අකුධාතු
නිරුපධිශේෂ පරිනිර්වාණ ධාතුයෙන් සර්වඥයන් වහන්සේ පිරිනිවන් පෑ වදාළ පසු බුදුසිරුර ආදාහන කිරීමේ දී අල්පායුෂ්ක බුදුවරුන් ගේ ආවේණික ධර්මතා වශයෙන් ධාතු ශරීරය විසිරැ ගියේය. එහි දු ලළාටධා ය අකුදා දෙක ය සතර දළදා ය යන සප්ත ධාතූන් වහන්සේ නොවිසිරුණු සේක. දාඨාවංසයෙහි මෙසේ කියැවේ.
"උණ්හීසං අක්ඛකා දේවෙ ච- චතස්සො දන්තධාතුයො
ඉච්චෙතා ධාතුයො සත්ත- විප්පකිණ්ණා න සත්ථුනො"
මෙයින් ලළාටධාතුව ධාතු වංසයෙහි කී සෙයින් කාවන්තිස්ස රජු විසින් සේරුවිල සෑයෙහි පිහිටුවන ලද්දේය. දකුණු අකුධාතුව හා දකුණු දළදාව තව්තිසා දෙව්ලොවට ද එක් දළදාවක් නා‍ලොවට ද එකක් ගන්ධාර දේශයට ද ගෙනගිය බව දීඝ නිකායට්ඨකථාදියෙහි සඳහන්ව ඇත. දකුණු අකු ධාතුව මිහිඳු මාහිමියන්ගේ නියමයෙන් සුමන සාමණේරයන් විසින් ලක්දිවට ගෙන එන ලදුව දෙවනපෑතිස් මහරජු විසින් ථූපාරාමයෙහි පිහිටුවන ලදින් අද දක්වාත් එහි වැඩසිටුනේය. මේ අකු ධාතූන් වහන්සේ ථූපාරාමයෙහි පිහිටුවන දවස්හි බුදුරදුන්ගේ අධිෂ්ඨානය පරිදි අහසට පැන නැඟී බුදුසිරුර යමාමහ පෙළහර දැක්වූ අයුරු සමන්ත පාසාදිකායෙහි හා මහාවංසයේ විස්තර වෙයි.
බු.ව.1140 කුඩා අක්බෝ රජු දවස ථූපාරාම චෛත්‍යය බිඳී වැටුණෙන් ඒ ධාතූන් වහන්සේ මහජනයාට දක්නට හැකි විය. රජ තෙමේ ලෝවාමහපායෙහි අකුධාතුව වඩා හිඳුවා චෛත්‍යය ප්‍රතිසංස්කරණය කරවා නැවත එහි ම නිදන් කරවීයයි ද මහාවංසයෙහි සඳහන් වේ.
වම් අකුධාතුව මියුඟුණුසෑයෙහි නිදන් කොට ඇතැයි සලකනු ලැබේ. "සර්වඥයන් වහන්සේ පිරිනිවි කල්හි ශාරිපුත්‍ර ස්ථවිරයන් වහන්සේගේ ශිෂ්‍ය වූ මහත් ඍද්ධි ඇති සරභූ නම් ස්ථවිරයන් වහන්සේ දර සෑයෙන් සර්ව ග්‍රීවාස්ථි ධාතුව ඍද්ධියෙන් රැගෙන අවුත් එම (මහියංගණ) චෛත්‍යයෙහි තබා භික්ෂූන් විසින් පිරිවරන ලදුව මේදෝවර්ණපාෂාණයෙන් වස්වා දොළොස්රියන් උස දාගබක් කරවා වැඩි සේක."
මහාවංසයෙහි "ගිවට්ඨිධාතු" යන වචනය යොදන ලද්දේ අක්ඛක (අකු) ධාතුව සඳහා ම යනු ආචාර්යවරයන්ගේ පිළිගැනීමය. දාඨාවංසාදි ඇතැම් ග්‍රන්ථයෙක "ගීවාධාතු" යනු ම යෙදී ඇති හෙයින් බොහෝ සිංහල ග්‍රන්ථයන්හි "ස්වර්ණමෘදඩ්ගභේරි ඝණ්ඨාන වූ ග්‍රීවාධාතූන්වහන්සේ ඇරගෙන ගොස් මයියංගණ චෛත්‍යයෙහි පිහිටුවා" (දළදා පූජාවලි) යනාදි වශයෙන් "ග්‍රීවාධාතු" යන වචනය ව්‍යවහාර කළ බව පෙනේ. "ගීවට්ඨි" යනු කණ්ඨයයි සිතූ ඇතැම් කෙනකුන් ධාතුවංසයෙහි මෙන් කණ්ඨයට අවශ්‍ය වර්ණනා ලියා ඇති බව ද පෙනේ. මෙහි ලා නොවිසිරැ ශේෂ වූ ධාතුහු ගණනින් සතක් ම හෙයින් ද වම් අකුධාතුව හැර ඉතිරි ධාතූන් වහන්සේ පිහිටි තැන් දැක්වෙන හෙයින් ද තරුණාස්ථියෙන් නිමැවී ඇති කණ්ඨය නොවිසිරැ සිටියේ යැයි නොසිතිය හැකි හෙයින් ද "ගීවට්ඨිධාතු" යයි ලියන ලද්දේ වම් අකුධාතුව සඳහා ම බව සිතිය හැකි වේ. එකල්හි සර්වඥයන් වහන්සේගේ දකුණු අකුධාතුව ථූපාරාමයෙහි ද වම් අකුධාතුවම මහියංගණයෙහි ද පිහිටුවන ලදැයි නිශ්චය කළයුතු වේ.
(සංස්කරණය:1963)
