දාඨාගොත්‍ර ප්‍රදීපය
(1815). දළදා ඉතිහාසය හා දළදා පූජා වස්තු කොටගෙන ලියැවුණු කාව්‍යයකි. පද්‍ය සංඛ්‍යාව 434කි. මෙහි කතුවරයා ඇහැලේපොළ වර්ණනාව හා වඩිග හටන ලියූ වැලිගල කවිසුන්දර මුදලි ය. බුදුන් වහන්සේගේ දකුණු දළදාව ශ්‍රී ලංකාවට වැඩම කැරවීමත් ආදියෙන් පටන් කැරුණු දළදා පූජෝත්සවත් මෙහි මහත් උත්කර්ෂයෙන් වර්ණනා කොට ඇත. එසේ ම දළදා වහන්සේ විවිධ අවස්ථාවන්හි පෑ ජන පෙළහර ද මේ කාව්‍යයෙන් වර්ණනා කැර ඇත්තේ බැතිමතුන් තුළ බුද්ධාලම්බන ප්‍රීතිය ඇති කර වන අයුරිනි.
සිංහල කවීන් කවි කතා ලිවීමෙහි දී අනුගමනය කළ වැලිගල කවිසුන්දර මුදලි දාඨගොත්‍ර ප්‍රදීප කාව්‍යය ද ආරම්භ කැර ඇත්තේ ත්‍රිවිධ රත්නයට නමස්කාර කිරීමෙනි.
සරන වැසි විදි ලිය
දසත දාගොත විපුලිය
කවි කරව නොඑලිය
කියා ආරාදනා කරලිය
ඉක්බිතිව මේ කාව්‍යයෙහි දක්නට ලැබෙනුයේ ගෞතම බුදුරජාණන් වහස්ගේ බුද්ධත්වය පතා ඒ ඒ ආත්මභවයන්හි පුරන ලද බෝධි සම්භාරයන් ය. බෝධිසත්ව චරිතය මෙහි කවියට නගා ඇත්තේ දෙව්රද දම්පසඟිනාවන්ගේ දළදා සිරිත හා දළදා වංසය ඇසුරෙනි.
ගුහසීව රජු පැලලුප් නුවරට ධාතු වැඩම වූ අයුරුත් දඹදිව අග රජු ධාතු පරීක්‍ෂා කිරීම සඳහා බ්‍රාහ්මණයකු හට භාරදුන් පසු ඔහු එය නිග්‍රහයට ලක් කළ අයුරුත් කවියා සඳහන් කරන්නේ සහෘදයන් තුළ ප්‍රසාද සංවේගය ඇති වන පරිදි ය. දළදාව රජුගේ අණින් කිණිනිරයෙහි තබා තැලීමෙන් පසු එය එහි ගිලී ගිය සැටි චිත්ත රූප මැවෙන අයුරින් කීමට මේ කවියා සමත් වෙයි. දළදා වහන්සේ වසුරු වලක දමා පස් වසා ඇතුන් ලවා පෑග වූ පුවත ගුහසීව රජුගේ දූ වූ හේමමාලා සිය සැමියා වූ දන්ත කුමරු සමඟ දළදාව රැගෙන ලක්දිවට පළා ආ සැටි, එය වැලි ගොඩක සඟවා තබා පලවැල සෙවීමට ගිය පසු නාග රාජයකු එය ගිල මහමෙර පතුලෙහි සැඟවීම යනාදී ප්‍රවෘත්ති මෙහි ඉතා සිත්ගන්නාසුලු කවි බසට නගා ඇත.
ශ්‍රී වික්‍රම රාජසිංහ රජුගේ කාලයේ පැවැති දළදා පූජා හා ඉංග්‍රීසින් දළදා වහන්සේගේ භාරය තමා වෙත පවරා ගැනීම කාව්‍යයේ අවසාන කොටසේ ඇතුළත් වේ. ඩොයිලිගේ පාලන සමයෙහි දළදා පූජා පැවැත්වූ ආකාරය පිළිබඳ වර්ණනාවෙකින් දාඨාගොත්‍ර ප්‍රදීපය හමාර වේ.
1793 දී දියැවුණු දළදා හටන 1845 දී ලියැවුණු දළදා සිරිත යන කාව්‍යයන්ට වඩා වෙනස් ස්වරූපයක් ගන්නා දාඨාගොත්‍ර ප්‍රදීප කර්තෘවරයාගේ පරමාර්ථය වූයේ එම කෘතිය භක්ති කාව්‍යයක ස්වරූපයෙන් ලිවීම යයි සිතිය හැකි ය. මේ කෘතිය සමකාලීන බෞද්ධයන් අතර බෙහෙවින් ජනප්‍රිය වූ කාව්‍යයක් බව හැ‍ඟෙන්නේ ඉතා සරල, සුගම රචනා ශෛලියකින් හා රමණීයාකාරයෙන් ගායනා කළ හැකි වන පරිදි විවිධ වෘත්තයෙන් ප්‍රබන්ධ කැර තිබීම නිසා ය.
(කර්තෘ: සරත්චන්ද්‍ර ජයකොඩි: 1993)
(සංස්කරණය නොකළ)
