අගමෙහෙසිය
පුරාතන කාලයෙහි ඉන්දියාවේ ද ලංකාවේ ද රජකුගේ ප්‍රධාන බිසොව "අග්‍රමහිෂී" හෙවත් අගමෙහෙසි නම් වූවාය. අගබිසව හා අගරැජිනි යනු ද අගමෙහෙසි යන්නට පර්‍ය්‍යාය ශබ්දයෝයි.
පශ්චාද් වෛදික යුගයේ දී පවා ඉන්දියාවේ රජකුට භාර්‍ය්‍යාවන් සිව්දෙනකු සිටි බව පෙනේ. ඔවුනතුරෙන් ප්‍රධාන භාර්‍ය්‍යාව හැඳින්වුණේ "මහිෂී" නමිනි. අනික් තිදෙන වාවාතා, පරිවෘක්තී හා පාලාගලී යන නම්වලින් හැඳින්වුණහ. දශරථ රජුට බිසෝවරු තිදෙනකුන් සිටි බව රාමායණයෙහි සඳහන් වෙයි. රාම කුමරුග් මෑණියන් වූ කෞශල්‍යා ඒ රජුගේ ප්‍රධාන බිසෝ වූවාය. ඈ මහිෂි යන නාමයෙන් හඳුන්වන ලද්දීය. ජාතක කථා කිහිපයක ම අගමෙහෙසියන් ගැන සඳහන්ව ඇත. බරණැස පුෂ්පවතී නුවර ඒකරාජ නම් රජුට විජයා නම් වූ අග්‍රමහේසිකාවක් ද, ඒරාපථි, සුකේසී හා සුනන්දා නම් වූ තවත් බිසෝවරු තුන්දෙනකුන් ද සිටි බව ඛණ්ඩහාළ ජාතකයෙහි එන විස්තරයෙන් පෙනේ. "බෝසතාණෝ බ්‍රහ්මදත්ත රජුගේ අග මෙහෙසුන් කුසැ පිළිසිඳ ගත්හ"යි දේවධර්ම ජාතකයෙහි දැක්වෙයි. මූගපක්ඛ, දුම්මේධ, මහා ශීලව හා පංචායුධ ආදි ජාතක කථාවන්හි ද බෝධි සත්වයන් බ්‍රහ්මදත්ත රජ්ජුරුවන්ගේ අගමෙහෙසුන් කුසැ පිළිසිඳ ගත් බව සඳහන් වෙයි. අශෝක (බ.) රජුට බිසෝවරු කිහිපදෙනකුන් සිටි බව මහාවංසයෙන් ද දිව්‍යාවදානයෙන් ද ඒ රජුගේ ම සෙල්ලිපිවලින් ද ඔප්පු වේ. අශෝක රජුගේ දෙවන බිසව ගැන අලහබාද්හි බිසෝ ලිපියෙහි සඳහන් වන හෙයින් ඒ රජුට ප්‍රධාන බිසවක් ද සිටි බව සිතිය යුතුය. මේ දෙවන බිසව හඳුන්වා දී ඇත්තේ මහිෂී යනුවෙන් නොව "දේවි" යනුවෙනි. අශෝක රජුගේ තවත් බිසෝ කෙනකුන් වූ මිහිඳු මාහිමියන්ගේ මෑණියෝ ද දේවී යන නාමයෙන් මහාවංසයෙහි සඳහන් කරන ලදහ.
විජය රජු තමාගේ මෙහෙසි තනතුරට පත්කර ගැනීමට ක්ෂත්‍රිය කන්‍යාවක් නොවූයෙන් තමාගේ අභිෂේකය පැවැත්වීමට අකැමැති වූ බව මහාවංසයෙහි සඳහන් වෙතත් ආදි කාලයේ දී රජුගේ භාර්‍ය්‍යාව "මහීෂී" යන්නෙන් හැඳින්වුණු බවක් සෙල් ලිපිවලින් ලැබෙන සාක්ෂ්‍ය අනුව නොපෙනේ. ක්‍රි.පූ.තුන්වන ශතවර්ෂයෙහි පවා රජුගේ භාර්‍ය්‍යාව හඳුන්වා ඇත්තේ "බරිය" (භාර්‍ය්‍යාව) යනුවෙනි. මිහින්තලේ ලෙන් ලිපි කිහිපයක ම "මහරජහබරිය" යනුවෙන් සඳහන්ව තිබීමෙන් මේ බව ඔප්පු වේ. ක්‍රි.පූ.පළමුවන හෝ දෙවන ශතවර්ෂවල දී වුව ද රජුගේ භාර්‍ය්‍යාවට මහිෂී යන වචනය භාවිත කළ බවක් නොපෙනේ. මේ ශතවර්ෂවල දී ද රජවරුන්ගේ භාර්‍ය්‍යාවන් හැඳින්වීමට යොදා ඇත්තේ "අබි" යන වචනයයි. "අබි" යන්නෙහි තේරුම "අම්බිකාව" යන්න යයි පරණවිතාන මහතා පවසයි. කොට්ටදැමුහෙල සෙල්ලිපියක සඳහන්වන "අබිසවෙර" නමැත්තිය දුටුගැමුණු රජුගේ මෑණියන් වූ විහාරමහාදේවී යයි පරණවිතාන මහතා දක්වන මතය පිළිගතහොත්, ලංකා ඉතිහාසයේ ප්‍රතාපවත් බිසවක් හැටියට සැලකෙන මේ දේවිය පවා හැඳින්වුණේ "අබි" යන්නෙන් බව නිගමනය කළ යුතුය. ක්‍රිස්තු වර්ෂයෙන් දෙවන ශත වර්ෂයේ අවසානය දක්වා ම රජවරුන්ගේ භාර්‍ය්‍යාවන් "අබි" යන්නෙන් හැඳින්වුණු බව පෙනේ. අභයගිරියේ තිබී හමු වූ ධාතු කරඬු දෙකක කොටා තුබුණු ලිපිවල කනිට්ඨතිස්ස රජුගේ (167-186) බිසෝවරුන් දෙදෙනා හඳුන්වා ඇත්තේ "සිරබි" (ශ්‍රී අම්බිකා) හා "චිතබි" (චිත්‍රාම්බිකා) යනුවෙනි. මිහින්තලේ ලෙන් ලිපියක "මහබි" (මහාම්බිකා) යන්නක් සඳහන්ව ඇත. ඇය රජකුගේ බිරියක් බව පැවසෙන හෙයින් ඇතැම් විට කිසියම් රජකුගේ අගමෙහෙසිය වන්නට ඇති බව සිතිය හැකිය.
මහේසි හා අග්ගමහේසි යන ශබ්දයන්ගෙන් රජුගේ ප්‍රධාන භාර්‍ය්‍යාව හඳුන්වා දී ඇත්තේ මහා වංසය, චූලවංසය, ජාතක පොත වැනි සාහිත්‍ය කෘතීන්හිය. අටවන හෝ නවවන සියවස්වලින් පසු රජුන්ගේ භාර්‍ය්‍යාවන් හඳුන්වා ඇත්තේ රැජින හෝ බිසෝ යන්නෙන් බව මේ යුගයේ සෙල්ලිපිවලින් පැහැදිලි වේ. බිසෝ යන්නත් සමඟ තුමා හා ස්වාමීන් වහන්සේ යන ගෞරවවාචී පද එකල යෙදූ බව බදුලු ලිපියෙහි දැක්වෙන "සමිදි ගොන් බිසො තුමා කුසැ උපැද", බෝපිටියේ ලිපියෙහි දැක්වෙන "අභාසලමෙවන් කල්‍යාණවතී ස්වාමින්වහන්සේ" ආදි වාක්‍යඛණ්ඩවලින් පෙනේ. මෙම බිසෝවරුන් ගැන විශේෂයෙන් ම සඳහන් වන්නේ රජතුමාගේ වතගොත දක්වන සෙල්ලිපිවලය. මිහින්තලා ලිපියෙහි දැක්වෙන "දෙව්ගොන් බිසෙව් රැජින" යන්නෙන් අභිෂේක ලත් එනම් රැජිනක් අදහස් කෙරේ. අභිෂේක ලත් මෙහෙසිය බිසෝ නැත්නම් බිසව යනුවෙන් හැඳින්වූවා විය හැක. "බිසෝ" යන්න වෙසෙසින් ම රජුගේ ප්‍රධාන භාර්‍ය්‍යාව හැඳින්වීමට භාවිත විය. එහෙත් "රැජින" යන්න රජුගේ බිසවට පමණක් නොව අනෙක් රජකුමරියන්ට ද යෙදූ බවට සාක්ෂි ඇත. ආදිපාද මහින්දයන්ගේ භාර්‍ය්‍යාවන් දෙදෙන ම හඳුන්වා ඇත්තේ රැජින නාමයෙනි. තව ද පළමු වැනි උදය රජු සිය වැඩිමල් පුතු යුවරජ තනතුරට පත් කොට අනෙක් දූපුතුන් වෙත පිළිවෙළින් රාජිනි (රැජින), ආදිපාද යන නම් ප්‍රදානය කළ බව සඳහන් වේ.
දේවානම්පියතිස්ස රජුට (ක්‍රි.පූ.247-207) බිසෝවරු දෙදෙනකුන් සිටි බව මහාවංසයෙහි එන විස්තරයෙන් පෙනේ. වළගම්බා රජුට අනුලා දේවි හා සෝමාදේවි යන නම්වලින් හැඳින්වුණු බිසෝවරු දෙදෙනෙක් වූහ. මෙයින් ප්‍රධාන බිසව වශයෙන් සැලකුණේ අනුලා දේවිය බව පෙනේ. මේ යුගයේ දී ඉන්දියාවේ බිසෝවරුන් "දේවී" නමින් හැඳින්වුණාක් මෙන් ලංකාවේ ද බිසෝවරුන් "දේවී" නමින් හැඳින්වුණු බව මේ බිසෝවරුන් දෙදෙනාගේ නම්වලට අගින් යොදා ඇති "දේවී" යන්නෙන් පෙනේ. දුටුගැමුණු රජුගේ මෑණියන් හැඳින්වුණේ ද "දේවී" (විහාරමහා දේවී) යන්නෙන් බව යට කියන ලදි. ලංකාවේ සෑම රජකුගේ ම බිසෝවරුන්ගේ නම් මහාවංසයෙහි හා චූලවංසයෙහි සඳහන්ව නැති හෙයින ඒ ඒ රජවරුන්ට සිටි බිසෝවරුන්ගේ සංඛ්‍යාව දැන ගැනීමට අපට ඉඩක් නැත. කනිට්ඨතිස්ස රජුට යටත්පිරිසෙයින් බිසෝවරුන් දෙදෙනකු සිටි බව ඉහත සඳහන් ධාතු කරඬු ලිපිවලින් ඔප්පු වේ. පොළොන්නරු යුගයේ දී ද සෑම රජකුට ම සාමාන්‍ය වශයෙන් බිසෝවරුන් දෙදෙනෙකු සිටි බව පෙනේ. මොවුන් අතුරෙන් එක බිසවක් අගමෙහෙසිය වූවාය. විජයබාහු රජුට ලීලාවතී හා තිලෝක සුන්දරී යන නම් ලත් බිසෝවරු දෙදෙනෙක් වූහ. දෙවන වික්‍රමබාහු (1116-1137) රජුට සුන්දර මහාදේවී නමින් අගමෙහෙසියක් වූ බව පොළොන්නරුවේ තිබී සම්බ වූ එම බිසවගේ ම පුවරු ලිපියක දක්නා "වික්‍රමබාහු දේවයන්ට අග මෙහෙසුන් වූ රිවිකුල කොත් සුන්දර මහාදේවීන්" යන පාඨයෙන් පෙනේ. මහපැරකුම්බා රජුට රූපාවතී, ලීලාවතී, චන්ද්‍රවතී යන නම්වලින් බිසෝවරු තිදෙනෙක් වූහ. තෙවැනි බිසවක් පාවාගන්නා ලද්දේ පළමුවැනි හා දෙවැනි බිසෝවරුන්ගෙන් එක් බිසෝ කෙනකුගේ අභාවයෙන් දැයි විමසිය යුත්තකි. නිශ්ශංක මල්ල රජුගේ බිසෝවරුන් දෙදෙන වූ සුභද්‍ර හා කල්‍යාණවතී හඳුන්වා ඇත්තේ රැජින හා බිසෝ යන නම්වලිනි. චූලවංසයෙහි මොවුන් හැඳින්වෙන්නේ මහේසි යනුවෙනි. පොළොන්නරු යුගයේ දී මහේසි යන්න භාවිත කොට ඇත්තේ අභිෂේක කරනු ලැබූ බිසෝවරුන්ට පමණක් බව සිතිය හැකිය.
ඉන්දියාවෙන් රජකුමරියන් ගෙන්වා අග මෙහෙසියන් හැටියට පත් කරගැනීම අනුරාධපුර යුගයේ අවසාන කාලයේ හා පොළොන්නරු, මහනුවර යන යුගවල විසූ රජවරුන්ගේ සිරිතක්ව පැවතිණ. සිව්වන මිහිඳු රජු (956-972) "ලක්දිව ක්ෂත්‍රියයන් ඇති කළත් කලිඟු සක්විති වංසයෙහි උපන් කුමරියක් ගෙන්වා ඇය තමහට අග මෙහෙසුන් කෙළේය"යි චූලවංසයෙහි සඳහන් වෙයි. අගමෙහෙසිය ක්ෂත්‍රිය කුලයට අයත් විය යුතු බව ද මෙයින් පෙනේ. මහනුවර යුගයේ රජ කළ නරේන්ද්‍රසිංහ (1707-1739) හා විජයරාජසිංහ (1739-1747) යන රජවරුන් මධුරාපුරයෙන් රජ කුමරිය බැගින් ගෙන්වා ගෙන ඔවුන්ගේ අගමෙහෙසි තනතුරට පත් කරගත් බව චූලවංසයෙහි සඳහන් වේ.
කුමරකු රාජ්‍ය උරුමක්කාරයා වීමට පිය පාර්ශ්වයෙන් මෙන් ම මව් පාර්ශ්වයෙන් ද රජකුලයට අයත් විය යුතු විය. රජකුලයට අයත් නොවූ ස්ත්‍රීන් හා විවාහ වීම නිසා ඒ විවාහයන්ගෙන් ලත් කුමරුන්ට සිහසුන අහිමි වූ වාර ද ලංකා ඉතිහාසයෙහි සඳහන් වේ.
අගමෙහෙසුන් රාජ්‍ය පාලනය කළ අවස්ථා ද ඇත. අනුලා බිසව සැමියා මරා අභිමත පරිදි සතර වසක් (ක්‍රි.පූ.48-44) රාජ්‍ය කළාය. පොළොන්නරු යුගයෙහි විසූ පරාක්‍රමබාහු රජුගේ අගමෙහෙසිය වූ ලීලාවතී බිසවත් නිශ්ශංකමල්ල රජුගේ බිසව වූ කල්‍යාණවතී රැජිනත් කලක් රාජ්‍ය පාලනය කළාහුය. ඔවුන් සිංහාසනයට අයිතිවාසිකම දැක්වූයේ රාජවංශයට අයත් වූ නිසාත් අග මෙහෙසුන් ව සිටි නිසාත් විය හැකිය. නිශ්ශංක මල්ල රජු තමාගේ සෙල්ලිපි දෙකක ම රජකුමරුන් හැරුණු කල රජබිසවුන් රාජ්‍ය පාලනයට සුදුසු බව සඳහන් කර ඇත.
මහනුවර යුගය වන විට අගබිසවගේ පාර්ශ්වයේ කුමරුන්ට රජකම හිමි වීමෙන් අග බිසෝවරුන්ට වැදගත් තැනක් හිමි වූ බව වඩාත් කැපී පෙනේ. රජ කුමරියන් විවාහ කර ගැනීමෙන් රාජ්‍ය උරුමය සවි කරගත් රජවරු ද සිටිති. සෙංකඩගල රජ වූ පළමුවැනි විමලධර්මසූරිය (කොනප්පු බණ්ඩාර) පෘතුගීසීන් විසින් සිහසුනට පත් කරන ලද දෝන කතිරිනා කුමරිය (බ.) සිය බලය තහවුරු කර ගැනීමට අගබිසව කොට ගත්තේය. අනතුරුව රජ පැමිණි සෙනරත් රජු ද විමලධර්මසූරිය රජුගේ වැන්දඹු බිසව අගමෙහෙසිය කොටගත්තේ එම අදහස ම පෙරදැරි කොටගෙනය.
මහනුවර යුගයේ අවසාන කාලයේ විසූ රජවරුන්ගේ බිසෝවරුන් අතුරෙන් අගමෙහෙසිය "රන්දෝලිය" යන නමින් හඳුන්වන ලදි. උපේන්ද්‍රම්මාල් කුමරිය රාජාධිරාජසිංහ රජුගේ (1780-1798) රන්දෝලිය වූවාය. ශ්‍රී වික්‍රමරාජසිංහ රජුගේ (1798-1815) රන්දෝලිය වෙන්කත රංගම්මාල් බිසවය. රජුගේ අනෙක් බිසෝවරු "රිදීදෝලි" නමින් ද අවශේෂ භාර්‍ය්‍යාවෝ "යකඩදෝලි" නමින් ද හැඳින්වුණහ. මේ දෝලි ක්‍රමය ඇතිවූයේ නායක්කර් වංශික රජවරුන් මහනුවර රාජ්‍යයේ රජකමට පත්වීමෙන් පසුව යයි සිතිය හැකිය.
(සංස්කරණය:1963)
