"ටාටර් භාෂාව" හි සංශෝධන අතර වෙනස්කම්

15:29, 18 දෙසැම්බර් 2024 වන විට නවතම සංශෝධනය

(Tatar Language). මේ නමින් හැඳින්වෙන භාෂා ස්වරූප දෙකක් වේ. ඒවා එකිනෙක හා ඥාති සබඳතා ඇතත් අන්‍යෝන්‍ය වශයෙන් තේරුම් ගත නොහැකි භාෂා ස්වරූප ය. එම විසම්මුතිය ඓතිහාසික සාධක නිසා ජනිත වූවකි.

ප්‍රධාන වශයෙන් ටාටර් භාෂාව ලෙස සැලකෙන භාෂා ස්වරූපය මධ්‍යම රුසියාවේත්, යුක්රේනය, ෆින්ලන්තය හා බටහිර චීනයේත් භාවිත වන්නකි. දෙවැන්න වන ක්‍රයිමියන් ටාටර් භාෂාව මුලින් ක්‍රියිමියාවේ තිබී පසුව සිදු වූ ජන පිරිස් ඉවත් කිරීමේ හේතුවෙන් උස්බෙකිස්ථානය, තුර්කිය, රුමේනියාව, බල්ගේරියාව මෙන් ම ඇ.එ.ජ.යේ හා කැනඩාවේ කුඩා ජන පිරිස් අතර භාවිත වන ටාටර් භාෂා ස්වරූප ය.

පළමු ව මධ්‍යම රුසියාවේ වොල්ගා-යූරල් ප්‍රදේශයේ ප්‍රධාන වශයෙන් ද ඉහත සඳහන් ෆින්ලන්තයේ සිට බටහිර චීනය තෙක් ද විහිදී ඇති ප්‍රදේශයක විසිරී සිටින ටාටර් ජනයා භාවිත කරන ටාටර් භාෂා ස්වරූපය සලකා බලමු.

ටාටර් භාෂාව ව්‍යවහාර කරන ජනතාව මිලියන හතක් පමණ වන අතර ඔවුන්ගෙන් බහුතරය සංකේන්ද්‍රණය වී සිටින්නේ ටාටර්ස්ථාන් යනුවෙන් හැඳින්වෙන වත්මන් රුසියානු ෆෙඩරේෂණය තුළ ඇති ප්‍රදේශයේ ය. පෙර පැවති සෝවියට් රුසියාවේ කොටසක් මෙම ප්‍රදේශය තුළ ටාටර් භාෂාවට නිල තත්ත්වයක් ලබා දී තිබුණ ද සැබෑ ලෙසින් රාජ්‍ය හා අධ්‍යාපන කටයුතුවලට මුල් තැන තිබුණේ රුසියානු භාෂාවට ය. සෝවියට් රාජ්‍යයේ අවසානයෙන් පසුව ටාටර්ස්ථානයේ නිල රාජ්‍ය භාෂාව ලෙස ටාටර් භාෂාව පිළිගැනී ඇත. ඉහත සඳහන් පසුබිම නිසා බොහෝ ටාටර්වරු, ටාටර් හා රුසියන් ද්විභාෂිකයෝ වෙති.

ටාටර් භාෂාවේ උපභාෂා තුනකි. මිෂාර් යනුවෙන් හැඳින්වෙන බටහිර උපභාෂාව, කසාන් යනුවෙන් හැඳින්වෙන මධ්‍යම උපභාෂාව සහ සයිබීරියානු නැගෙනහිර උපභාෂාව යනුවෙනි.

භාෂා වර්ගීකරණයේ දී ටාටර් භාෂාව අයත් වන්නේ ටර්කික් (Turkic) භාෂා ගණයට ය. එහි ප්‍රකට භාෂා වන්නේ තුර්කි (Turkish), අසර්බයිජාන්, උස්බෙක්, කසාක්, උයිඝුර් භාෂා ය. මෙම භාෂා ගණය නැගෙනහිර යුරෝපය, මැද පෙරදිග හා ඈත පෙරදිග යන භූගෝලීය වශයෙන් විහිදී ගිය විශාල ප්‍රදේශයක පැතිර ඇති භාෂා ගණයකි.

ලිඛිත ටාටර් භාවිතය ඇරඹෙන්නේ ක්‍රි.ව.8 වන සියවසේ දී පමණ ය. එහි දී මුලින් පැරණි තුරිකා අක්ෂර ක්‍රමයක් වූ ඔර්ඛොන් අක්ෂර භාවිත විය. පසුව අරාබි අක්ෂර ද ලතින් අක්ෂර ද සිරිලික් අක්ෂර ද භාවිතයට ගැනුණි. 20 වන සියවස මුල දී රුසියානු ආධිපත්‍යය යටතේ සිරිලික් අක්ෂර ක්‍රමය ප්‍රධාන අක්ෂර මාලාවක් බවට පත්වීමේ ඉඩකඩ වැඩි විය. එහෙත් ලතින් අක්ෂර මාලාව ජනප්‍රිය ව තිබුණි. වර්ෂ 1949 දී ටාටර්ස්ථාන් සමූහාණ්ඩුව ලතින් අක්ෂර මාලාව භාවිතය නීතිගත කළ නමුත් 2002 දී රුසියානු ෆෙඩරේෂණය එය නිෂ්ප්‍රභ කරමින් රුසියානු ලේඛන ක්‍රමය වන සිරිලික් අක්ෂර මාලාව එකම අක්ෂර මාලාව ලෙස භාවිත කළ යුතු යැයි නීතියක් පැනවී ය. බටහිර චීනයේ ටාටර්වරුන් ලේඛනය සඳහා යොදා ගන්නේ අරාබි අක්ෂර මාලාව ය.

ඓතිහාසික ව ටාටර් භාෂාවේ ආරම්භය ගිනිකොන දිග යුරෝපයේ ක්‍රි.ව. ම්ලු සියවස්වල තිබුණ බොල්ගාර් හා කිප්චක් භාෂා තුළ දකිනු ලැබේ. එය වොල්ගා නදී නිම්නයේ භාවිත වූ ෆිනික්, හංගේරියානු, එස්තෝනියානු ආදි භාෂාවලින් ද අරාබි, පර්සියානු හා රුසියානු භෂාවලින් ද බලපෑම ලබා ඇත.

මීළඟට ක්‍රයිමියන් ටාටර් භාෂාව ගැන සලකා බලමු. වර්තමාන ක්‍රයිමියාවේ ඉහත සඳහන් වූ උස්බෙකිස්ථානය, තුර්කිය ආදි වූ දේශයන්හි විසිරී සිටින ක්‍රයිමියන් ටාටර් ඩයස්පෝරාවේ භාවිත වේ. ටාටර්ස්ථානය ඇතුළු මධ්‍යම ආසියා‍වේ භාවිත වන ටාටර් භාෂාව හා සමඟ ක්‍රයිමියානු ටාටර් භාෂාව දුර ඥාතිත්වයක් තිබේ. භාෂා දෙක ම ටර්කි (Turkic) භාෂා ගණයට අයත් ය. එහෙත් අන්‍ය භාෂා හා සමඟ පවතින සහසම්බන්ධතාව නිසා භාෂා දෙකේ ස්වරූප එකිනෙකින් බොහෝ දුරස් වී ඇති හෙයින් ඒ දෙක අතර අන්‍යෝන්‍ය වටහා ගැනීමක් නොමැත.

ක්‍රයිමියාවේ ටාටර් භාෂා භාවිතය ඇරඹෙන්නේ ක්‍රි.ව.13-15 සියවස්වල දී ඔටෝමන් තුර්කි ආක්‍රමණ අවධියේ දී යැයි සැලකේ. ඔටෝමන් ආධිපත්‍යය යටතේ ඔවුහු ඉස්ලාම් ධර්මය වැළඳ ගත්හ. මෙම භාෂාව කෙරේ තුර්කි භාෂාවේ බලපෑම ද සිදු විය. වර්ෂ 1768-74 කාලයේ දී සිදු වූ තුර්කි-රුසියා යුද්ධය අවසන් වූයේ තුර්කියේ පරාජයෙනි. යුද්ධයෙන් පසු ඇති වූ සාම ගිවිසුමේ දී ක්‍රයිමියාවට නිදහස ලැබුණු නමුත් 1883 දී රුසියාව විසින් එය ඈඳා ගනු ලැබී ය. යළි 19 වන සියවස මැද ඇරඹුණු තුර්කි-රුසියා යුද්ධවල දී ක්‍රයිමියා ටාටර්වරු විශාල පිරිසක් ක්‍රයිමියාව හැරදමා තුර්කි ප්‍රදේශවලට සංක්‍රමණය වූහ. 19 වන සියවස මැද දී ඇතැම් ටාටර් බුද්ධිමතුන් ටාටර් අනන්‍යතාවත් ජාත්‍යනුරාගයත් ගොඩනැංවීමට වෙර දැරූ අවස්ථාවේ තුරිකා අනන්‍යතාවෙන් පරිබාහිර වූ ටාටර් අනන්‍යතාවක් ගොඩනැංවීමට තරමක පිටුවහලක් ලැබුණි.

වර්ෂ 1917 දී සිදු වූ රුසියානු විප්ලවයෙන් පසු රුසියානු රාජාණ්ඩුව බිඳ වැටුණෙන් ක්‍රයිමියන් ටාටර් බුද්ධිමත්හු නොමැන් ලෛබිචිහාන්ගේ නායකත්වයෙන් ක්‍රයිමියන් ජනතා සමූහාණ්ඩුව පිහිටුවා ලූ නමුත් ඊට මාස දෙකකට වඩා පැවතිය නොහැකි වූයේ 1918 බොල්ෂෙවික්වරු ක්‍රයිමියාව ආක්‍රමණය කොට ඔහු අල්ලා ඝාතනය කළෙන් එය සෝවියට් දේශයේ කොටසක් බවට පත්විය. සෝවියට් ප්‍රතිපත්තිය වූයේ ක්‍රයිමියාවේ ටාටර් අනන්‍යතාව මර්දනය කිරීම ය. 1921 වර්ෂයේ දී ක්‍රයිමියාවේ ජනයා ලක්ෂයක් පමණ හාමත් කොට මියයන්නට සලස්වන ලදි. මේ කාලයේ ඔවුහු දහස් ගණනක් රුමේනියාවට හා තුර්කියට පලාගියහ. ස්ටාලින්ගේ මර්දනකාරී පිළිවෙත් ඉදිරියේ ටාටර්වරු දහස් ගණනින් ඝාතනයටත් පිටුවහල් කිරීමටත් ගොදුරු වූ බව කියනු ලැබේ. දෙවන ලෝක මහා සංග්‍රාම අවධියේ රුසියාවට එරෙහි ව හිට්ලර් හා සහයෝගයෙන් කටයුතු කිරීම යුද්ධයෙන් පසු රුසියාව විසින් ටාටර්වරුන් තවත් මර්දනය කිරීමට හේතුවක් විය. සාමූහික දඬුවමක් ලෙස 1944 දී ටාටර්වරු උස්බෙකින්ස්ථානයට පිටුවහල් කරනු ලැබූහ. තවත් බොහෝ දෙනෙක් සෝවියට් ගුලැග් (බලහත්කාර සේවාව) සැලැස්ම යටතේ වහලුන් බවට පත් කෙරුණි. ක්‍රයිමියන් ටාටර් භාෂාවෙන් මෙම පිටුවහල් කිරීම සර්ගුන්ලික් (Surgunlik) ලෙස නම් කර ඇත. ක්‍රයිමියාවෙන් ඉවත් කරන ලද සංඛ්‍යාව 230,000ක් පමණ වූ බවත් ඉන් 100,000ක් පමණ මිය ගිය බවත් සඳහන් ය. ඒ මර්දන හමුවේ වුව ද ටාටර් භාෂාව හා එහි අනන්‍යතාව විනාශ නොවී පැවත එයි.

(කර්තෘ: කේ.එන්.ඕ. ධර්මදාස)

(සංස්කරණය: 2019)