි සමත් කොරොස් ද්‍රව්‍යයකින් හකු ගැටි වැසී ඇත. ඉබ්බන්ගේ හා කැස්බෑවුන්ගේ ආවරණය අනුව උන්ගේ පිටකටුව වෙනස් වේ. ගොඩබිමෙහි පමණක් ජීවත් වන ඉබ්බන්ගේ කටුව සාමාන්‍යයෙන් උන්නත අර්ධ ගෝලයක් බඳුය. එය උගේ හිස සහ ගාත් ඊ තුළට ඇදගන්නට ඉඩ ඇති තරම් ලොකුය. කැස්බෑවුන් වැනි ජලචර විශේෂයන්ගේ පිටකටුව සාමාන්‍යයෙන් පහත්ය. එයින් ගාත්වලට වැඩි ආරක්ෂාවක් නොලැබේ. ගොඩබිමේ වසන ඉබ්බාගේ ගාත්වල ඇඟිලි සියල්ල ම එකට බැඳී තිබේ. ඒවා පිටතින් වෙන් කොට දක්වන්නේ නියවලින් පමණි. මිරිදිය ඉබ්බාගේ ඇඟිලි පැහැදිලිව පෙනේ. එහෙත් ඇඟිලි අතර සිවියක් තිබෙන හෙයින් දියෙහි පිහිනීමට ඌට පාද උපකාරී වේ. මුහුදු කැස්බෑවන්ගේ ඉස්සරහ ගාත් ඇඟිලිත් සමඟ එකට සම්බන්ධ වී තිබේ. එබැවින් මොවුන්ගේ ඉස්සරහ ගාත් දෙක සම්පූර්ණයෙන් ම අවල් පෙති දෙකක් ලෙස හැඩගැසී තිබේ.

විවිධ විශේෂ

ඉබ්බන්ගේ හා කැස්බෑවුන්ගේ ශරීර ප්‍රමාණයෙන් හා හැඩහුරුකමින් විවිධය. මලකොකෙර්සුස් (Malacochersus) නමැති නැගෙනහිර අප්‍රිකානු ඉබ්බාගේ මොළොක් පිට කටුව පහතට එබී තුනී තහඩුවක හැඩය ගනී. ඌ කුඩා පර්වත විවරයක් තුළට ගොස් ශරීරය පුම්බා ගත් කල යළිත් පිටතට ඇදගත නොහැකිය. සමහර ඉබ්බන්ගේ හා කැස්බෑවන්ගේ උඩුකබල් කළු පාට වුවද ඇතැමුන්ට වර්ණවත් විවිධ ජ්‍යාමිතික මෝස්තර සහිත උඩුකබල් ඇත. ඉන්දියාවේ හා ලංකාවේ වියළි ප්‍රදේශවල ජිවත් වන තාරකා ඉබ්බාගේ [Testudo (Geochelone) elegans] කළු හා කහ පැහැති පිටකටුව ලීයෙන් කපන ලද අලංකාර කැටයම් වැනි උස් වූ වැටිවලින් යුක්තය. මේ සතා හූනියම් ඉබ්බා හා වයිරම් ඉබ්බා යන නම්වලින් ද හැඳින්වේ. ලංකාවේ ගල් ඉබ්බෝ (Melanochelys triyuga thermalis) බහුල වෙති. ඇමෙරිකාවේ ජීවත් වන්නාවූ පැන හපා කන කෙලිඩ්‍රා සර්පෙන්ටිනා (Chelydra serpentina) නම් ඉබ්බාට අඟල් 12ක් පමණ දිගැති උඩුකබලකුත් අඟල් 11ක් පමණ දිගැති මාංසල වලිගයකුත් ඇත. පෙට්ටි ඉබ්බා (Terrapene Carolina) නමින් හැඳින්වෙන ඇමෙරිකානු ඉබ්බාගේ කටුවේ යටපැත්තේ අසව්වක් වැන්නක් ඇත. එබැවින් ඌට ‘දොර’ හොඳින් වසාගෙන උගේ සතුරන්ගෙන් බේරීගත හැකිය. සේෂෙල් හා ගලාපගස් දූපත්වල ජීවත් වන යෝධ ඉබ්බා අඩි හතරක් පමණ දිගය. රාත්තල් 500ක් පමණ බරය. දැන් ජීවත් වන ඉබ්බන් අතුරෙන් උතුරු ඇමෙරිකානු කිනොස්ටෙර්නොන් ඔඩොරාටුම් (Kinosternon odoratum) නමැති ඉබ්බා ඉතා කුඩාය. ඌ දිගින් අඟල් 4ක් පමණ වේ.

කෙලෝනියා ගෝත්‍රයට අයත් සතුන් අතුරෙන් විශාලතම උඩුකබල ඇත්තේ දාර කැස්බෑවා (Dermochelys coriacea) නමැති විශාල මුහුදු කැස්බෑවාටය. උගේ උඩුකබල අඩි 8ක් පමණ දිගය. පිටකටුව සෑදී ඇත්තේ සාමාන්‍ය තහඩුවලින් නොව ඉතා කුඩා අස්ථි රැසකිනි. උගේ පිට ආවරණය හම් වැනිය. ලංකාවේ දාර කැස්බෑවන් වැඩි වශයෙන් හමු වන්නේ පුත්තලම හා මොරටුව අවට මුහුදෙහිය. මස් කැස්බෑවා (Chelonia mydas) ලෝක ප්‍රසිද්ධය. උගේ මස්වලින් සාදන සූපය ඉතා රසවත්ය. යාපනේ ප්‍රදේශයේ මස් කැස්බෑවෝ බහුල වෙති. මුන්ට පලාවන් කැස්බෑවා (green turtle) යන නම ද ව්‍යවහාර වේ. නිවර්තන මුහුදුවල වැඩි වශයෙන් දක්නට ලැබෙන්නේ ඔළුගෙඩි කැස්බෑවන්ය (loggerhead turtles). උන්ගේ හිස මස් කැස්බෑවන්ගේ හිසට වඩා ලොකුය. හොටේ තුඩ කොක්කකට සමානය. ලංකාව අවට මුහුදෙහි ඔළුගෙඩි කැස්බෑ විශේෂ කීපයක් දක්නට ලැබේ. එක් ඔළුගෙඩි කැස්බෑ විශේෂයක් (Caretta caretta gigas) සෑම තන්හි ම පාහේ දක්නට ලැබේ. මේ විශේෂයේ මස් කෑමට සුදුසු නැතත් බිත්තර කෑමට ගනු ලැබේ. පොතු (ලෙලි) කැස්බෑවා (Eretmochelys imbricata) තවත් ප්‍රසිද්ධ කැස්බෑවෙකි. උගේ දුඹුරු පාට හා කහ පාට වූ අලංකාර ලෙලි විවිධ භාණ්ඩ සෑදීමට ගනු ලැබෙයි.

ඉබ්බන්ට හා කැස්බෑවන්ට කර්ණපටහයක් (tympanum) ඇතත් ඇසීම අනුවර්තනය වී ඇත්තේ උන් ජීවත් වන ජලය තුළින් සම්ප්‍රේෂණය වන ශබ්ද දැනඇඳිනගැනීම සඳහාය. මෙය පරිසරය අනුව අනුවර්තනය වීමකි. වාතය ඔස්සේ එන ශබ්දයත් ඉබ්බන්ට ඇසෙන බව මෑතක දී දැනගෙන තිබේ. මුන් සංගීතයට ඇල්මක් දක්වන බව සමහරු කියති. මුන්ගේ දෘෂ්ටිය ද වැදගත්ය. මුන්ට නොයෙක් පාට හඳුනාගන්නට පුළුවන. බොහෝ විශේෂයන්හට ශ්වාසනාල ද්වාරය (glottis) තුළින් වාතය පිට කරමින් ශබ්ද උපදවන්නට හැකිය. උන්ගේ හෘදයේ නොබෙදුණු කෝෂිකාවක් (ventricle) ඇත. මහා ධමනී වක්‍ර (aortic arches) දෙකකි. ශරීර බිත්තිය තද බැවින් ශ්වසනය තරමක් වෙනස්ය. පෙණහැලි කටුවේ උඩ පෘෂ්ඨයට සවි වූ සවිවර (spongy) අවයවයෝයි. ඉබ්බන්ගේ පරිවෘත්තිය (metabolism) හෙමින් සිදු වේ. එබැවින් උන්ට දීර්ඝ කාලයක් ආශ්වාස ප්‍රශ්වාස නොකර සිටිය හැකිය. විශේෂ ජම්බාලීය (cloacal) ග්‍රන්ථිවලින් බොහෝ ඉබ්බන්ට ඉතා දුගඳ තෙල් වැනි ද්‍රව්‍යයක් පිට කළ හැකිය. ගොඩබිම වෙසෙන ඉබ්බෝ සාමාන්‍යයෙන් ශාකභක්ෂකයෝය. එහෙත් සමහරු පණුවන්, ගොළුබෙල්ලන් හා කෘමීන් වැනි සතුන් කති. කැස්බෑවෝ සාමාන්‍යයෙන් මාංසභක්ෂකයෝය. මෘද්වංශීයයෝ (molluses) ද කවචයෝ (crustaceans) ද මාළු ද වැඩි වශයෙන් උන්ට ආහාර වෙති. සමහරු අල්ගේ (බ.) පැළෑටි හා මුහුදු තණ පැළෑටි ද කති.

ප්‍රජනනය

ප්‍රජනන අවස්ථාවන්හි දී මේ ගෝත්‍රයට අයත් සත්තු අමුතු ආකාරයක පෙම්කෙළි දක්වති. ගොඩබිම වෙසෙන ඉබ්බන් අතර සාමාන්‍යයෙන් සංසර්ගය ඇති වන්නේ ගොඩබිමෙහිය. කැස්බෑවන් අතර සංසර්ගය ඇති වන්නේ ජලයෙහිය. බොහෝ විශේෂයන්ගේ පිරිමි සතාගේ වලිගය ගෑනු සතාගේ වලිගයට වඩා දිගය, පළල්ය. බොහෝ විට පිරිමි සතාගේ යටිකබල අවතලය. ගෑනු සතාගේ යටිකබල තරමක් උත්තලය. සමහරුන්ගේ එය අධික ලෙස උත්තලය. ඉබ්බාගේ ගෑනු සතා බුරුල් පස් ඇති ස්ථානයක වළක් හාරා බිත්තර දමයි. ඇතැම් විට දිරා ගිය කඳක බෙනයක් හාරා එහි බිත්තර දමයි. කැස්බෑවාගේ ගෑනු සතා සඳඑළිය වැටුණු රාත්‍රියක මුහුදෙන් ගොඩට ඇවිත් වෙරළේ ගැඹුරු වළක් හාරා එහි බිත්තර දමයි. එකෙක් එක් වරකට බිත්තර දෙසියයක් පමණ දමයි. ඉබි බිත්තර කටුව සාමාන්‍යයෙන් චූර්ණමය (calcareous) ය. කැස්බෑ බිත්තර කටුව හම් වැනිය. කැස්බෑවකුට බිත්තර දමන අවස්ථාවේ දී මග පෙන්වන්නේ ස්වාභාවික ඥානය හෙවත් ඉවය. බිත්තර දමන විට මිනිසකු ළඟට ඇවිත් බලා සිටියත් ඈ කලබල නොවෙයි. බිත්තර දමා අවසන් වූ කල ඈ වළ ප්‍රවේසමින් වසා වැලි සමතලා කර ආපසු මුහුදට යයි. බිත්තර රැකීම සිදු වන්නේ සූර්ය රශ්මියෙනි. බීජෞෂ්ණයට (incubation of eggs) ගත වන කාලය දවස් 60 සිට 90 දක්වාය. කැස්බෑ පැටවා උගේ හොටේ අග තිබෙන බීජ චෝලයෙන් (caruncle) බිත්තර කටුව කපා ඉන් පිටතට එයි. මේ පැටවුන් හෙමින් හෙමින් බඩගා ප්‍රථම වරට මුහුදට යන විට උන්ට බොහෝ සතුරෝ ඇති වෙත්. බලු කපුටු ආදි නොයෙක් සත්තු උන් අල්ලාගෙන කති. උන්ගෙන් බේරී මුහුදට යන පැටවු එහි දී මසුන්ට ගොදුරු වෙති. අවසානයේ දී ඉතිරි වන්නේ පැටවුන් ස්වල්ප දෙනෙක් පමණකි.

කෙලෝනියා ගෝත්‍රය කෝඩාටා (Chordata) වංශයෙහි (phylum) රෙප්ටිලියා (Reptilia) වර්ගයට (class) අයත්ය. දැන් මේ ගෝත්‍රයෙහි විශේෂ 225ක් පමණ අඩංගු වේ. හිසේ සහ බෙල්ලේ ව්‍යූහය පදනම් කොටගෙන මේ ගෝත්‍රය ප්ලෙයුරොඩීරා (Pleurodira) හා ක්‍රිප්ටොඩීරා (Cryptodira) යන උපගෝත්‍ර දෙකකට බෙදනු ලැබේ. ප්ලෙයුරොඩීරයන්ට කණ්ටක (spines) ඇත්තේ ඉතා ම අපර (posterior) අක්ෂකාස්ථි (clavicles) උඩ පමණය. මුන් හිස ඇතුළට ඇදගන්නේ පැත්තෙන්ය. ක්‍රිප්ටොඩීරයන්ගේ අක්ෂකාස්ථි කණ්ටක ඒකාකාර ලෙස හීන වී තිබේ. මුන්ගේ හිස කෙළින් ම පස්සට ඇදගෙන කටුව ඇතුළට ගත හැකිය.

සම්භවය

කෙලෝනියා ගෝත්‍රයට අයත් සතුන්ගේ සම්භවය පැහැදිලි නැත. පළමුවෙන් මේ සතුන් දක්නට ලැබෙන්නේ ත්‍රියාසික (Triassic) අවධියෙහිය. මොව්හු ප'මීය (Permian) අවධියෙහිත් ජීවත්වන්නට ඇතැයි සිතිය හැකිය. ත්‍රියාසික අවධියේ පටන් මේ සතුන්ගේ පොසිල (fossils) බහුලය. පොසිලවලින් පෙනෙන්නේ ආදිකල්පික ඉබ්බන්ට හා කැස්බෑවන්ට උන්ගේ හිස ආරක්ෂාව පිණිස කටුව ඇතුළට ඇදගන්නට නුපුළුවන් වූ බවය. ලොකු ජලචර විශේෂ කීපයකට හැර අද දක්නා අනික් විශේෂ සියල්ලන්ට ම පාහේ කටුව ඇතුළට හිස ඇදගන්නට පුළුවන. ලොකු කැස්බෑවන් වැනි ජලචර විශේෂවලට වේගයෙන් පීනා සතුරන්ගෙන් බේරෙන්නට හැකි බැවින් උන්ගේ හිස කටුව ඇතුළට ඇදගැනීම අනවශ්‍යය. අවුරුදු දසලක්ෂ ගණන් කාලයක් තුළ දී විකාසය අතින් ඉබ්බන් වැඩිපුර වෙනස් වී නැති බව පොසිලවලින් පෙනෙන තවත් කරුණකි. දිගින් අඩි 12ක් පමණ වූ විශාල කැස්බෑවකු ඇමෙරිකාව අසල මුහුදෙහි මෙයට අවුරුදු දසලක්ෂයකට පමණ පෙර විසූ බවට සාක්ෂ්‍ය තිබේ. මේ කාලයේ දී පමණ අඩි 7ක කටුවකින් යුත් විශාල ඉබ්බකු ඉන්දියාවේ සිටි බවට ද සාක්ෂ්‍ය ඇත.

ඉබ්බෝ සාමාන්‍යයෙන් ඉවසිලිවන්ත අහිංසක සත්තුය. මොව්හු ආහාර සොයමින් කලබලයක් නැතිව හෙමින් හෙමින් එහා මෙහා යති; එසේ නැත්නම් බොහෝ වේලාවක් නිදති. මුන් සුරතල් සතුන් ලෙස ද ඇති කළ හැකිය. ඉබ්බන්ට දීර්ඝ කාලයක් ජීවත් විය හැකිය. සත්වෝද්‍යානයක එක් ඉබ්බකු අවුරුදු 130ක් පමණ ජීවත් වූ බව වාර්තා වී තිබේ. සමහරුන්ට අවුරුදු 400ක් පමණ වූ දීර්ඝායුෂ ඇතැයි සිතනු ලැබේ. මහාද්වීපවලින් දූරස්ථ වූ ගලාපගස් හා මුරිසිය වැනි දූපත්වලට ඉබ්බන් සංක්‍රමණය වී තිබීම සැලකිය යුතු කරුණකි. මේ දූපත්වලට මිනිසා පැමිණෙන තුරු ඉබ්බෝ ඒවායේ නිරුපද්‍රැතව ජීවත් වූහ. චාල්ස් ඩාවින් (බ.) ‘බීගල්’ නමැති නැවෙන් ලෝකයේ නොයෙක් ප්‍රදේශවලට යාත්‍රා කළ අවස්ථාවෙහි දී ඔහු ගලාපගස් දූපත්වල සිටින ඉබ්බන් පිළිබඳ විශේෂ පරීක්ෂණ පැවැත්විය. මේ පරීක්ෂණ ඩාවින් කළ පරිණාමවාදය පිළිබඳ කෘතීන්ට මඟ පෙන්විය.

සමහර කැස්බෑවන් ද මිරිදියෙහි වෙසෙන ඉබි විශේෂ ස්වල්පයක් ද මිනිස්සු ආහාරයට ගනිති. කැස්බෑ බිත්තර හොඳ ආහාරයක් ලෙස සලකනු ලැබේ. වැඩුණු කැස්බෑවන්ගෙන් ලබාගන්නා තෙල් හම් වර්ග මෘදු කිරීමට උපයෝගී කරගනු ලැබේ. පොතු කැස්බෑවාගේ ලෙලි ඉතා ප්‍රයෝජනවත්ය. මිශ්‍ර වූ නොයෙක් වර්ණවලින් යුක්ත නිසාත් ලක්ෂණ ලෙස ඔප දැමිය හැකි නිසාත් කැස්බෑලෙලි අගය කොට සැලකේ. පනා, කුඩා පෙට්ටි, පිහියා හා කණ්ණාඩි රාමු වැනි දෑ කැස්බෑලෙලිවලින් සාදනු ලැබේ (කැස්බෑලෙලි කර්මාන්තය බ.)

(සංස්කරණය: 1970)