ධූලි ගණකය

(Dust counter) ප්‍රකාශ විද්‍යුත් උපකරණයක් වන අතර එමගින් වායු ඒකක පරිමාවක ඇති ධූලි අංශු ගණන (number) හා ඒවායේ ප්‍රමාණය (size) සොයාගත හැකි ය. මෙය කර්න් ගණකය (kern counter) ලෙසින් ද හැඳින්වේ. ධූලි පාලක පද්ධති (Dust control system) මගින් සෞඛ්‍ය ආරක්ෂා වන පරිදි වාතයේ ධූලි අංශු අල්වා ගැනීම, තැන්පත් කිරීම හෝ නිෂ්ක්‍රිය කිරීම (capture, settle or inert) සිදු කරනු ලබයි. මේවා ධූලි ඇති කරන සුලු සැකසීම් හා වියලීම් වැනි ක්‍රියාවලි සමග ක්‍රියාත්මක කරනු ලබයි.

ධූලි පෙරහන (Dust filter) නම් උපකරණයෙන් වායුව පිරිසිදු කිරීම සිදු කරනු ලබන්නේ වියළි හෝ දුස්ස්‍රාවී ද්‍රව්‍ය ආලේපිත කෙඳි හෝ රෙදි සැකසුමක් මගින් ධූලි අංශු භෞතික ක්‍රම මගින් වෙන් කිරීමෙනි.

වාත‌යේ පවතින ඝන හෝ ද්‍රව අංශු භෞතික ක්‍රම මගින් වෙන්කර ඉවත් කිරීම සඳහා පහත දැක්වෙන ක්‍රියාවලි එකක් හෝ කිහිපයක් සිදු කළ යුතු ය.

1. නිෂ්පාදනයේ දී හෝ සැකසීමේ දී නිකුත්වන වායුවේ පාවෙන (suspended) ද්‍රව්‍ය විසිරීමෙන් වියළීම (spray drying) හා වායුවෙන් චලිතවීමට යොමු කිරීම

2. වටිනා නිෂ්පාදන රැක ගැනීම (recover) සඳහා සැකසීමේ දී පෝරණු (kilm) තුළ දී හා ලෝහ උණු කිරීමේ දී වායු සමග සම්පූර්ණයෙන් ම මිශ්‍ර වන තුරු තබා ගැනීම

3. නිෂ්පාදනවල දී ඉහළට ගමන් කරන අළු වැනි අපද්‍රව්‍ය හැකිතාක් දුරට අඩු කිරීම හෝ පාලනය කිරීම

4. යන්ත්‍ර තුළට ගන්නා වායු සඳහා යොදන පෙරහන් (Intake air filter) සඳහා යොදන උපකරණ හා සැකසුම් අවම මට්ටමකින් පවත්වා ගැනීම

5. වාතයට නිරාවරණය කරමින් සිදු කරන න්‍යෂ්ටික වෙන්කිරීම් (nuclear separations) පිපිරවීම් හෝ ගිනි තැබීම් හා ගෝනිවලට පිරවීමේ කටයුතු හැකිතාක් දුරට අවම කිරීම හෝ නැවත්වීම

6. වායුව පිරිසිදු කරමින් නිෂ්පාදන තත්වය ඉහළ දැමීම සඳහා සුවඳ විලවුන් හා ඡායාරූපකරණ කටයුතු දැඩි පාලන තත්ව යටතේ සිදු කිරීම

ඉහත කී අභිමතාර්ථ ඉටුකර ගැනීම ප්‍රාථමික ව වායු හා සම්බන්ධ උපකරණ හා ක්‍රියාවලිවල දී සිදු කළ යුතු ය. එම උපකරණ සැලසුම් කිරීමේ දී ම මේවාට අවධානය යොමු කරමින් එය භාවිතයේ දී වාතයට එකතුවන පාවෙන අංශු ප්‍රමාණය හා ඒවායේ ගුණාංග සැලකිය යුතු ය.

වාතයේ ඇති ධූලි හා ජල වාෂ්ප එකතු කිරීමේ සෑම පද්ධතියක ම සිදු කරනුයේ එම අංශු මත යාන්ත්‍රිකව බලයක් යෙදීම මගින් ඒවා එකතු කර ගන්නා පෘෂ්ඨය වෙත යොමු කිරීමයි. මෙහි දී ධූලි තැන්පත් කිරීම සඳහා යොදා ගන්නා යන්ත්‍ර ක්‍රියා කරන ක්‍රම ගුරුත්වාකර්ෂණ (gravitational), තාප හෝ විකිරණමය (radiant) ගුණ භාවිතයෙන් සකස් කර ඇත. මීට අමතරව අංශු තැන්පත් කිරීමේ කාර්යක්ෂමතාව වැඩි කිරීම සඳහා විවිධ යාන්ත්‍රණ අංශුවල ගුණ සලකමින් වැඩි දියුණු කර ඇත. උදාහරණයක් වශයෙන් අංශුවල සඵල ප්‍රමාණය (effective size) වැඩි කිරීම සඳහා අංශු මත ජල වාෂ්ප ඝනීභවනය වීමට (condensing water vapor) සැලැස්වීම හෝ පාවෙන අංශු ධ්වනි කම්පනයට (sonic vibration) යටත් කිරීම සිදු කළ හැකි ය. සාමාන්‍යයෙන් අංශු විශාලවීම තැන්පත් වීමේ කාර්ය පහසු කරයි. මෙම මුළු ක්‍රියාවලිය සාර්ථක වීම සඳහා එකතු කිරීමේ සැකසුම (collection device) ඒකාකාර ව හෝ නිශ්චිත කාලාන්තරයක් සහිතව එකතු වන ද්‍රව්‍ය ඉවත් කිරීමේ අංගයකින් සමන්විත විය යුතු ය. ද්‍රව්‍ය අංශු පාලනය කිරීමේ සැකසුම් පහත දැක්වෙන ව්‍යූහ (structure) හා භාවිතයේ සමානතා පහත දැක්වෙන ලෙසින් වෙයි.

ගුරුත්වජ තැන්පත් කිරීමේ කුටීරය (Gravity settling chamber)

මෙය ඉතා සරල සැකසුමක් වන නමුත් මිල අවම නොවේ. වායුවේ වේගය අවශ්‍ය ප්‍රමාණයට අඩු කරනුයේ ගුරුත්වජ බලපෑම යටතේ අංශුවලට තැන්පත් වීමට ඉඩ දීමට ය. විෂ්කම්භය මයික්‍රෝන (microns) 50ට වැඩි අංශු තැන්පත් කිරීම සඳහා මෙම කුටීරය උචිත අතර විශේෂ වින්‍යාස (special configuration) යොදා ගැනීමෙන් විෂ්කම්භය මයික්‍රෝන 10 දක්වා කුඩා වූ අංශු ඉවත් කිරීමට හැකි වෙයි.

අවස්ථිති උපක්‍රමය (Inevtial device)

(රූපය 1 : digi, page 333 Mc Graw Hill Encyclopedia Book 4) මෙම උපක්‍රමය සාදා ඇත්තේ වායුවේ ඇති අංශු, වායු අණුවලට වඩා වැඩි අවස්ථතියකින් යුක්ත බව පදනම් කර ගනිමිනි. වාසුලි ධූලි වෙන්කරනය මෙම ආකාරයේ උපකරණයක් වන අතර එය බහුලව භාවිතයට ගැනෙන මිල අඩු ධූලි ලිරීමේ උපකරණයකි. කේතු හෝ සිලින්ඩරාකාර හැඩයක් ඇති මෙහි කුටීරය තුලට ස්පර්ශ ඔස්සේ (tangentially) වායුව ඇතුල් වී අරියව (axially) පිටතට ගමන් කරයි. වායුව මධ්‍යය වටා භ්‍රමණය වෙද්දී දිශාව වෙනස්වීම හේතුවෙන් අංශු පිටත බිත්තිය වෙතට ගමන් කර එය ඔස්සේ පහතට ලිස්සා ගොස් ප්‍රතිගාහක බඳුනට (receiving bin) හෝ ඉවත් කිරීමේ සැකසුමට වැටේ (රූපය 1) විශාල වායු ප්‍රමාණයක් සැකසීමේ දී, කුඩා ප්‍රමාණයේ මෙවැනි ඒකක ගණනාවක් සමාන්තරව යෙදීමෙන් ඉහල මට්ටමේ කාර්‍යක්ෂමතාවකින් යුතුව ධූලි අංශු එකතු කර ගැනීමට හැකිවන අතරම එක් විශාල ඒකකයක් යොදනවාට වඩා පහළ කුටීර සීමා කිරීමට හැකි වේ.

රෙදි මගින් ධූලි එකතුකරනය (cloth collector)

(රූපය 2. Fig 2, pages 333, Mc GrawHill Encyclopedia Book 4) මෙම සැකසුම මලු පෙරණය (Bag filter) ලෙසින් ද හැඳින් වේ. ධූලි සහිත වාතය වියන ලද රෙදි පෙරනයක් හරහා යවන අතර ක්‍රමයෙන් ධූලි එම පෙරහන් වල එකතුවීම සිදු වේ. ඉවත් කළයුතු ධූලිවල ප්‍රමාණය අනුව පෙරහන් වෙනස් කළ යුතු වේ. මෙම ඒකක ද්‍රව පෙරීමේ ක්‍රියාවලියට සමාන වන නමුත් ධූලි අංශු පෙරන මත තැන්පත් වීමත් සමගම වායුවට එය හරහා ගමන් කිරීමට ඇතිවන බාධකය ක්‍රමයෙන් වැඩි වේ. එබැවින් බැවුණු ධූලි අංශු ඉවත් කිරීම සඳහා මෙම පෙරන සුදුසු කාලාන්තරයකින් යුතුව කම්පනය කළ යුතු ය. විවිධ වර්ගවල රෙදි පෙරන භාවිතා වන අතර කපු, වූල් හා පට රෙදි 100°C අඩු උෂ්ණත්වයන්හි දී උචිත වන අතර කෘත්‍රිම කෙඳි වර්ග (synthetic fibers) 150°C උෂ්ණත්වය දක්වා යොදාගත හැකි අතර වීදුරු හෝ ඇස්බැස්ටෝස් කෙඳි හෝ එම මිශ්‍රණය 350° උෂ්ණත්වය දක්වා භාවිතා කළ හැකිය. විශේෂ වැඩි උෂ්ණත්ව සඳහා ලෝහ තිර, විවර සහිත පිඟන් තැටි (porous ceramics) හෝ මල නොබැඳෙන වානේ යොදා ගන්නා අතර ඒවායේ කාර්යක්ෂමතාව 98% වඩා වැඩිවෙමින් ඉතා කුඩා ධූලි පවා ඉවත් කරයි.

වායු පෙරන (Air filter)

මෙම එකක ඉතා විශාල වායු ප්‍රමාණයක සුළු වශයෙන් ඇති ධූලි ඉවත් කිරීම සඳහා වායු සමන යන්ත්‍ර (Air condition) වල යොදනු ලැබේ.

(කර්තෘ: ඩබ්.එම්.ජී.බී. ගිරාගම)

(සංස්කරණය නොකළ)