"ඇඳ මකුණා" හි සංශෝධන අතර වෙනස්කම්
Senasinghe (කතාබහ | දායකත්ව) ('(සිමෙක්ස් ලෙටිකුලාරියුස්-Cimex leticularius). බෙහෙවින් ම ම...' යොදමින් නව පිටුවක් තනන ලදි) |
Senasinghe (කතාබහ | දායකත්ව) |
||
| 1 පේළිය: | 1 පේළිය: | ||
| − | (සිමෙක්ස් ලෙටිකුලාරියුස්-Cimex leticularius). බෙහෙවින් ම මිනිසාගේ ලේ බීමෙන් හැම රටක ම පාහේ ජීවත් වන මේ නිශාචර කෘමියා ඇඳ පුටු, කොට්ට මෙට්ට ආදියෙහි ඇති අහුමුලුවල ද ලීස්තර, පිපුරුම්, පැදුරු වාටි ආදියෙහි ද සැඟවී දවාල ගත කරයි. වැඩුණ ඇඳ මකුණෙක් අඟල් 1/5ක් පමණ වේ. ඌ අණ්ඩාකාරය, පැතලිය. එහෙයින් ඌට පහසුවෙන් සැඟවී සිටිය හැකිය. ඇඳ මකුණාට පියාපත් නැත. ඒ වෙනුවට උගේ මධ්යඋරසෙහි (mesothorax) ඉතා කුඩා අවයව දෙකක් පමණක් තිබේ. රතු පාටට හුරු දුඹුරු වර්ණයක් ඇති ඇඳ මකුණා ලේ බීමෙන් පසු කළුවට හුරුවෙයි. ලේ බීමෙන් පසු එය දිරවා ගැනීම පිණිස ඌ දින කිහිපයක් ම සැඟ වී වාසය කරයි. වැඩුණ ඇඳ මකුණකුට ආහාර නොගෙන ඉතා දීර්ඝ කාලයක් ජීවත් විය හැකි බව වාර්තා වී තිබේ. | + | [[ගොනුව:3-131.jpg|300px|right]](සිමෙක්ස් ලෙටිකුලාරියුස්-Cimex leticularius). බෙහෙවින් ම මිනිසාගේ ලේ බීමෙන් හැම රටක ම පාහේ ජීවත් වන මේ නිශාචර කෘමියා ඇඳ පුටු, කොට්ට මෙට්ට ආදියෙහි ඇති අහුමුලුවල ද ලීස්තර, පිපුරුම්, පැදුරු වාටි ආදියෙහි ද සැඟවී දවාල ගත කරයි. වැඩුණ ඇඳ මකුණෙක් අඟල් 1/5ක් පමණ වේ. ඌ අණ්ඩාකාරය, පැතලිය. එහෙයින් ඌට පහසුවෙන් සැඟවී සිටිය හැකිය. ඇඳ මකුණාට පියාපත් නැත. ඒ වෙනුවට උගේ මධ්යඋරසෙහි (mesothorax) ඉතා කුඩා අවයව දෙකක් පමණක් තිබේ. රතු පාටට හුරු දුඹුරු වර්ණයක් ඇති ඇඳ මකුණා ලේ බීමෙන් පසු කළුවට හුරුවෙයි. ලේ බීමෙන් පසු එය දිරවා ගැනීම පිණිස ඌ දින කිහිපයක් ම සැඟ වී වාසය කරයි. වැඩුණ ඇඳ මකුණකුට ආහාර නොගෙන ඉතා දීර්ඝ කාලයක් ජීවත් විය හැකි බව වාර්තා වී තිබේ. |
ඇඳ මකුණාගේ බිත්තර කුඩාය, සුදුපාටය, දිගටිය. බිත්තරයේ එක් කෙළවරක තිබෙන වැස්ම ඉවත් කොට ළපටි කීටයා (larva) පිට වේ. බාහිර පෙනුමෙන් පමණක් ඌ පරිණත ඇඳ මකුණාට සමානය. ඌ පැතලිය, ක්රියාශීලීය. එහෙත් උගේ පාට දුඹුරුපාට නොව ළා කහපාටය. පිට වී පැය ස්වල්පයකින් පසුව මිනිසකුගේ සම විද ලේ උරා ගැනීමට ඌට පුළුවන. කුසපුරා ලේ බීමෙන් පසු ඌ ගෝලාකාර වී තද රතුපාට වේ. එසේ ලේ බීවාට පසු ඌ රක්ෂාස්ථානයක් සොයාගෙන උගේ පිටසැකිල්ල හළා ජීවිත ඉතිහාසයේ දෙවැනි අවස්ථාවට පැමිණේ. කීටයා පස්වරක් මේ ආකාරයට පිටසැකිල්ල හැළීමෙන් පසු ඌ පරිණත ඇඳ මකුණකු බවට පත් වේ. මෙසේ පරිණත අවස්ථාවට පැමිණීමට කලින් අඩු වශයෙන් පස්වරක් වත් කුස පුරා ලේ බොයි. පරිණත පිරිමි හා ගෑනු මකුණෝ ප්රජනනය සඳහා එක් වෙති. එහෙත් බිත්තර දමන්නට කලින් ගෑනු සතා තව වරක් වත් කුසපුරා ආහාර ගත යුතුය. ඇඳ මකුණාගේ මුළු ජීවිත කාලය තුළ ම ආහාර පිණිස ගන්නේ ලේ පමණි. | ඇඳ මකුණාගේ බිත්තර කුඩාය, සුදුපාටය, දිගටිය. බිත්තරයේ එක් කෙළවරක තිබෙන වැස්ම ඉවත් කොට ළපටි කීටයා (larva) පිට වේ. බාහිර පෙනුමෙන් පමණක් ඌ පරිණත ඇඳ මකුණාට සමානය. ඌ පැතලිය, ක්රියාශීලීය. එහෙත් උගේ පාට දුඹුරුපාට නොව ළා කහපාටය. පිට වී පැය ස්වල්පයකින් පසුව මිනිසකුගේ සම විද ලේ උරා ගැනීමට ඌට පුළුවන. කුසපුරා ලේ බීමෙන් පසු ඌ ගෝලාකාර වී තද රතුපාට වේ. එසේ ලේ බීවාට පසු ඌ රක්ෂාස්ථානයක් සොයාගෙන උගේ පිටසැකිල්ල හළා ජීවිත ඉතිහාසයේ දෙවැනි අවස්ථාවට පැමිණේ. කීටයා පස්වරක් මේ ආකාරයට පිටසැකිල්ල හැළීමෙන් පසු ඌ පරිණත ඇඳ මකුණකු බවට පත් වේ. මෙසේ පරිණත අවස්ථාවට පැමිණීමට කලින් අඩු වශයෙන් පස්වරක් වත් කුස පුරා ලේ බොයි. පරිණත පිරිමි හා ගෑනු මකුණෝ ප්රජනනය සඳහා එක් වෙති. එහෙත් බිත්තර දමන්නට කලින් ගෑනු සතා තව වරක් වත් කුසපුරා ආහාර ගත යුතුය. ඇඳ මකුණාගේ මුළු ජීවිත කාලය තුළ ම ආහාර පිණිස ගන්නේ ලේ පමණි. | ||
09:17, 5 දෙසැම්බර් 2025 තෙක් සංශෝධනය
ඇඳ මකුණාගේ බිත්තර කුඩාය, සුදුපාටය, දිගටිය. බිත්තරයේ එක් කෙළවරක තිබෙන වැස්ම ඉවත් කොට ළපටි කීටයා (larva) පිට වේ. බාහිර පෙනුමෙන් පමණක් ඌ පරිණත ඇඳ මකුණාට සමානය. ඌ පැතලිය, ක්රියාශීලීය. එහෙත් උගේ පාට දුඹුරුපාට නොව ළා කහපාටය. පිට වී පැය ස්වල්පයකින් පසුව මිනිසකුගේ සම විද ලේ උරා ගැනීමට ඌට පුළුවන. කුසපුරා ලේ බීමෙන් පසු ඌ ගෝලාකාර වී තද රතුපාට වේ. එසේ ලේ බීවාට පසු ඌ රක්ෂාස්ථානයක් සොයාගෙන උගේ පිටසැකිල්ල හළා ජීවිත ඉතිහාසයේ දෙවැනි අවස්ථාවට පැමිණේ. කීටයා පස්වරක් මේ ආකාරයට පිටසැකිල්ල හැළීමෙන් පසු ඌ පරිණත ඇඳ මකුණකු බවට පත් වේ. මෙසේ පරිණත අවස්ථාවට පැමිණීමට කලින් අඩු වශයෙන් පස්වරක් වත් කුස පුරා ලේ බොයි. පරිණත පිරිමි හා ගෑනු මකුණෝ ප්රජනනය සඳහා එක් වෙති. එහෙත් බිත්තර දමන්නට කලින් ගෑනු සතා තව වරක් වත් කුසපුරා ආහාර ගත යුතුය. ඇඳ මකුණාගේ මුළු ජීවිත කාලය තුළ ම ආහාර පිණිස ගන්නේ ලේ පමණි.
ඇඳ මකුණා ලේ ඉරූ තැන ඇති වන ප්රතික්රියා විවිධය. සමහරුන්ට එතැන පළු නැඟෙයි. සමහරුන්ට කිසිවක් සිදු නොවේ. ඇඳ මකුණා රෝග බෝ කරන ජීවීන් ශරීරගත කරන සතෙකැයි කලක සිට සැක කරන ලදි. එහෙත් සාමාන්යයෙන් ඌ එසේ කරතැයි සිතීමට තරම් ප්රබල සාක්ෂි නැත.
මිනිසාගේ පමණක් නොව කුකුළන්, රටහාවුන්, මීයන් යනාදි සතුන්ගේ ද ලේ බොමින් ඌට ජීවත් වීමට පිළිවන. ඇඳ මකුණාට ඉතා ළඟ නෑකම් ඇති මකුණු විශේෂයෝ වවුලන් සහ ලිහිණින් ආදි සතුන් වෙත ද සිටිති.
මකුණු ගඳට හේතුව උන්ගේ ගන්ධ ග්රන්ථීන්ගේ ස්රාවණයකි.
පැ. 125° දක්වා ඇඳ පුටු ආදිය රත් කිරීමෙන් හෝ දුම් ගැස්සීමෙන් හෝ ඩී.ඩී.ටී. වැනි කෘමිනාශකයන් ඉසීමෙන් හෝ ඇඳ මකුණන් විනාශ කළ හැකිය.
ඉතා පැරණි කාලයේ පටන් ම ඇඳ මකුණාගෙන් මිනිසාට මහත් හිරිහැර ඇති වූ බව පෙනේ. පුරාතන ග්රීසියේ හා චීනයේ උන් ජීවත් වූ බවට සාක්ෂ්ය තිබේ. ඇඳ මකුණන් ඖෂධයක් වශයෙන් පාවිච්චි කළ බව පුරාතන ලියකියවිලිවල දක්නට ලැබේ. ප්රාග්-ඓතිහාසික කාලයේ දී මිනිසා ගල්ගුහාවල වාසය කරද්දී මේ පරපෝෂිත මකුණෝ වවුලන්ගෙන් හා නොයෙක් කුරුල්ලන්ගෙන් ඔහුට ලැබුණාහ යන මතයක් ද ඉදිරිපත් කොට තිබේ.
සිමෙක්ස් රොටුන්ඩාටුස් (Cimex rotundatus Patton) තවත් ඇඳ මකුණෙකි. ඇඳ මකුණා ආත්රොපොඩා (බ.) වංශයෙහි ඉන්සෙක්ටා (බ.) උපවංශයෙහි හෙමිප්ටෙරා ගෝත්රයෙහි සිමිසිඩේ (Cimicidae) කුලයට අයත්ය.
(සංස්කරණය: 1967)
