අවුරංසෙබ් ආලම්ගීර්
18 වැනි වියෙහි දී ඩැකානයේ මෝගල් රාජ්‍යයට අයිති ප්‍රදේශවල ප්‍රතිරාජ පදවිය ලත් අවුරංග්සෙබ් 1644 දී එම පදවියෙන් ඉල්ලා අස්වූ නමුත් ඊළඟ අවුරුද්දේ දී ගුජරාත් දේශයේ ආණ්ඩුකාර ධුරයට පත් කරනු ලැබීය. 1648 සිට 1652 දක්වා මුල්තාන් හා සින්ධු යන ප්‍රදේශවල ආණ්ඩුකාර පදවිය ඔහු දරුවේය. 1653 දී නැවත වරක් ඩැකානයේ ප්‍රතිරාජයා හැටියට පිය මහරජු විසින් පත්කරනු ලැබූ හෙතෙම 1657 දක්වා බිජාපූර්, ගොල්කොණ්ඩා යන ප්‍රදේශවලට විරුද්ධව නොකඩවා සටන් කෙළේය.
ෂා ජහාන් අගරජු 1657 දී බලවත් ලෙස රෝගාතුර වූයෙන් ඔහුගේ පුත්‍රයන් සිවුදෙනා අතර සිංහාසනය සඳහා සටන් ඇති විය. මුරාද් බඛ්ෂ් නම් බාල සහෝදරයාගේ ද සහාය ලැබ අධිරාජ්‍යය අත්කරගත් අවුරංග්සෙබ් සිය පියරජුත් සොහොයුරාත් සිරකර තබා පසුව සොහොයුරා මරා දමීය. දාරා ෂුකෝ හා ෂුජා යන වැඩිමහල් සොහොයුරන් දෙදෙන යුද්ධයෙන් පැරද පලාගියහ. පසුව දාරා සිර භාරයට ගනු ලැබ 1659 දී අවුරංග්සෙබ් විසින් ජීවිතක්ෂයට පමුණුවන ලදි. අවුරංග්සෙබ් තම පනස් හවුරුදු රාජ්‍යකාලයෙන් පළමුවන භාගය මුළුමනින් ම වාගේ ගත කෙළේ උතුරු ඉන්දියාවේ ප්‍රදේශ නතු කොට ගෙන ඒවායේ පාලනය තහවුරු කර ගැනීම සඳහා ය. මේ කාලයේ දී ඔහු ඇෆ්ඝනිස්ථානයේ ද රාජ්පුත් ප්‍රදේශවලද සිය අණසක පැතිර විය.
1681 දී ස්වකීය අගනුවර ඩැකානයෙහි පිහිටුවා ගැනීමෙන් පසු හෙතෙම උතුරු ඉන්දියාව සම්පූර්ණයෙන් ම වාගේ අමතක කොට දකුණු ප්‍රදේශ යටත් කරගැනීමෙහි නිරත විය. නැඟීගෙන එමින් තිබුණු මරාඨ බලය මැඬලීමට ඔහු අතිවිශාල ධනස්කන්ධයක් හා මහත් යුද්ධ සේනාවන් ද යෙදෙව්වේය. එහෙත් මරාඨ බලය සිඳ දැමීමට හේ පොහොසත් නොවීය. අවුරංග්සෙබ්ගේ කාලයේ දී මෝගල් අධිරාජ්‍යය අන් කවර කලකටත් වඩා විශාල විය. 1689 දී සම්භූජී (බ.) ගේ බලය මැඩ ඔහු මරාදැමීමෙන් පසු අවුරංසෙබ් තම බලයේ මුදුන් පෙත්තට ම නැංගේය. එහෙත් ඔහුගේ පිරිහීම ද ඒ සමග ම ආරම්භ විය. ඒ සා විශාල මෝගල් අධිරාජ්‍යය තුළ ඒ වන විට පරිහානිය පිළිබඳ බීජ වැපිරී පැවැති හෙයිනි.
දෘඪ ඉස්ලාම් භක්තිකයකු වූ හෙතෙම හින්දූන් කෙරෙහි බද්ධ වෛරයෙන් මෙන් ක්‍රියා කෙළේය; හින්දුවරුන් රජයේ නිලතලවලින් පහකර දමා ඔවුන්ගේ සිද්ධස්ථාන කෙලෙසුවේය; සමහරක් මුළුමනින් වනසා දැමිය; හින්දු ආගමික පුදපූජා හා උත්සව තහනම් කෙළේය; අධික බදු පනවා හින්දුන් පෙළීමට පටන් ගත්තේය. අක්බාර් රජුගේ සාධාරණ ප්‍රතිපත්තිවලට ඉඳුරා ම පටහැණි වූ හින්දුවිරෝධී ක්‍රියා කලාපයක් අනුගමනය කිරීම නිසා මෝගල් අධිරාජ්‍යයේ සෑම පෙදෙසක ම සිටි හින්දූහු රජු කෙරෙහි අතිශයින් කළකිරුණාහ.
මේ කාලයේ දී තේජ් බහදුර් නම් සික් ගුරුතුමා (ආගමික නායකයා) ඉස්ලාම් භක්තිය වැලඳ නොගැනීම නිසා අවුරංග්සෙබ් විසින් ජීවිතක්ෂයට පත් කරන ලදි. ඒ හේතුවෙන් රණකාමී සික් වර්ගයා ද අවුරංග්සෙබ් සමඟ වෛර වූහ. මරාඨ, බුන්දෙලා, සත්නාමි, රාජ් පුත් ආදි විවිධ ජාතික හින්දු භක්තිකයෝත් සික් වර්ගයාත් මෝගල් අධිරාජයාට විරුද්ධව නැඟී සිටියහ. මේ කැරලි හා සටන් හේතුකොටගෙන මෝගල් අධිරාජ්‍යය බෙහෙවින් දුර්වල විය. අවුරංග්සෙබ් මිය යන විට මෝගල් අධිරාජ්‍යය පැවතියේ මහත් අවුල් තත්වයකය. තමාගේ වැරදි ක්‍රියාකලාපය නිසා මේ තත්වය ඇති වූ බව තේරුම් ගත් ඔහු අවසාන කාලයේ දී අතිශයින් පසුතැවිලි විය. තම පුත්‍රයන් අතර රාජ්‍ය ලෝභය නිසා ඇතිව තිබුණු අසමගිය නැති කිරීමට ඔහු දැරූ ප්‍රයත්නය ද නිෂ්ඵල විය. තමාගේ ඇවෑමෙන් තම අධිරාජ්‍යයට අත්වන්නට තිබුණු ඉරණම කල්තියා ඔහුට පෙනී ගියෙන් අන්තිම කැමති පත්‍රයකින් අධිරාජ්‍යය පුතුන් තිදෙනා අතර බෙදා තිබුණු බවක් ද කියනු ලැබේ. එහෙත් ඔවුහු ඒ අනුව රාජ්‍යය බෙදා ගැනීමට කැමති නොවූහ.
චාම් ගති පැවතුම් ඇත්තකු වූ අවුරංග්සෙබ් තම රජවාසල උත්සව හැකි තරම් අඩු කිරීමටත් ඒවා සුළුවෙන් පැවැත්වීමටත් මහන්සි ගත්තේය. ඔහු අනිකුත් මෝගල් අධිරාජයන් මෙන් සිය ගණන් දහස් ගණන් කාන්තාවන් අන්තඃපුරයෙහි තබා නොගත්තේය. ශුද්ධ වූ කුරානයෙන් අනුදත් භාර්යාවන් ගණන (4) ඔහු කිසිකලෙකත් නොඉක්මවිය. ඔහු රජවාසල සංගීතය තහනම් කළේය; කවීන්ට, සංගීතඥයන්ට හා නැකැත්කරුවන්ට විරුද්ධව අණපනත් පැනවිය. හින්දු-ස්තානි, අරාබි, පර්සියානු හා තුර්කි ආදි භාෂා දත් අවුරංග්සෙබ් උගතකු මෙන් ම දක්ෂ ලේඛකයෙක් ද විය. 1707 දී ඔහු කලුරිය කෙළෙන් මු'අසාම් හෙවත් ෂා අලාම් නම් පුත්‍රයා බහදූර් ෂා නමින් රජවිය.
(සංස්කරණය: 1965)
