අටවක්මිණ
බෞද්ධ සාහිත්‍යයෙහි සඳහන් අසිරිමත් මිණි රුවනකි. අට තැනකින් වක් වූ හෙයින් අටවක් (සං. අෂ්ටවංක) මිණ යයි කියති. මේ අනගි මිණි රුවන සක්දෙව් රජු විසින් කුස රජුට දෙන ලදැයි ද එය වක්ෂස්ථලයෙහි පැලඳීම නිසා කුස රජුගේ මුහුණේ පැවති විකෘතිය පහවී ගියේ යයි ද කුසජාතක අටුවායෙහි පැවසේ.
ඔක්කාක රජ පරපුරෙහි ගෞරව සම්මානයට ලක් වූ මේ මැණික බොහෝ කාලයකට පසු දඹදිව මියුලු නුවර වේදේහ රජු අතට පත්විය. එහි දිරා ගිය නූල ඉවත් කර අලුත් හුයක් දැමීම සඳහාත් සිරිවඩ්ඪන සිටුවරයාගේ පුත් මහෞෂධ කුමරුගේ නුවණ විමසනු සඳහාත් වේදේහ රජ එය නැගෙනහිර යවමැදුම් ගම් වැස්සන් වෙත යැවීය. ඔවුහු මහෞෂධ කුමාරයා යෙදූ එක්තරා උපායකින් එහි තිබුණු පැරණි හුය ඉවත් කර අලුත් හුයක් දමා ලූහ. ඒ ඇසූ රජතෙමේ කුමාරයා කෙරෙහි පැහැදුණේය. ඉන්පසු මේ මැණික දේවින්දයා විසින් සොරා ගන්නා ලදි. පසු කලෙක වේදේහ රජු හා චූලනී බ්‍රහ්මදත්ත රජු අතරේ සටනක් ඇරඹුණු අවස්ථාවේ දී ප්‍රස්තුත ප්‍රශ්නය ධර්ම යුද්ධයකින් විසඳා ගැනීමට ඔව්හු එකඟ වූහ. ඒ අනුව යථෝක්ත රජවරුන්ගේ පුරෝහිතයන් දෙදෙනාගෙන් යමෙක් අනිකාට වඳී ද වැඳුම් ලැබූ පක්ෂයේ රජු ජයග්‍රාහකයා හැටියට සැලකීමට තීරණය විය. පුරෝහිතයන් මුණ ගැසුණු අවස්ථාවේ දී මහෞෂධ පඬිතුමා යථෝක්ත මැණික කේවට්ටයාට තුටු පඬුරක් වශයෙන් දීමට මෙන් අත දිගුකර ඇඟිලි අගින් බිම හෙළීය. එය ගැනීමට කේවට්ටයා නැඹුරු වූ විට මහෞෂධ පඬිතුමා ඔහුගේ ගෙල අතින් අල්වා ගෙන නළල බිම ඔබවා වැන්දවීමෙන් ධර්ම යුද්ධයෙන් ජයගත් බව සඳහන් වේ. ඉන්පසු මහෞෂධ පඬිතුමා අතට ම පත් වූ ඒ මැණික බුදුන් දවස පසේනදි කොසොල් රජුට හිමිව තිබුණු බව දිනක් බුදුන්වහන්සේ සමඟ පිළිසඳර කථාවක යෙදී සිටි කොසොල් රජු තමාගේ අෂ්ටවංක මාණික්‍යරත්නය කලක් නැතිවී තිබී නැවත හමුවූ යේ යයි ප්‍රකාශ කර තිබීමෙන් හෙළිවේ.
ඉන්පසු අටවක්මිණ ගැන කියැවෙන්නේ මෑතක දී වලිසිංහ හරිශ්චන්ද්‍ර මහතුන් විසින් කරන ලද "පුරාවිද්‍යාව" නම් ග්‍රන්ථයෙහිය. මහාදාඨිය මහානාග රජු මිහින්තලයෙහි බැඳවූ ථූපයෙහි බුදුරදුන්ගේ ඌර්ණ රෝම ධාතුව අෂ්ටවංක මාණික්‍යය තුළ බහා නිදන් කරවූ බවත් පසුකලෙක සිරිනාග නම් බමුණු දාමරිකයකු ඒ මාණික්‍යය අත්පත් කරගනු සඳහා දාගැබ බිඳවූ බවත් ඉන් කියැවේ.
කර්තෘ:ඩී. අමරසේකර
(සංස්කරණය:1963)
