අට්ඨවිමොක්ඛ (අෂ්ටවිමෝක්ෂ)
මේ වූ කලි පඨමජ්ඣාන, දුතියජ්ඣාන, තතියජ්ඤාන, චතුත්ථජ්ඣාන යන රූපාවචර ධ්‍යාන සතර හා ආකාසානඤ්චායතන, විඤ්ඤාණඤ්චායතන, ආකිඤ්චඤ්ඤායතන, නේවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතන යන අරූපාවචර ධ්‍යාන සතරයි. මෙම සමාර්‍පත්ති අට විමොක්ඛ හෙවත් විමෝක්ෂ නමින් හඳුන්වන්නේ නීවරණාදී විරුද්ධ ධර්‍මයන්ගෙන් සිත තදංගාදී වශයෙන් මිදෙන හෙයිනි.
අඞගුත්තරනිකායෙහි තවත් ක්‍රමයකින් විමෝක්ෂ අට දක්වා තිබෙයි. එනම් පඨමජ්ඣාන, දුතියජ්ඣාන, තතියජ්ඣාන යන රූපාවචරධ්‍යාන තුන හා ආකාසානඤ්චායතන, විඤ්ඤ්‍රණඤ්චායතන, ආකිචඤ්ඤ්ඤ්‍රයතන, නෙවසඤ්ඤ්‍රනාසඤ්ඤ්‍රයතන යන අරූපාවචර ධ්‍යාන සතර ද නිරෝධසමාපත්තිය ද යනු‍‍වෙනි. මෙහි රූපාවචර චතුර්ථධ්‍යානය නොගත්තේ අරූපාවචර ධ්‍යාන සතරෙහි යෙදුණු අංගයන් ම චතුර්ථධ්‍යානයෙහිත් යෙදෙන හෙයින් යයි සිතිය හැකිය. විමොක්ඛ හෙවත් විමෝක්ෂ පහක් ගැන ද පෙළෙහි සඳහන් වෙයි. එනම් තදඞ්ග, වික්ඛම්භන, සමුච්ඡේද, පටිප්පස්සද්ධි, නිස්සරණ යන පංචචිමෝක්ෂයි. පෙළ පොත්හි නිර්වාණයට ද සුඤ්ඤතවිමොක්ඛ, අනිමිත්ත විමොක්ඛ, අප්පණිභිතවිමොක්ඛ යන නම් තුන යොදා ඇත. (විමොක්ඛ බ.)
(සංස්කරණය:1963)
