"උකුණා" හි සංශෝධන අතර වෙනස්කම්

15:44, 23 ජූනි 2025 වන විට නවතම සංශෝධනය

කුරුල්ලන් හා ක්ෂීරපායීන් වැනි අචලතාප සතුන්ගේ ශරීරයෙහි බාහිර පරපෝෂිතයන් වශයෙන් ජීවත් වන පියාපත් රහිත කෘමියෙකි. උකුණාගේ ශරීරය පැතැළිය. උගේ ස්පර්ශකයක පුරුක් 3 සිට 5 දක්වා තිබිය හැකිය. උගේ ඇස් හීන වී තිබේ. ඇතැම් උකුණන්ට ඇස් නැත; පාදකුර්චවල (tarsi) පුරුක් එකක් හෝ දෙකක් හෝ තිබේ. ධාරකයාගේ ශරීරයෙහි එල්ලී සිටීම සඳහා පාදකුර්ච ශක්තිමත් නිය සහිතය.

හපන උකුණෝ ය, උරා බොන උකුණෝ යයි දෙවර්ගයක උකුණෝ වෙත්. හපන උකුණන් පරපෝෂිතයන් වශයෙන් දක්නට ලැබෙන්නේ ප්‍රධාන වශයෙන් කුරුල්ලන්ගේ ශරීරවලය. ස්වල්ප දෙනෙක් ක්ෂීරපායීන්ගේ ශරීරවලත් දක්නට ලැබෙත්. මේ උකුණෝ සාමාන්‍යයෙන් එක් ධාරක විශේෂයකට පමණක් සීමා වෙත්. එහෙත් ස්වල්ප දෙනකුන් නෑ සබඳකම් ඇති ධාරකයන් දෙදෙනකුන්ගේ හෝ ඊට වැඩි ගණනක හෝ පරපෝෂිතයන් විය හැකිය. හපන උකුණෝ ආධාරක කුරුල්ලාගේ පිහාටු කැබෙලි ද අපිවර්මීය ශල්ක ද කති. මොවුහු ලේ උරා බොන්නේ නැත ද ධාරකයාගේ ශරීරය දුර්වල කරති. කුකුළන්ට මේ උකුණන් බෝ වුවහොත් උන්ගේ ශරීර දුර්වල වේ. විදීමට හා උරාබීමට යෙදිය හැකි මුඛ කොටස් උරා බොන උකුණන්ට ඇත. ඔවුහු ධාරකයාගෙන් ලේ උරා බොති. උකුණන් අතර අනිවාර්ය පරපෝෂිතයෝ ද (obligatory parasites) වෙති. උන්ගේ මුළු ජීවිත කාලය ම එක් ධාරකයකුගේ ශරීරයෙහි ගත වෙයි. මේ උකුණා කුරුල්ලන්ගේ ශරීරවල දක්නට නොලැබේ.

ව්‍යූහය අතින් ද විලාසය අතින් ද ළපටි උකුණා පරිණත උකුණාට සමානයි. බිජුවලින් බිහි වුණු විට ම වාගේ ළපටි උකුණා ක්‍රියාකාරී වෙයි. ලිංගික පරිණතියට පැමිණෙන්නට කලින් ළපටි උකුණා කිහිප වරක් උගේ පිටසැකිල්ල හළයි. උකුණන්ගේ බිජු ආධාරකයාගේ කේශරවලට අලවනු ලැබේ.

සියලු උකුණෝ ආත්‍රොපොඩා (බ.) වංශයෙහි ඉන්සෙක්ටා (බ.) වර්ගයට අයත් වෙති. හපන උකුණා මලොපගා (Mallophaga) ගෝත්‍රයට ද උරා බොන උකුණා අනොප්ලූරා (Anoplura) ගෝත්‍රයට ද අයත්ය. පෙඩිකුලුස් හුමානුස් කපිටිස් (හිසෙහි උකුණා), පෙඩිකුලුස් හුමානුස් කෝර්පෝරිස් (ඉණිකුණා බ.) හා තිරියුස් පුබිස් (Phthirius pubis) (ඉණිකුණා) යන උරා බොන උකුණු විශේෂ තුන මිනිසාගේ බාහිර පරපෝෂිතයෝ වෙති (ඉණිකුණා බ.). පෙ.හු. කෝර්පෝරිස් නමැති උකුණා ඇතැම්විට ටයිපස් උණ ඇති කරයි. පෙඩිකුලිඩෙ (Pediculidae) කුලයට අයත් උරා බොන උකුණෝ අග්‍රේශයන්ගේ (වඳුරා, චිම්පන්සි, ගොරිල්ලා, මිනිසා යනාදීන්ගේ) ශරීරවලට පමණක් සීමා වෙති. එකිනොප්තෙරිඩෙ (Echinoptheridae) කුලයට අයත් උකුණෝ මාංසභක්ෂක මුහුදු ක්ෂීරපායීන්ට (සීල්, වොල්රස් යනාදීන්ට) පමණක් සීමා වෙති. හෙමටොපිනිඩෙ (Haematopinidae) කුලයට අයත් උකුණෝ කෘන්තකයන්ට (rodents) ද හාවුන්ට ද සඛුරයන්ට (ungulates) ද සීමා වෙති. පරපෝෂිතයන්ගේ හා ආධාරකයන්ගේ සමාන්තර පරිණාමය මෙයින් දැක්වේ. ඌරාගේ පරපෝෂිතයකු වන හෙමටොපිනුස් සුවිස් (Haematopinus suis), අශ්වයාගේ පරපෝෂිතයකයකු වන හෙ. අසිනි (H. asini) හා එළදෙනගේ පරපෝෂිතකයකු වන හෙ. එවුරුස්ටෙර්නුස් (H. eurusternus) හීලෑ කරනු ලබන සතුන්ගේ පරපෝෂිතයන් වන බහුල උකුණෝ තිදෙනකි. පෙඩිකුලුස් ෂාපි (P. schaffi) චිම්පන්සියාගේ ශරීරයෙහි දක්නට ලැබෙන උකුණෙකි. තිරියුස් ගොරිල්ලෙ (Phthirius gorillae) ගොරිල්ලාගේ ශරීරයෙහි වෙසේ.

ඩී.ඩී.ටී. වැනි කෘමිනාශකයක් හෝ රසදිය විලේපනයක් හෝ යෙදීමෙන් මේ උකුණන් පහසුවෙන් විනාශ කළ හැකිය.

(සංස්කරණය: 1970)