"අයිස්ලන්තය" හි සංශෝධන අතර වෙනස්කම්
Senasinghe (කතාබහ | දායකත්ව) |
Senasinghe (කතාබහ | දායකත්ව) |
||
| (නොපෙන්වන එම පරිශීලකයා මගින් අතරමැදි සංස්කරණ 2ක්) | |||
| 1 පේළිය: | 1 පේළිය: | ||
| − | [[ගොනුව:iceland.jpg|400px|left|අයිස්ලන්තයේ ජාතික ධජය]] යුරෝපයේ ඉතා ම බටහිරින් පිහිටි රාජ්‍යයයි. එය උතුරු අත්ලන්තික් සාගරයේ ආක්ටික් වෘත්තයට සමීපව උත්තර අක්ෂාංශ 63°23′ හා 66°33’ ද බටහිර දේශාංශ 13°28′ හා 24°32′ ද o අතර පිහිටි වර්ග සැතපුම් 40,000ක් පමණ විශාල දිවයිනකි. තෘතීයික හා ඉයෝසීන ආග්නේය පාෂාණවලින් සැදී ඇති මෙහි වයඹදිග කොටස ප්ලයෝසීන හුනුගල් සහ ලාවා සහිත සෙසු ප්‍රදේශයන්ට වඩා භූවිද්‍යානුකූලව පැරැණිය. කුඩා වුව ද සැතැපුම් 3,700ක් පමණ දිග සමුද්‍ර තීරයක් සහිත මේ දිවයිනෙහි වැලි සහිත පහත් දකුණු වෙරළට වඩා ගල්පර සහිත උතුරු වෙරළ කඩ තොලුවලින් ගහනය. දිවයින වටා කීපයක් ම වෙයි. සාමාන්‍යයෙන් අඩි 1,500–3,000ක් පමණ උස සානුවක් වූ මෙහි උස් ප්‍රදේශ වට්න ජෝකුල්, ලජෝකුල්, හොfජෝකුල් ආදි [[ග්ලැසියර]]වලින් (බ.) සදහට ම වැසී පවතී. හිමකෙත්වලට සහ ග්ලැසියරවලට යටවී ඇති ප්‍රදේශය වර්ග සැතැපුම් 5,000ක් පමණ වේ. අයිස්ලන්තයේ මැද කොටස විශේෂයෙන් ම යමහල් පස් සහ ලාවා පස් සහිත ප්‍රදේශයකි. ඔරෙfපාජෝකුල්(6,950),හෙක්ලා (5,110), ක, ආජ්ජා (3,376) ආදි යමහල් (ගිනිකඳු) සියයකට වැඩි ගණනක් ද උණුදිය උල්පත් ද මෙහි ඇත්තේය. උතුරු මැද සිට නිරිත දක්වා විහිදෙන බිම් තීරයක විශාල ලාවා කෙත් ද ඇත. ග්ලැසියර ඛාදනය හා භූචලන නිසා ඇති වී තිබෙන විල් සහ උස් දියඇලි මෙහි බහුලය. ප්‍රධාන ගංගාව උතුරට ගලන ජෝකුල්සාය. සාගරික දේශගුණයක් ඇති අයිස් ලන්තයට අත්ලන්තික් ජලගුල්ම ප්‍රවාහයේ බලපෑම ඇති නිසා පිහිටීම අනුව ඇති විය යුතු තරම් ශීතලක් එහි නැත්තේය. එහෙත් වයඹදිග ප්‍රදේශ වල උෂ්ණත්වය දකුණු ප්‍රදේශවල උෂ්ණත්වයට වඩා වෙනස්වනසුලුය. ජනවාරි සහ ජූලි මාසවල දකුණෙහි සාමාන්‍ය උෂ්ණත්වය පිළිවෙළින් පැ. 30° සහ පැ. 51° වන අතර, උතුරු ප්‍රදේශයෙහි එම මාසවල සාමාන්‍ය උෂ්ණත්වය පැ. 27° සහ පැ. 50° පමණ වේ. දිවයිනේ දකුණු කොටස බටහිර සුළඟින් ලබන සාමාන්‍ය වාර්ෂික වර්ෂාපතනය අඟල් 51කි. එහෙත් අඟල් 78ක් පමණ වර්ෂාව ලබන කඳු ප්‍රදේශ ද එහි වෙයි. උතුරේ සාමාන්‍ය වාර්ෂික වර්ෂාපතනය අඟල් 17ට අඩුය. | + | [[ගොනුව:iceland.jpg|400px|left|අයිස්ලන්තයේ ජාතික ධජය]][[ගොනුව:2-4-1.jpg|400px|right]] යුරෝපයේ ඉතා ම බටහිරින් පිහිටි රාජ්‍යයයි. එය උතුරු අත්ලන්තික් සාගරයේ ආක්ටික් වෘත්තයට සමීපව උත්තර අක්ෂාංශ 63°23′ හා 66°33’ ද බටහිර දේශාංශ 13°28′ හා 24°32′ ද o අතර පිහිටි වර්ග සැතපුම් 40,000ක් පමණ විශාල දිවයිනකි. තෘතීයික හා ඉයෝසීන ආග්නේය පාෂාණවලින් සැදී ඇති මෙහි වයඹදිග කොටස ප්ලයෝසීන හුනුගල් සහ ලාවා සහිත සෙසු ප්‍රදේශයන්ට වඩා භූවිද්‍යානුකූලව පැරැණිය. කුඩා වුව ද සැතැපුම් 3,700ක් පමණ දිග සමුද්‍ර තීරයක් සහිත මේ දිවයිනෙහි වැලි සහිත පහත් දකුණු වෙරළට වඩා ගල්පර සහිත උතුරු වෙරළ කඩ තොලුවලින් ගහනය. දිවයින වටා කීපයක් ම වෙයි. සාමාන්‍යයෙන් අඩි 1,500–3,000ක් පමණ උස සානුවක් වූ මෙහි උස් ප්‍රදේශ වට්න ජෝකුල්, ලජෝකුල්, හොfජෝකුල් ආදි [[ග්ලැසියර]]වලින් (බ.) සදහට ම වැසී පවතී. හිමකෙත්වලට සහ ග්ලැසියරවලට යටවී ඇති ප්‍රදේශය වර්ග සැතැපුම් 5,000ක් පමණ වේ. අයිස්ලන්තයේ මැද කොටස විශේෂයෙන් ම යමහල් පස් සහ ලාවා පස් සහිත ප්‍රදේශයකි. ඔරෙfපාජෝකුල්(6,950),හෙක්ලා (5,110), ක, ආජ්ජා (3,376) ආදි යමහල් (ගිනිකඳු) සියයකට වැඩි ගණනක් ද උණුදිය උල්පත් ද මෙහි ඇත්තේය. උතුරු මැද සිට නිරිත දක්වා විහිදෙන බිම් තීරයක විශාල ලාවා කෙත් ද ඇත. ග්ලැසියර ඛාදනය හා භූචලන නිසා ඇති වී තිබෙන විල් සහ උස් දියඇලි මෙහි බහුලය. ප්‍රධාන ගංගාව උතුරට ගලන ජෝකුල්සාය. සාගරික දේශගුණයක් ඇති අයිස් ලන්තයට අත්ලන්තික් ජලගුල්ම ප්‍රවාහයේ බලපෑම ඇති නිසා පිහිටීම අනුව ඇති විය යුතු තරම් ශීතලක් එහි නැත්තේය. එහෙත් වයඹදිග ප්‍රදේශ වල උෂ්ණත්වය දකුණු ප්‍රදේශවල උෂ්ණත්වයට වඩා වෙනස්වනසුලුය. ජනවාරි සහ ජූලි මාසවල දකුණෙහි සාමාන්‍ය උෂ්ණත්වය පිළිවෙළින් පැ. 30° සහ පැ. 51° වන අතර, උතුරු ප්‍රදේශයෙහි එම මාසවල සාමාන්‍ය උෂ්ණත්වය පැ. 27° සහ පැ. 50° පමණ වේ. දිවයිනේ දකුණු කොටස බටහිර සුළඟින් ලබන සාමාන්‍ය වාර්ෂික වර්ෂාපතනය අඟල් 51කි. එහෙත් අඟල් 78ක් පමණ වර්ෂාව ලබන කඳු ප්‍රදේශ ද එහි වෙයි. උතුරේ සාමාන්‍ය වාර්ෂික වර්ෂාපතනය අඟල් 17ට අඩුය. |
[[ගොනුව:2-2-1.jpg|600px|right]] | [[ගොනුව:2-2-1.jpg|600px|right]] | ||
අයිස්ලන්තයේ වනාන්තර අඩුය. ඈෂ්, බ’ච් ආදි ගස් වර්ග සමහර ප්‍රදේශවල වැඩෙන නමුත්, වැඩි වශයෙන් ඇත්තේ තුන්ද්‍රා වෘක්ෂලතාදියට සමාන ශාක වර්ගය. අඩි 2,000න් ඉහළ සියලු ම ප්‍රදේශ වතුර හා වෘක්ෂලතාදියෙන් තොර, අයිස් තට්ටුවකින් වැසීගිය, ශීත කාන්තාරයි. | අයිස්ලන්තයේ වනාන්තර අඩුය. ඈෂ්, බ’ච් ආදි ගස් වර්ග සමහර ප්‍රදේශවල වැඩෙන නමුත්, වැඩි වශයෙන් ඇත්තේ තුන්ද්‍රා වෘක්ෂලතාදියට සමාන ශාක වර්ගය. අඩි 2,000න් ඉහළ සියලු ම ප්‍රදේශ වතුර හා වෘක්ෂලතාදියෙන් තොර, අයිස් තට්ටුවකින් වැසීගිය, ශීත කාන්තාරයි. | ||
| 10 පේළිය: | 10 පේළිය: | ||
== ඉතිහාසය: == | == ඉතිහාසය: == | ||
ආදි යුගයේ අයිස්ලන්ත ඉතිහාසය ගැන කිසි ම සටහනක් ලැබී නැත. දැනට ලැබී ඇති සාක්ෂ්‍ය අනුව මෙහි මුලින් ම පදිංචි වූයේ ක්‍රි.ව.800 පමණේ දී පැමිණි අයිරිෂ් ජාතික පූජක පිරිසක් බව දී පෙනේ. එහෙත් නවවන සියවස ඇතුළත දී නෝර්වීජියන්වරුන් සංක්‍රමණය වීමෙන් පසු ඔවුන් අයිස්ලන්තය අත්හැර ආපසු ගිය බව ද පෙනේ. ක්‍රි.ව. 800න් පසු ස්කැන්ඩිනේවියානු වරුන් මෙහි පැමිණි බවත් ඔවුන් අතර වූ නමැත්තකු එහි ස්ථිරව පදිංචි වන්නට අදහස් කළ නමුත් ඔහු සතුන් ඇතිකිරීමට ගත් තැත නිෂ්ඵල වූයෙන් ඒ අදහස අත්හැර ආපසු ගිය බවත් කියති. අද දක්වා මේ දිවයින හැඳින්වෙන අයිස්ලන්තය මේ යන නම එදා ලොකි දුන් නමය. ඉන්ගෝfප් ආනසන් නමැති නෝර්වේ ජාතිකයා කණ්ඩායම කුත් සමඟ ක්‍රි.ව. 874 දී පමණ මෙහි ස්ථිර පදිංචියට ගියේය. නිරිතදිග ගියේය. නිරිතදිග වෙරළේ ජනපදයක් පිහිටුවා ගත් ඔහු එයට රේක්යාවික් යන නම තැබීය. අයිස්ලන්තයේ වර්තමාන අගනුවර මෙයයි. ඉන්- ගෝල්ඩ්ස්ප්ගේ පැමිණීමෙන් පසු අයිස්ලන්තයට තවත් ස්කැන්ඩිනේවියානු ජනයා නොකඩවා ගලා ඊම නිසා අවුරුදු හැටක් ගත වීමට පෙර මුළු අයිස්ලන්තය ම ජනාවාස වී ගිය බව දොළොස්වන සියවසේ ලියන ලද 'අයිස්ලන්තවාසීන්ගේ ග්‍රන්ථය' නමැති පොතක සඳහන් වෙයි. වරින් වර අයිස්ලන්තයට පැමිණි 400ක් පමණ වූ කණ්ඩායම් වල නායකයන්ගේ වතගොත හා ඔවුන් ජීවත් වූ ප්‍රදේශ ආදිය පිළිබඳ විස්තරයක් දොළොස්වන සියවසට අයත් 'ජනපද පිළිබඳ ග්‍රන්ථය' නම් කෘතියෙහි සඳහන් වේ. | ආදි යුගයේ අයිස්ලන්ත ඉතිහාසය ගැන කිසි ම සටහනක් ලැබී නැත. දැනට ලැබී ඇති සාක්ෂ්‍ය අනුව මෙහි මුලින් ම පදිංචි වූයේ ක්‍රි.ව.800 පමණේ දී පැමිණි අයිරිෂ් ජාතික පූජක පිරිසක් බව දී පෙනේ. එහෙත් නවවන සියවස ඇතුළත දී නෝර්වීජියන්වරුන් සංක්‍රමණය වීමෙන් පසු ඔවුන් අයිස්ලන්තය අත්හැර ආපසු ගිය බව ද පෙනේ. ක්‍රි.ව. 800න් පසු ස්කැන්ඩිනේවියානු වරුන් මෙහි පැමිණි බවත් ඔවුන් අතර වූ නමැත්තකු එහි ස්ථිරව පදිංචි වන්නට අදහස් කළ නමුත් ඔහු සතුන් ඇතිකිරීමට ගත් තැත නිෂ්ඵල වූයෙන් ඒ අදහස අත්හැර ආපසු ගිය බවත් කියති. අද දක්වා මේ දිවයින හැඳින්වෙන අයිස්ලන්තය මේ යන නම එදා ලොකි දුන් නමය. ඉන්ගෝfප් ආනසන් නමැති නෝර්වේ ජාතිකයා කණ්ඩායම කුත් සමඟ ක්‍රි.ව. 874 දී පමණ මෙහි ස්ථිර පදිංචියට ගියේය. නිරිතදිග ගියේය. නිරිතදිග වෙරළේ ජනපදයක් පිහිටුවා ගත් ඔහු එයට රේක්යාවික් යන නම තැබීය. අයිස්ලන්තයේ වර්තමාන අගනුවර මෙයයි. ඉන්- ගෝල්ඩ්ස්ප්ගේ පැමිණීමෙන් පසු අයිස්ලන්තයට තවත් ස්කැන්ඩිනේවියානු ජනයා නොකඩවා ගලා ඊම නිසා අවුරුදු හැටක් ගත වීමට පෙර මුළු අයිස්ලන්තය ම ජනාවාස වී ගිය බව දොළොස්වන සියවසේ ලියන ලද 'අයිස්ලන්තවාසීන්ගේ ග්‍රන්ථය' නමැති පොතක සඳහන් වෙයි. වරින් වර අයිස්ලන්තයට පැමිණි 400ක් පමණ වූ කණ්ඩායම් වල නායකයන්ගේ වතගොත හා ඔවුන් ජීවත් වූ ප්‍රදේශ ආදිය පිළිබඳ විස්තරයක් දොළොස්වන සියවසට අයත් 'ජනපද පිළිබඳ ග්‍රන්ථය' නම් කෘතියෙහි සඳහන් වේ. | ||
| − | + | [[ගොනුව:2-2-2.jpg|400px|right]] | |
මේ ක්‍රමයෙන් බිහි වූ අලුත් සමාජය හා රාජ්‍යය පාලනය වුණේ එක ම පාලන ක්‍රමයක් යටතේය. සියලු ම නිදහස් මිනිසුන්ට සමාන අයිතිවාසිකම් ලැබී තුබුණු අතර එහි පාලන බලය රඳා පැවැත්තේ 'ගෝතර්' නමින් හැඳින්වුණු ප්‍රාදේශික නායකයන් අතය. ක්‍රි.ව.930 දී රටට අවශ්‍ය නීති පැනවීමට මෙන් ම නීතිය පසිඳලීමටත් 'අල්ති' නමින් හැඳින්වුණු පොදු මණ්ඩලයක් අයිස්ලන්ත වාසීන් විසින් පිහිටුවා ගත් බව පෙනේ. එහෙත් රටේ විධායක කටයුතු සඳහා මණ්ඩලයක් හෝ පුද්ගලයෙක් හෝ නොවීය. රේක්යාවික් අසල දී පවත්වන ලද යටකී පොදු මණ්ඩලයේ ප්‍රථම රැස්වීම අයිස්ලන්ත සමූහාණ්ඩුවේ ආරම්භය ලෙස සැලකිය හැක. විධායක කටයුතු සඳහා පුද්ගලයකු නොමැතිවීම නිසා දෝ, අවුරුදු සිය ගණනක් ම මෙරට ප්‍රධාන පවුල් අතරේ වාදභේද හා කලකෝලාහල ඇතිවිය. රටේ එක්සත්කම රැකේ ය යන බලාපොරොත්තුවෙන් ක්‍රි.ව.1000 දී, අතිං මණ්ඩලය අයිස්ලන්ත වැසියන් ක්‍රිස්තු භක්තියට හරවා ගත්තේය. | මේ ක්‍රමයෙන් බිහි වූ අලුත් සමාජය හා රාජ්‍යය පාලනය වුණේ එක ම පාලන ක්‍රමයක් යටතේය. සියලු ම නිදහස් මිනිසුන්ට සමාන අයිතිවාසිකම් ලැබී තුබුණු අතර එහි පාලන බලය රඳා පැවැත්තේ 'ගෝතර්' නමින් හැඳින්වුණු ප්‍රාදේශික නායකයන් අතය. ක්‍රි.ව.930 දී රටට අවශ්‍ය නීති පැනවීමට මෙන් ම නීතිය පසිඳලීමටත් 'අල්ති' නමින් හැඳින්වුණු පොදු මණ්ඩලයක් අයිස්ලන්ත වාසීන් විසින් පිහිටුවා ගත් බව පෙනේ. එහෙත් රටේ විධායක කටයුතු සඳහා මණ්ඩලයක් හෝ පුද්ගලයෙක් හෝ නොවීය. රේක්යාවික් අසල දී පවත්වන ලද යටකී පොදු මණ්ඩලයේ ප්‍රථම රැස්වීම අයිස්ලන්ත සමූහාණ්ඩුවේ ආරම්භය ලෙස සැලකිය හැක. විධායක කටයුතු සඳහා පුද්ගලයකු නොමැතිවීම නිසා දෝ, අවුරුදු සිය ගණනක් ම මෙරට ප්‍රධාන පවුල් අතරේ වාදභේද හා කලකෝලාහල ඇතිවිය. රටේ එක්සත්කම රැකේ ය යන බලාපොරොත්තුවෙන් ක්‍රි.ව.1000 දී, අතිං මණ්ඩලය අයිස්ලන්ත වැසියන් ක්‍රිස්තු භක්තියට හරවා ගත්තේය. | ||
| 16 පේළිය: | 16 පේළිය: | ||
ක්‍රි.ව.1380 දී නෝර්වේ රාජ්‍යය ඩෙන්මාක් රාජ්‍යය හා ඒකාබද්ධ වූ අවස්ථාවේදී අයිස්ලන්තයද ඩෙන්මාක් රාජ්‍යයෙහි කොටසක් විය. 1539–1550 කාලයේ පැවති කතෝලික-රෙපරමාදු අරගළයෙන් ඩේන් රජු ගත් පක්ෂය වූ රෙපරමාදු පක්ෂයට ජය ලැබිණි. මේ නිසා රටෙන් අර්ධයක් පමණ රජුටත් රෙපරමාදු සභාවටත් අයත් විය. මේ තත්වය 19 වැනි සියවස දක්වා ම පැවැත්තේය. එකල අතිං මණ්ඩලය සාමාන්‍ය අධිකරණ සංස්ථා වක් බවට පත්ව තිබිණි. එහි බලය අඩුවී ගියෙන් ක්‍රි.ව.1800 දී එය සම්පූර්ණයෙන් ම නවතා ලන ලදි. ක්‍රි.ව.1814 දී ඩෙන්මාක් රාජ්‍යය නෝර්වේ රාජ්‍යයේ පාලනය අත්හැර දැමූ නමුත්, අයිස්ලන්තයේ පාලනය තවදුරටත් තමන් වෙත ම රඳවා ගත්තේය. මීට සුළු කලකට පසු සිගඩ්සන්, මැග්නස් ස්ටීවන්සන් වැනි ජනනායක යන්ගේ ප්‍රමුඛත්වයෙන් ඒ රටේ ජාතික විමුක්තිය සඳහා ව්‍යාපාරයක් ඇරඹිණ. එහි ප්‍රතිඵලය වූයේ 1843 දී අටවන ක්‍රිස්ටියන් රජු විසින් අල්ති මණ්ඩලය නැවත පිහිටුවීමට තීරණය කරනු ලැබී මය. මෙවර එය පිහිටුවනු ලැබූයේ අනුශාසක මණ්ඩලයක් හැටියට පමණි. එබැවින් අයිස්ලන්ත ජාතිකයෝ දේශපාලන නිදහස ඉල්ලා උද්ඝෝෂ ණය කරන්නට වූහ. මෙහි ප්‍රතිඵලයක් වශයෙන් ඔවුන්ට 1874 දී සීමාසහිත බලතලවලින් යුත් පාර්ලිමේන්තු ආණ්ඩු ක්‍රමයක් ලැබිණි. එයින් තෘප්තියට පත් නොවූ ඔව්හු නැවතත් උද්ඝෝෂණය කරන්නට වූහ. 1903 දී ද ආණ්ඩු ක්‍රමයෙහි සුළු සුළු වෙනස්කම් කිහිපයක් ඇති කරන ලදි. ප්‍රථම ලෝක සංග්‍රාමය (1914–18) නිසා ඩෙන්මාකය හා අයිස්ලන්තය අතර සම්බන්ධය ඈත් වී ගියෙන් ඩෙන්මාකයේ රජුට අයිස්ලන්තය නිදහස් රටක් හැටියට පිළිගන්නට සිදුවිය. ඊට පසුව ද ඩෙන්මාකයේ රජ අයිස්ලන්තයේ ද රජු හැටියට පෙනී සිටියේය. දෙවන ලෝක මහා සංග්‍රාමයේ ජර්මන්වරුන් විසින් ඩෙන්මාක් රාජ්‍යය අල්ලා ගනු ලැබීම නිසා අයිස්ලන්තයේ පාලනය සම්බන්ධයෙන් ඩෙන්මාක් රජුට තුබුණු බලතල අයිස්ලන්තවාසීන්ට ම පවරා ගත හැකිවිය. මෙසේ නිදහස් වීමෙන් පසු 1944 දී පවත්වන ලද ඡන්ද විමසීමක දී අයිස්ලන්තය ඩෙන්මාක් රාජ්‍යයෙන් සම්පූර්ණයෙන් ම වෙන්වීමට තීරණය කිරීම නිසා ඒ අවුරුද්දේ ජූනි මාසයේ 17 වනදා සිට අයිස්ලන්තය නිදහස් සමූහාණ්ඩුවක් බවට පත්විය. 1946 දී අයිස්ලන්තය එක්සත්ජාතීන්ගේ සංගමයට ද බැඳුණේය. | ක්‍රි.ව.1380 දී නෝර්වේ රාජ්‍යය ඩෙන්මාක් රාජ්‍යය හා ඒකාබද්ධ වූ අවස්ථාවේදී අයිස්ලන්තයද ඩෙන්මාක් රාජ්‍යයෙහි කොටසක් විය. 1539–1550 කාලයේ පැවති කතෝලික-රෙපරමාදු අරගළයෙන් ඩේන් රජු ගත් පක්ෂය වූ රෙපරමාදු පක්ෂයට ජය ලැබිණි. මේ නිසා රටෙන් අර්ධයක් පමණ රජුටත් රෙපරමාදු සභාවටත් අයත් විය. මේ තත්වය 19 වැනි සියවස දක්වා ම පැවැත්තේය. එකල අතිං මණ්ඩලය සාමාන්‍ය අධිකරණ සංස්ථා වක් බවට පත්ව තිබිණි. එහි බලය අඩුවී ගියෙන් ක්‍රි.ව.1800 දී එය සම්පූර්ණයෙන් ම නවතා ලන ලදි. ක්‍රි.ව.1814 දී ඩෙන්මාක් රාජ්‍යය නෝර්වේ රාජ්‍යයේ පාලනය අත්හැර දැමූ නමුත්, අයිස්ලන්තයේ පාලනය තවදුරටත් තමන් වෙත ම රඳවා ගත්තේය. මීට සුළු කලකට පසු සිගඩ්සන්, මැග්නස් ස්ටීවන්සන් වැනි ජනනායක යන්ගේ ප්‍රමුඛත්වයෙන් ඒ රටේ ජාතික විමුක්තිය සඳහා ව්‍යාපාරයක් ඇරඹිණ. එහි ප්‍රතිඵලය වූයේ 1843 දී අටවන ක්‍රිස්ටියන් රජු විසින් අල්ති මණ්ඩලය නැවත පිහිටුවීමට තීරණය කරනු ලැබී මය. මෙවර එය පිහිටුවනු ලැබූයේ අනුශාසක මණ්ඩලයක් හැටියට පමණි. එබැවින් අයිස්ලන්ත ජාතිකයෝ දේශපාලන නිදහස ඉල්ලා උද්ඝෝෂ ණය කරන්නට වූහ. මෙහි ප්‍රතිඵලයක් වශයෙන් ඔවුන්ට 1874 දී සීමාසහිත බලතලවලින් යුත් පාර්ලිමේන්තු ආණ්ඩු ක්‍රමයක් ලැබිණි. එයින් තෘප්තියට පත් නොවූ ඔව්හු නැවතත් උද්ඝෝෂණය කරන්නට වූහ. 1903 දී ද ආණ්ඩු ක්‍රමයෙහි සුළු සුළු වෙනස්කම් කිහිපයක් ඇති කරන ලදි. ප්‍රථම ලෝක සංග්‍රාමය (1914–18) නිසා ඩෙන්මාකය හා අයිස්ලන්තය අතර සම්බන්ධය ඈත් වී ගියෙන් ඩෙන්මාකයේ රජුට අයිස්ලන්තය නිදහස් රටක් හැටියට පිළිගන්නට සිදුවිය. ඊට පසුව ද ඩෙන්මාකයේ රජ අයිස්ලන්තයේ ද රජු හැටියට පෙනී සිටියේය. දෙවන ලෝක මහා සංග්‍රාමයේ ජර්මන්වරුන් විසින් ඩෙන්මාක් රාජ්‍යය අල්ලා ගනු ලැබීම නිසා අයිස්ලන්තයේ පාලනය සම්බන්ධයෙන් ඩෙන්මාක් රජුට තුබුණු බලතල අයිස්ලන්තවාසීන්ට ම පවරා ගත හැකිවිය. මෙසේ නිදහස් වීමෙන් පසු 1944 දී පවත්වන ලද ඡන්ද විමසීමක දී අයිස්ලන්තය ඩෙන්මාක් රාජ්‍යයෙන් සම්පූර්ණයෙන් ම වෙන්වීමට තීරණය කිරීම නිසා ඒ අවුරුද්දේ ජූනි මාසයේ 17 වනදා සිට අයිස්ලන්තය නිදහස් සමූහාණ්ඩුවක් බවට පත්විය. 1946 දී අයිස්ලන්තය එක්සත්ජාතීන්ගේ සංගමයට ද බැඳුණේය. | ||
| − | + | [[ගොනුව:2-3-1.jpg|400px|left]] | |
== ආණ්ඩුව හා දේශපාලනය: == | == ආණ්ඩුව හා දේශපාලනය: == | ||
අයිස්ලන්තය නියෝජ්‍ය ආණ්ඩු ක්‍රමයක් සහිත සමූහාණ්ඩු රාජ්‍යයකි. විධායක බලය ඇති ජනාධිපතිවරයෙක් සිව්වසකට වරක් මහජන ඡන්දයෙන් තෝරාගනු ලැබේ. ජනාධිපතිවරයා අගමැතියකු සහිත ඇමති මඬුල්ලක් මඟින් රටේ පාලනය ගෙන යයි. | අයිස්ලන්තය නියෝජ්‍ය ආණ්ඩු ක්‍රමයක් සහිත සමූහාණ්ඩු රාජ්‍යයකි. විධායක බලය ඇති ජනාධිපතිවරයෙක් සිව්වසකට වරක් මහජන ඡන්දයෙන් තෝරාගනු ලැබේ. ජනාධිපතිවරයා අගමැතියකු සහිත ඇමති මඬුල්ලක් මඟින් රටේ පාලනය ගෙන යයි. | ||
09:28, 16 ඔක්තෝබර් 2023 වන විට නවතම සංශෝධනය
අයිස්ලන්තයේ වනාන්තර අඩුය. ඈෂ්, බ’ච් ආදි ගස් වර්ග සමහර ප්‍රදේශවල වැඩෙන නමුත්, වැඩි වශයෙන් ඇත්තේ තුන්ද්‍රා වෘක්ෂලතාදියට සමාන ශාක වර්ගය. අඩි 2,000න් ඉහළ සියලු ම ප්‍රදේශ වතුර හා වෘක්ෂලතාදියෙන් තොර, අයිස් තට්ටුවකින් වැසීගිය, ශීත කාන්තාරයි.
අයිස්ලන්තයෙන් 6/7ක් කිසි ම වැවිල්ලක් නොකළහැකි මුඩු බිම්ය. සෙසු බිම්හි අර්තාපල් සහ ට’නිප් ප්‍රධාන වශයෙන් වගා කරනු ලැබේ. කඳුවල සහ හෙල් බෑවුම්වල වැවෙන තණකොළ එළු, බැටළු ආදි සතුන්ට ආහාර වේ. අයිස්ලන්ත වාසීහු අශ්වයන් ඇති කරති. මසුන් (බෙහෙවින් ම කොඩ් මසුන්) මැරීම ඔවුන්ගේ ප්‍රධාන කර්මාන්ත යකි. අයිස්ලන්තයේ කර්මාන්තශාලා අතුරෙන් ඉතා වැඩි සංඛ්‍යාවක් මාළු ටින් කිරීමෙහි යෙදී ඇත. ප්‍රධාන ආදායම් මාර්ගය ධීවර කර්මාන්තය හා ඒ ආශ්‍රිත කර්මාන්තයි. සම්, වෙඬරු සහ සිසිල් බීම ද ඉතා සුළු වශයෙන් නිපදවනු ලැබේ. ආහාර වර්ග, රෙදිපිළී සහ යන්ත්‍රසූත්‍ර රාශියක් පිටරටවලින් ගෙන්වා ගනු ලැබේ.
අයිස්ලන්තයේ ජනගහනය 165,000 (1,957)කි. මෙයින් තුනෙන් පංගුවකට වඩා වෙසෙන්නේ අග නුවර වූ රේක්යාවික්හි (58,761)ය. විදේශිකයෝ 2,000ක් පමණ වෙති. සෙස්සෝ අයිස්ලන්තිකයෝ මය. ඔව්හු නෝර්වීජියන් ජාතිකයන්ගෙන් පැවතෙන්නාවූ ද අයිරිෂ් ලේ සබඳකමක් ඇත්තාවූ ද කොටසකට අයත් වෙති. රෙපරමාදු ආගම ප්‍රධාන ආගමය. කලාශිල්ප, වෙළඳාම හා කර්මාන්ත යන මේවා ඉගෙනීමට පහසුකම් අයිස්ලන්තයෙහි තිබේ. රේක්යාවික්හි විශ්වවිද්‍යාලයක් ද වෙයි. සැතැපුම් සැතැපුම් 3,500ක පමණ මහවත් ඇති මෙරටෙහි විශේෂයෙන් මධ්‍ය ප්‍රදේශවල ප්‍රවහණ කටයුතු සඳහා තවලම් ද යොදනු ලැබේ. දුම්රිය මාර්ග නැති නමුත්, ගුවන් සේවා පහසුකම් මෙහි ඇත. ප්‍රධාන ගුවන් තොටුපළ මෙන්ම ගුවන්විදුලි සේවා මධ්‍යස්ථානය ද රේක්යාවික්හි පිහිටා තිබේ. අකුරෙයිරි, හාප්නාfපියර්දුර්, වෙස්ට්මනෙයි යාර් හා සික්ලැfපියර්දුර් අයිස්ලන්තයෙහි වෙනත් වැදගත් නගරය.
ඉතිහාසය:
ආදි යුගයේ අයිස්ලන්ත ඉතිහාසය ගැන කිසි ම සටහනක් ලැබී නැත. දැනට ලැබී ඇති සාක්ෂ්‍ය අනුව මෙහි මුලින් ම පදිංචි වූයේ ක්‍රි.ව.800 පමණේ දී පැමිණි අයිරිෂ් ජාතික පූජක පිරිසක් බව දී පෙනේ. එහෙත් නවවන සියවස ඇතුළත දී නෝර්වීජියන්වරුන් සංක්‍රමණය වීමෙන් පසු ඔවුන් අයිස්ලන්තය අත්හැර ආපසු ගිය බව ද පෙනේ. ක්‍රි.ව. 800න් පසු ස්කැන්ඩිනේවියානු වරුන් මෙහි පැමිණි බවත් ඔවුන් අතර වූ නමැත්තකු එහි ස්ථිරව පදිංචි වන්නට අදහස් කළ නමුත් ඔහු සතුන් ඇතිකිරීමට ගත් තැත නිෂ්ඵල වූයෙන් ඒ අදහස අත්හැර ආපසු ගිය බවත් කියති. අද දක්වා මේ දිවයින හැඳින්වෙන අයිස්ලන්තය මේ යන නම එදා ලොකි දුන් නමය. ඉන්ගෝfප් ආනසන් නමැති නෝර්වේ ජාතිකයා කණ්ඩායම කුත් සමඟ ක්‍රි.ව. 874 දී පමණ මෙහි ස්ථිර පදිංචියට ගියේය. නිරිතදිග ගියේය. නිරිතදිග වෙරළේ ජනපදයක් පිහිටුවා ගත් ඔහු එයට රේක්යාවික් යන නම තැබීය. අයිස්ලන්තයේ වර්තමාන අගනුවර මෙයයි. ඉන්- ගෝල්ඩ්ස්ප්ගේ පැමිණීමෙන් පසු අයිස්ලන්තයට තවත් ස්කැන්ඩිනේවියානු ජනයා නොකඩවා ගලා ඊම නිසා අවුරුදු හැටක් ගත වීමට පෙර මුළු අයිස්ලන්තය ම ජනාවාස වී ගිය බව දොළොස්වන සියවසේ ලියන ලද 'අයිස්ලන්තවාසීන්ගේ ග්‍රන්ථය' නමැති පොතක සඳහන් වෙයි. වරින් වර අයිස්ලන්තයට පැමිණි 400ක් පමණ වූ කණ්ඩායම් වල නායකයන්ගේ වතගොත හා ඔවුන් ජීවත් වූ ප්‍රදේශ ආදිය පිළිබඳ විස්තරයක් දොළොස්වන සියවසට අයත් 'ජනපද පිළිබඳ ග්‍රන්ථය' නම් කෘතියෙහි සඳහන් වේ.
මේ ක්‍රමයෙන් බිහි වූ අලුත් සමාජය හා රාජ්‍යය පාලනය වුණේ එක ම පාලන ක්‍රමයක් යටතේය. සියලු ම නිදහස් මිනිසුන්ට සමාන අයිතිවාසිකම් ලැබී තුබුණු අතර එහි පාලන බලය රඳා පැවැත්තේ 'ගෝතර්' නමින් හැඳින්වුණු ප්‍රාදේශික නායකයන් අතය. ක්‍රි.ව.930 දී රටට අවශ්‍ය නීති පැනවීමට මෙන් ම නීතිය පසිඳලීමටත් 'අල්ති' නමින් හැඳින්වුණු පොදු මණ්ඩලයක් අයිස්ලන්ත වාසීන් විසින් පිහිටුවා ගත් බව පෙනේ. එහෙත් රටේ විධායක කටයුතු සඳහා මණ්ඩලයක් හෝ පුද්ගලයෙක් හෝ නොවීය. රේක්යාවික් අසල දී පවත්වන ලද යටකී පොදු මණ්ඩලයේ ප්‍රථම රැස්වීම අයිස්ලන්ත සමූහාණ්ඩුවේ ආරම්භය ලෙස සැලකිය හැක. විධායක කටයුතු සඳහා පුද්ගලයකු නොමැතිවීම නිසා දෝ, අවුරුදු සිය ගණනක් ම මෙරට ප්‍රධාන පවුල් අතරේ වාදභේද හා කලකෝලාහල ඇතිවිය. රටේ එක්සත්කම රැකේ ය යන බලාපොරොත්තුවෙන් ක්‍රි.ව.1000 දී, අතිං මණ්ඩලය අයිස්ලන්ත වැසියන් ක්‍රිස්තු භක්තියට හරවා ගත්තේය.
ක්‍රි.ව.930 දී පටන්ගන්නා ලද ආණ්ඩු ක්‍රමය ක්‍රි.ව.1262 දක්වා ම පැවැත්තේය. ගෝතර් වරුන් අතර පැවති අසමගිකම් ආදිය දහතුන්වන සියවසේ දී දියුණු තියුණු වී ගියෙන්, රටේ සිවිල් යුද්ධයක් ද ඇරඹිණි. මේ නිසා ක්‍රි.ව.1262–64 දී නෝර්වේ රාජ්‍යය හා කරගන්නා ලද ගිවිසුමක් පරිදි නෝර්වේහි සිව්වන හාකන්රජු තම රජු හැටියට පිළිගැනීමට අයිස්ලන්තවාසීන්ට සිදුවිය. ඉන්පසු අයිස්ලන්ත රජයේ නිලධාරීන් පත් කරන ලද්දේ ඔහු විසිනි. රටේ නීතිය ද නොබෝ කලකින් ම නෝර්වේ රාජ්‍යයේ නීතියට අනුව පිළියෙල විය.
ක්‍රි.ව.1380 දී නෝර්වේ රාජ්‍යය ඩෙන්මාක් රාජ්‍යය හා ඒකාබද්ධ වූ අවස්ථාවේදී අයිස්ලන්තයද ඩෙන්මාක් රාජ්‍යයෙහි කොටසක් විය. 1539–1550 කාලයේ පැවති කතෝලික-රෙපරමාදු අරගළයෙන් ඩේන් රජු ගත් පක්ෂය වූ රෙපරමාදු පක්ෂයට ජය ලැබිණි. මේ නිසා රටෙන් අර්ධයක් පමණ රජුටත් රෙපරමාදු සභාවටත් අයත් විය. මේ තත්වය 19 වැනි සියවස දක්වා ම පැවැත්තේය. එකල අතිං මණ්ඩලය සාමාන්‍ය අධිකරණ සංස්ථා වක් බවට පත්ව තිබිණි. එහි බලය අඩුවී ගියෙන් ක්‍රි.ව.1800 දී එය සම්පූර්ණයෙන් ම නවතා ලන ලදි. ක්‍රි.ව.1814 දී ඩෙන්මාක් රාජ්‍යය නෝර්වේ රාජ්‍යයේ පාලනය අත්හැර දැමූ නමුත්, අයිස්ලන්තයේ පාලනය තවදුරටත් තමන් වෙත ම රඳවා ගත්තේය. මීට සුළු කලකට පසු සිගඩ්සන්, මැග්නස් ස්ටීවන්සන් වැනි ජනනායක යන්ගේ ප්‍රමුඛත්වයෙන් ඒ රටේ ජාතික විමුක්තිය සඳහා ව්‍යාපාරයක් ඇරඹිණ. එහි ප්‍රතිඵලය වූයේ 1843 දී අටවන ක්‍රිස්ටියන් රජු විසින් අල්ති මණ්ඩලය නැවත පිහිටුවීමට තීරණය කරනු ලැබී මය. මෙවර එය පිහිටුවනු ලැබූයේ අනුශාසක මණ්ඩලයක් හැටියට පමණි. එබැවින් අයිස්ලන්ත ජාතිකයෝ දේශපාලන නිදහස ඉල්ලා උද්ඝෝෂ ණය කරන්නට වූහ. මෙහි ප්‍රතිඵලයක් වශයෙන් ඔවුන්ට 1874 දී සීමාසහිත බලතලවලින් යුත් පාර්ලිමේන්තු ආණ්ඩු ක්‍රමයක් ලැබිණි. එයින් තෘප්තියට පත් නොවූ ඔව්හු නැවතත් උද්ඝෝෂණය කරන්නට වූහ. 1903 දී ද ආණ්ඩු ක්‍රමයෙහි සුළු සුළු වෙනස්කම් කිහිපයක් ඇති කරන ලදි. ප්‍රථම ලෝක සංග්‍රාමය (1914–18) නිසා ඩෙන්මාකය හා අයිස්ලන්තය අතර සම්බන්ධය ඈත් වී ගියෙන් ඩෙන්මාකයේ රජුට අයිස්ලන්තය නිදහස් රටක් හැටියට පිළිගන්නට සිදුවිය. ඊට පසුව ද ඩෙන්මාකයේ රජ අයිස්ලන්තයේ ද රජු හැටියට පෙනී සිටියේය. දෙවන ලෝක මහා සංග්‍රාමයේ ජර්මන්වරුන් විසින් ඩෙන්මාක් රාජ්‍යය අල්ලා ගනු ලැබීම නිසා අයිස්ලන්තයේ පාලනය සම්බන්ධයෙන් ඩෙන්මාක් රජුට තුබුණු බලතල අයිස්ලන්තවාසීන්ට ම පවරා ගත හැකිවිය. මෙසේ නිදහස් වීමෙන් පසු 1944 දී පවත්වන ලද ඡන්ද විමසීමක දී අයිස්ලන්තය ඩෙන්මාක් රාජ්‍යයෙන් සම්පූර්ණයෙන් ම වෙන්වීමට තීරණය කිරීම නිසා ඒ අවුරුද්දේ ජූනි මාසයේ 17 වනදා සිට අයිස්ලන්තය නිදහස් සමූහාණ්ඩුවක් බවට පත්විය. 1946 දී අයිස්ලන්තය එක්සත්ජාතීන්ගේ සංගමයට ද බැඳුණේය.
ආණ්ඩුව හා දේශපාලනය:
අයිස්ලන්තය නියෝජ්‍ය ආණ්ඩු ක්‍රමයක් සහිත සමූහාණ්ඩු රාජ්‍යයකි. විධායක බලය ඇති ජනාධිපතිවරයෙක් සිව්වසකට වරක් මහජන ඡන්දයෙන් තෝරාගනු ලැබේ. ජනාධිපතිවරයා අගමැතියකු සහිත ඇමති මඬුල්ලක් මඟින් රටේ පාලනය ගෙන යයි. මෙරට යුද හමුදාවක් හෝ නාවික හමුදාවක් හෝ නොමැත.
පොත්පත්:
Thoroddsen, T.-Lysing Islands
Gjerset, K.-History of Iceland
(සංස්කරණය: 1963)
