"උණ" හි සංශෝධන අතර වෙනස්කම්

11:52, 24 නොවැම්බර් 2025 වන විට නවතම සංශෝධනය

නිවර්තන ප්‍රදේශවල වැවෙන ගස්කොළන් අතුරෙහි දක්නා ලැබෙන ග්රමිනේ කුලයට (තෘණ කුලයට) අයත් මනස්කාන්ත ගසකි. උණ විශේෂ කිහිපයක් ඇත්තේය. ඉන්දියාව, ඕස්ට්‍රේලියාව හා නැගෙනහිර ආසියාව ආදි ප්‍රදේශවල උණ විශේෂ 73ක් පමණ ව්‍යාප්ත වී තිබේ. උණ, රන උණ, කටු උණ, චීන උණ හා යෝධ උණ යනාදිය ලංකාවේ දක්නට ලැබේ. මේවායේ ප්‍රමාණය විවිධය. සමහර විශේෂ අඩි ස්වල්පයක් පමණක් උසට වැවේ. අඩි 120ක් පමණ උසට වැවෙන උණ විශේෂ ද ඇත. උණ විශේෂ කිහිපයක් පඳුරු හෝ ආරෝහක හෝ විය හැකිය. සමහරක් සෘජු ස්ථූල කඳන් සහිත උස් ගස්ය.

සාමාන්‍යයෙන් උණ ගස් පඳුරු වශයෙන් හෝ ගොනු වශයෙන් හෝ අටගනී. මේ පඳුරු සාදන උණ කඳන්වල පාද පොළොව යට පිහිටා තිබේ. විශාල මුල් රොත්තක් ද ඇත. උණ ගස්වල කෘෂ්ඨිය කඳන්වල පර්ව කුහර සහිතය. එහෙත් ඒවායේ ගැට ශක්තිමත්ය. ළපටි උණ රිකිල්ලක වර්ධනය ඉතා ශීඝ්‍ර විය හැකිය. සමහර විට ළපටි රිකිල්ලක් දවසකට අඩියක් පමණ වැඩෙන්නට පුළුවන. පුරුක් සහිත පාදයකින් යුත් පත්‍ර තලයක් (lamina) ද කෙටි පත්‍ර නටුවක් ද පත්‍ර කොපුවක් ද පත්‍රයකට ඇත. පුෂ්ප මංජරිය සාමාන්‍යයෙන් සංයුක්ත ඒකාක්ෂයකි (panicle). ශූකිකාවක (spikelet) බොහෝ මල් තිබේ. සරු තුෂයක් (lemma) ද උපතුෂයක් (palea) ද තුෂිකා (lodicules) තුනක් ද රේණු හයක් ද ඩිම්බකෝෂයක් ද මලෙහි තිබේ. සමහර උණ ගස්වල වර්ෂයක් පාසා මල් හටගනියි. අනික් ඒවායේ මල් හටගන්නේ බොහෝ කලක් ගත වූ පසුය. සාමාන්‍යයෙන් උණ ඵලය ධාන්‍යයකි (caryopsis). එහෙත් යෝධ උණ ඵලය අස්මාවකි (nut).

උණ (බම්බූසා වුල්ගාරිස්-Bambusa vulgaris)

පාතරටේ ද මධ්‍යම ප්‍රදේශයේ ද දක්නට ලැබෙන මේ ශාකය ලංකාවේ බහුල ලෙස වවනු ලබන උණ විශේෂයයි. දණ්ඩ කොළපාටය. එහි කටු නැත. ශාඛා ඇති වන්නේ කලාතුරකිනි. රේඛීය පත්‍ර තලය අඟල් 5 සිට 10ක් පමණ දක්වා දිගය. මේ විශේෂයෙහි මල් හටගන්නේ ඉතා කලාතුරකිනි.

රන උණ

මෙය බම්බූසා වුල්ගාරිස් විශේෂයේ විටාටා (var. vittata) නමැති ප්‍රභේදයයි. දණ්ඩ රන්පාටය. එහි පර්ව දිගේ කොළපාට පටි වැටී ඇත.

කටු උණ (බම්බූසා ඔරියෙන්ටාලිස්-Bambusa orientalis Nees.)

කටු උණ පඳුර අඩි 75 සිට 100ක් පමණ දක්වා උසැති දඬු රාශියකින් යුක්තය. මේ දඬුවල ගැට පැහැදිලිව පෙනේ. දඬු පාදවල අතු ඇදේ. පහළ කොටසේ ගැටවලින් සෑදෙන රිකිලිවල කටු දෙකක් හෝ තුනක් තිබේ. මේ මනහර ශාකය ලංකාවේ පාතරටේ ද මධ්‍යම ප්‍රදේශයේ ද වැවේ. එය බහුල ලෙස වැවෙන්නේ ගං ඉවුරුවලය. ඉන්දියාව හා බුරුමය වැනි ප්‍රදේශවලත් මෙය වැවේ. කටු උණ පඳුරක මල් හටගන්නේ අවුරුදු 30ක් පමණ වයස් වූ විටය. කටු උණ බොහෝ වැඩවලට ප්‍රයෝජනවත් වේ.

චීන උණ (බම්බූසා මල්ටිප්ලෙක්ස්-Bambusa multiplex)

මෙය තරමක් ලොකු පඳුරකි. දඬු අඩි 6 සිට 10ක් දක්වා දිගය; කොළපාටය. ඒවා පසුව කහපාට වේ. ගැට ඝනය. දඬුවල පාදවලින් බොහෝ අතු හටගනී. එනිසා ඉඩම් මායිම්වල වැටවල් වෙනුවට චීන උණ පඳුරු වවනු ලැබේ. චීනයේ සහ ජපානයේ වැවෙන මේ උණ විශේෂය ලංකාවේ ද ඉන්දියාවේ ද වවනු ලැබේ.

යෝධ උණ (රට උණ) (ඩෙන්ඩ්රොකලමුස් ගිගන්ටෙයුස්-Dendrocalamus giganteus Munro)

විශාලතම උණ විශේෂය මෙයයි. අඩි 120ක් පමණ උසට වැඩෙන දඬු එකට රොක් වී විශාල පඳුරු සෑදේ. පත්‍ර තලය අඩියක් හෝ අඩි 1½ක් පමණ දිගය. සංයුක්ත ඒකාක්ෂ විශාලය. බුරුමයේ හා මලයාවේ වැවෙන මේ උණ විශේෂය ලංකාවට පළමුවෙන් ගෙනෙන ලද්දේ 1856 දීය. මේ උණ ගස් පේරාදෙණිය, තලවාකැළේ, දිඹුල හා නුවරඑළිය වැනි ප්‍රදේශවල දැන් දක්නට ලැබේ.

ලංකාවේ කැළෑවල වැවෙන අන්‍ය විශේෂ දෙකකුත් උණ වර්ග වශයෙන් වර්ග කරනු ලැබේ. මේවා නම් ඔක්ලන්ඩ්රා ස්ට්රිඩූලා (බට බ.) හා ටායිනොස්ටකියුම් අටෙනුවාටුම්ය. මේ දෙවැනි විශේෂය ලංකාවේ පමණක් වැවේ. එය වැවෙන්නේ කඳුකර පළාතේ රම්බොඩ, හක්ගල හා හපුතලේ වැනි ප්‍රදේශවලය. මෙහි දඬු අඩි 12 සිට 25ක් දක්වා උසට වැවේ. මේ විශේෂ දෙකේ ම දඬු කූඩා සැදීමට බෙහෙවින් පාවිච්චි කරනු ලැබේ.

උණ විශේෂ සියල්ලට ම තෙතමනය සහිත මුවා වූ ප්‍රදේශ හිතකරය. මොටියන්ගෙන් ද පොළොව යට තිබෙන මුල් සහිත කඳන් කෑලි වෙන්වීමෙන් ද අංකුර සහිත පුරුක්වලින් ද උණ විශේෂ ශීඝ්‍ර ලෙස ප්‍රචාරණය වේ.

ප්‍රයෝජන

විශේෂයෙන් ම ආසියාවට හා පෙරදිග ඉන්දියානු කොදෙව්වලට ආර්ථීක වශයෙන් ඉතා වැදගත් වූ උණ ගස නොයෙක් ආකාරයෙන් ප්‍රයෝජනයට ගනු ලැබේ. විවිධ භාජන වර්ග හා මල්පෝච්චි වැනි භාණ්ඩ කඳන්වල පුරුක්වලින් සාදනු ලැබේ. ඉණිමං, පහුරු, පාලම්, පලංචි හා කුඹගස් යනාදිය ද ගොඩනැඟිලි තැනීමට ගන්නා නොයෙක් ද්‍රව්‍ය හා ගෘහභාණ්ඩ ද උණ දඬුවලින් සාදා ගනිති. උණ දඬුවලින් හා කොළවලින් කෙඳි ලබාගෙන ඒවායින් කඹ අඹරනු ලැබේ. ඉතිරි වන කොටස් ඉන්ධනයක් (fuel) වශයෙන් යොදනු ලැබේ. ළපටි උණ කිලිල් එළවළුවක් වශයෙන් පාවිච්චි කරති. උණ කොළ ගවයන්ට කදිම ආහාරයකි. ගං ඉවුරුවල පස් සෝදා යාම වැළැක්වීමට උණ පඳුරු වවනු ලැබේ. මල් වතුවල අලංකාර ශාකයක් වශයෙන් ද උණ පඳුරු වවත්.

(සංස්කරණය: 1970)