"අබු අබ්දල්ලා මහමත් ඉබ්න් බතූතා" හි සංශෝධන අතර වෙනස්කම්

09:59, 5 මැයි 2025 වන විට නවතම සංශෝධනය

(1304–1378). මධ්‍යතන යුගයේ දී අප්‍රිකාවේ මොරොක්කෝවේ ටැන්ජියර්ස්හි දී පහන් ලොව එළිය දැක ගැටවර වියේ දී ම උපන් බිමින් පිට වී ආසියාව, යුරෝපය හා අප්‍රිකාව යන එවක දැන සිටි ලෝකයේ විවිධ දේශයන්හි සැරිසරා, ඒ ඒ තන්හි දී තමා ඇසූ දුටු දේ අනාගත පරපුරේ ප්‍රයෝජනය සඳහා ලියවා තැබීමෙන් ලෝකයට අමරණීය සේවයක් කළ මේ ඉස්ලාම් භක්තිකයා ඉස්ලාම් ලෝකයේ අද්විතීය යාත්‍රිකයාය.

පරම්පරා ගණනක් ම විනිශ්චයකාරවරුන් (කාදි) බිහි කළ බර්බර් ගෝත්‍රයට අයත් පවුලක උපන් මොහු උසස් අධ්‍යාපනයක් ලදුයේ ඉස්ලාම් දේවධර්මය ද මැනැවින් හදාළේය. විසිඑක්වන වියට පා තැබූ ඔහු තුළ සැබෑ ඉස්ලාම් භක්තිකයකු සිය ජීවිත කාලය තුළ දී ඉටු කළ යුතු වූ ආගමික යුතුකම් යථාපරිදි ඉෂ්ට කරලීම් වස් ඈත ආසියාවේ පිහිටි මක්කම ශුද්ධභූමිය කරා යෑමෙහි ද ලොව මුස්ලිම් දේශයන්හි සැරිසැරීමෙහි ද සුප්‍රසිද්ධ මුස්ලිම් සාන්තුවරයන් මුණගැසීමෙහි ද බලවත් ආශාවක් උපන. ඒ අනුව 1325 දී මගට පිළිපන් බතූතා උතුරු අප්‍රිකානු වෙරළ ඔස්සේ ගමන්කරන්නට වූයේ අමතක නොවන විවිධ අත්දැකීම් හා සිද්ධීන් පිරි දේශාටක ජීවිතයකට පා තැබීය. එම වන්දනා ගමනේ දී දෙවරක් ම විවාහ වූ හෙතෙම ඇලෙක්සැන්ඩ්රියා, කයිරෝ, ජෙරුසලම හා ඇන්ටියොක් යන නගර පසු කොට 1326 දී දමස්කස් නුවරට පැමිණියේය. අනතුරුව මෙදීනා හා මක්කම යන ශුද්ධ නගර වැනි ස්ථාන වැඳපුදාගත් ඔහු මක්කම කලක් නතර වූයෙන් උසස් මුස්ලිම් සාන්තුවරයන් ඇසුරු කිරීමේ භාග්‍යය ද ලදි. ඉක්බිති ඉරාකය, සිරියාව, පලස්තීනය, අරාබිය, ඉරානය හා අප්‍රිකාව යන රටවල නොයෙක් ප්‍රදේශවල හේ සංචාරය කෙළේය. යළි මක්කමට ගොස් වැන්දේය. තදනන්තරව ඉන්දියාවට යෑමට අදහස් කළ මේ වීර දේශාටකයා මුහුදු ගමනෙහි යෙදීමට ඉන්දියාවට යන යාත්‍රාවක් ලැබගත නොහැකි වූයෙන් ජිද්දාහි දී ආපසු හැරී කොන්ස්තන්තිනෝපලයට ගොස් තුර්කිය, සුළු ආසියාව, ඛුරාසානය, අප්ඝනිස්ථානයේ කාබුල් හා හින්දුකුෂ් හරහා සංචාරය කොට 1333 දී ඉන්දියාවේ සින්ධු නදී ප්‍රදේශයට පිවිසියේය. දිල්ලියේ මුහම්මද් බින් තුග්ලුක් අධිරාජයාගේ ආරාධනයෙන් රජවාසලට ගොස් අධිරාජයා බැහැදුටු බතූතා, මාලික් කාදි නම් විශිෂ්ට පදවියෙහි සත් වසක් සේවය කෙළේය. අත්‍යන්ත සුඛෝපභෝගි ජීවිතයකට ඇබ්බැහිව ණය ගැති වීමෙන් ජරා ප්‍රසාදයෙන් ද පිරිහී රාජභීතියෙන් මිදීමට තවුස් ජීවිතයකට බට ඔහුට 1341 දී යළි දේශාටනයට මඟ පෑදුණේය. දිල්ලි අධිරාජයාගේ තානාපතියකු වශයෙන් චීනයට යාමට පිටත් වූ හෙතෙම එම ගමනට ඇති වූ බාධා නිසා දකුණු ඉන්දියාවට පැමිණ මලබාරය ඔස්සේ මාලදිවයිනට සම්ප්‍රාප්ත විය. කලක් එහි විසූ බතූතා එහි දී සිව් වරක් විවාහ විය. පසුව කාසි නම් උසස් පදවියෙන් පුද ලැබීය. කල්යාමෙන් එරට බලවත් පක්ෂයකගේ විරෝධයට පාත්‍ර වූ ඔහුට එරට වාසය ආරක්ෂා සහිත නොවූ බැවින් හේ එරටින් පිට වූයේ ආර්‍ය්‍යචක්‍රවර්තීන් යාපනයෙහි රජයමින් මුහුදු කොල්ලකෑමෙහි යෙදී සිටින සමයෙහි ඔහුගේ රාජධානිය අසලින් මෙරටට ගොඩ බැස්සේය. අනතුරුව, ගමන් විඩාව නොදත් මේ සංචාරකයා සුමාත්‍රාව ඔස්සේ ගොස් සයිතුං වරායෙන් චීනයට ගොඩබැස පීකිං නගරය ද නරඹා පෙරළා සුමාත්‍රාව හා මලබාරය ඔස්සේ ආපසු සියරට බලා යන්නේ මාලදිවයිනේ දී තමා පාවාගෙන සිටි එක් භාර්‍ය්‍යාවකට දරු සම්පතක් ලැබී ඇති බැව් අසා එහි ගියේය. එහෙත් වැඩි කල් දරු සුරතල් නොබැලූ හේ මාලදිවයිනෙන් පිටත්ව මක්කම වන්දනාව සඳහා ගියේ සත්වැනි වතාවට ද එහි දී පුදසිරිත් ඉටු කොට වර්ෂ විසි සතරකට පසු මව්බිම පා තැබීය. අනතුරුව මඳ කලකින් යුරෝපා සංචාරයක් ඇරඹූ ඉබ්න් බතූතා ස්පාඤ්ඤයට ගොස් ඇන්ඩලූසියාහි සංචාරය කොට 1352 දී ආපසු අප්‍රිකාවට ගොඩබැස සහරාව මැදින් තැන තැන වූ ක්ෂේමභූමි ඔස්සේ සුඩානයට ද මධ්‍ය හා බටහිර අප්‍රිකා රටවලට ද ගියේය. ඉක්බිති සිය දේශයේ රජුගේ ඉල්ලීමෙන් ආපසු ආ ඉබ්න් බතූතා ඔහුගේ ඉල්ලීම පරිදි, දේශාටනයෙහි යෙදී රටින් පිටව සිටි විසිඅට වර්ෂය තුළ තමාගේ අත්දැකීම්, ඇසුදුටු දේ හා ගමන් තොරතුරු ග්‍රන්ථගත කිරීම පිණිස ජුසායි නම් රාජලේකම්ට විස්තර කෙළේය. එදා දැන සිටි ලෝකයේ සැ. 7,740ක් පමණ දුර ප්‍රමාණයක් ගමන් කළ මේ කීර්තිධර දේශාටකයා තරම්, මධ්‍යතන ලෝකයේ අසහාය ක්‍රිස්තියානි යුරෝපීය යාත්‍රිකයා වශයෙන් ලෝක පූජිත මාර්කෝ පෝලෝ පවා සංචාරය නොකෙළේය; ඔහු තරම් විවිධ විචිත්‍ර අත්දැකීම් නොලද්දේය; ඔහු තරම් කලක් සිය ජාතභූමියෙන් ඈත්ව නොසිටියේය. 1378 දී හේ ෆෙස් නම් ස්ථානයේ දී පරලෝ සැපත් විය.

ඉබ්න් බතූතාගේ ගමන් විස්තරය රෙහෙලා යන නමින් හැඳින්වේ. මෙම විස්තරය මොරොක්කෝ සුල්තාන්ගේ නියමය පරිදි ග්‍රන්ථයක් වශයෙන් සකස් කරන ලද්දේ 1355 දීය. මෙම ගමන් විස්තරය ඓතිහාසික මූලාශ්‍රයක් වශයෙන් ඉතිහාසඥයන් අතර විශේෂ සැලකිල්ලට භාජන වී ඇත. එය බොහෝ සෙයින් වැදගත් වන්නේ ඉබ්න් බතූතා සංචාරය කළ රටවල ඉතිහාසය හැදෑරීමේ දී අනෙකුත් මූලාශ්‍රයන්ගෙන් ලැබෙන කරුණු ඉන් සනාථ වන හෙයිනි. ඔහු ගිය රටවල මුස්ලිම් ආගමේ තත්වය පිළිබඳව අතිශයෝක්තියෙන් විස්තර කරන ලද අවස්ථා ඇත ද ඔහු සඳහන් කොට ඇති කරුණු බොහෝ දුරට සත්‍ය ඒවා බව ඔප්පු වී ඇත. කරුණු විස්තර කිරීමේ දී ඇතැම් තන්හි දී ඒවායේ සත්‍යාසත්‍යතාව ගැන සාකච්ඡා කිරීමට ද ඔහු වෙහෙසෙයි. ලංකාවේ දී තමාට ඇවිදින ගසක් පිළිබඳව අසන්නට ලැබුණු බවත් එය අසත්‍යයක් බවත් ඔහු කියයි.

ඓතිහාසික ස්ථානවල පිහිටීමාදිය හැදෑරීම පිළිබඳව ද ඔහුගේ ග්‍රන්ථයෙන් ලැබෙන ආධාර ඉමහත්ය. අප්‍රිකාවේ නොයෙකුත් ප්‍රදේශ පිළිබඳව ඔහු දක්වා ඇති විස්තර නූතන දේශගවේෂකයන්ගේ සොයාගැනීම් හා සැසඳේ. ඉන්දියාව වැනි රටවල බොහෝ ප්‍රදේශයන්හි ඔහු සංචාරය කර තිබේ. නගරයන් අතර දුරප්‍රමාණය, එක් නගරයකින් අනික් නගරයක් කරා යෑමට ගත වන කාලය ආදිය පිළිබඳව විස්තර සඳහන් කොට තිබේ. ඔහු ඒ විස්තර ඇතුළත් කර ඇත්තේ පොතපතින් හෝ ඇසීමෙන් ලත් දැනුමෙන් නොව සොයාබැලීමෙන් හා සිය අත්දැකීම් අනුසාරයෙන් ද වේ. නම් ගම් උච්චාරණයේ දී බොහෝ දුරට නිවැරදි රූපයන් දක්වා ඇති බව ද පෙනේ.

ඉහත සඳහන් කළ පරිදි ඔහු ඉන්දියාවට පැමිණියේ මුහම්මද් බින් තුග්ලුක් සමයේ දීය. ඉන්දියාවේ මුස්ලිම් සමය හැදෑරීමේ දී ඔහුගේ ග්‍රන්ථයෙන් විශාල සේවයක් ඉටු වේ. මුස්ලිම් සමයේ පාලනය, අධිකරණය, දේශපාලන තත්වය, සමාජ චාරිත්‍ර ආදිය පිළිබඳව නොයෙකුත් විස්තර රෙහෙලා ග්‍රන්ථයේ සඳහන් වේ. ගමන් විස්තරයේ දී පෞද්ගලික කරුණු ද විස්තර කිරීමට ඔහු අමතක නොකරයි. ඔහු ගිය සෑම රටක දී ම වාගේ ඔහු ස්ත්‍රීන් පාවාගත් බව පෙනේ.

ලංකාව ගැන ලියා ඇති දෑ

ඔහු ලංකාවට පැමිණියේ 1344 වර්ෂයේ දීය. එවිට ලංකාවේ පැවති දේශපාලන තත්වය පිළිබඳව වැදගත් කරුණු ඔහුගේ වාර්තාවෙන් ලැබේ. ලංකාවේ උතුරු ප්‍රදේශයේ එවිට සිටියේ ආර්ය චක්‍රවර්ති (බ.) නම් රජු බවත් ඔහුගේ රාජ්‍යයේ වැදගත් කර්මාන්තයක් වශයෙන් මුතු කිමිදීම පැවති බවත් ඔහු කියයි.

දකුණු දිග ලංකාවේ සිටි 'අල්කෝනාර්' (අලගක්කෝනාර) රජු සුල්තාන් වශයෙන් ඔහු හඳුන්වයි. මේ රජුගේ ප්‍රදේශයේ රතුමැණික් උපදින බව කියන ඔහු මෙරට උපදින වෙනත් මැණික් ගැන ද කියයි. පණම් 100කට වඩා අගනා මැණික් රජු සඳහා වෙන් කරන ලද බව ද කියයි. ලංකාවේ සිටිය දී ඔහුගේ මූලික අරමුණ වූයේ 'ආදම්ගේ පාදය' (ශ්‍රීපාදය) වැඳගැනීමයි. ශ්‍රීපාද ගමන ගැන දීර්ඝ විස්තරයක් කරන බතූතා පැරණි අය කන්දේ ගල් පඩිපේළි කපා තැන තැන යකඩ කූඤ්ඤ ගසා දම්වැල් දමා තිබුණු බව පවසයි. එබඳු වූ දම්වැල් දහසයක් වී යයි ද දසවන දම්වැල පසු කරන විට රළු ගමන් මගක් වී යයි ද කියයි. 'ආදම්ගේ පාදය' වැඳ ආපසු එන ගමනේ දී දෙවුන්දර, ගාල්ල හා කොළඹ යන ස්ථානවලට ද ඔහු ගියේය. දෙවුන්දර දේවාලය හා එහි කටයුතු පිළිබඳව කෙරෙන විස්තරය ඉතා වැදගත්ය. කොළඹ නගරයේ ජාලස්ති නම් යුද්ධ ප්‍රධානියකු විසූ බවත් ඔහු යටතේ 500ක් පමණ වූ ඇබිසීනියන් සේනාවක් සිටි බවත් ඉබ්න් බතූතා සඳහන් කරයි.

පොත්පත්

Gibb, H.A.R.-Ibn Battuta-Travels in Asia and Africa

The Rehla of Ibn Battuta-Tr. Mahdi Husain

පොන්නම්පෙරුම, ඩී.පී.−විදේශීන් දුටු පුරාණ ලංකාව 1.

(සංස්කරණය: 1970)