ටහිටි
(තහිටි) (Tahiti). දකුණු පැසිෆික් සාගරයේ මැදභාගයේ පිහිටා ඇති ප්‍රංස පොලිනීසියාවේ වින්ඩ්වර්ඩ් දූපත් සහ සොසයිට් දූපත් අතුරෙන් ඉතා වැදගත් වූ ද විශාල වූ ද දූපත මෙයයි. කිමී. 53ක් දිග මෙහි භූමි ප්‍රමාණය ව.කිමී. 1,044කි. ටහිටි දූපතේ ද ප්‍රංස පොලිනීසියාවේ ද අගනුවර හා පාලන මධ්‍යස්ථානය වන්නේ පපීටි (Papeete) ය. මුහුදෙහි කිමී. 1 සහ 3 අතර දුරකින් පිහිටි කොරල් පරයකින් දූපත වට වී ඇත. මී. 2,322ක් උසැති ටහිටි නුයි (Tahity Nui) හා මී. 2,069ක් උසැති අවුරයි (Aorai) යන පුරාතන යමහල් ශිඛර දෙක මෙම දූපතෙහි පිහිටා ඇත.
පටු සාරවත් තැන්නකින් මෙම කඳු වට වී ඇති අතර තැනිතලාව හරහා කෙටි ගංගා ගලා බසියි. තෙත් ගතියෙන් යුත් දකුණු කොටස හා වියළි ගතියෙන් යුත් උතුරු කොටස වශයෙන් ටහිටි දූපත කලාප දෙකකට බෙදී ඇත. දකුණු ප්‍රදේශයේ වාර්ෂික වර්ෂාපතනය මිමී. 1,836කි. වර්ෂාව වැඩි වශයෙන් ලැබෙනුයේ දෙසැම්බර් සිට මාර්තු දක්වා ය. උෂ්ණත්වය අධික ය. එය ජූලි අගෝස්තු මාසවල සෙ. 24 සිට ජනවාරි හා පෙබරවාරි මාසවල සෙ. 29 දක්වා වෙනස් වේ. මෙහි දේශගුණය පොල්, උක්, වැනිලා සහ කෝපි වගාවට සුදුසු ය. මෙම ද්‍රව්‍ය අපනයනය කරනු ලැබේ.
ටහිටියට ඉමහත් ප්‍රසිද්ධියක් ලැබුණු සිද්ධියක් වූයේ පෝල් ගොගෑන් (Paul Gauguin) නම් සුප්‍රකට ප්‍රංස සිත්තරා 1890 දශකයේ එහි කලක් වෙසෙමින් පසුව ලෝක ප්‍රසිද්ධියට පත් වූ චිත්‍ර රාශියක් එහි දී නිර්මාණය කිරීම ය.
ජනතාව
පොලිනීසියන්වරුන් වන මෙහි ජනතාව සොසයිට් දිවයිනකින් පැමිණ ඇත. යුරෝපීය ජාතීන් මුලින් ම පැමිණීමෙන් පසු මෙහි මුල් පදිංචිකරුවන්ගේ සංඛ්‍යාව අඩු වී ගෙන ගිය නමුත් දැන් එය වැඩිවෙමින් පවතී. ජනගහනය 2017 සංඛ්‍යා ලේඛනයට අනුව 189,517කි. ටහිටි ජනතාවගේ ස්වදේශීය භාෂාවක් ඇතත් මෙහි රාජ්‍ය භාෂාව වන්නේ ප්‍රංස භාෂාව ය.
ඉතිහාසය
ටහිටි දිවයින සොයාගත් (1767) ප්‍රථම යුරෝපීය ජාතිකයා වනාහි කපිතාන් සැමුවෙල් වොලිස් (Samuel Wallis) ය. ඔහු විසින් එය තෙවන ජෝර්ජ් රජුගේ දූපත වශයෙන් හඳුන්වන ලදි. මෙහි පැමිණි අනෙක් විදේශිකයන් අතර කපිතාන් ජේම්ස් කුක් (James Cook) (1769) හා කපිතාන් විලියම් බ්ලයි (Willam Bligh) (1788) ද වෙති. ටහිටිහි ප්‍රථම යුරෝපීය ජනාවාස ඇති කළෝ ලන්ඩන් මිෂනාරී සමාගමේ සාමාජිකයෝ ය. ඔවුහු 1797 දී මෙම දිවයිනට පැමිණ මාතාවයි බොක්කෙහි (Matavai Bay) පදිංචි වූහ. ඔවුන්ගේ ද මෙහි පැමිණි සෙසු සංචාරකයන්ගේ හා පදිංචිකරුවන්ගේ ද ඇසුර නිසා ටහිටි දිවයිනෙහි නායකත්වය දැරූ ප්‍රධාන පවුලක් වූ තු හෙවත් පොමාරේ (Pomare) පවුලේ තත්ත්වය ඉහළ නැංවුණි. මෙම පවුල මුළු දිවයිනෙහි ම බලය ලබා ගැනීමට බලාපොරොත්තුවෙන් සිටියහ. පොමාරේ II 1812 දී ක්‍රිස්තු ධර්මය වැළඳ ගත්තේ ය. එයින් තුන් වසරකට පසු හේ යුරෝපීයයන්ගේ ද ආධාර ඇතිව අනෙක් ටහිටියානු ප්‍රධානීන් අබිබවා ජය ගත්තේ ය. 1824 දක්වා දිවයිනේ නායකත්වය දැරූ හේ අනතුරුව එහි මිෂනාරී රාජධානියක් පිහිටුවීය. පොමාරේ III (1824-27), පොමාරේ IV රැජින (1827-77) යන මොවුන්ගේ පාලන සමය තුළ යුරෝපීය වෙළෙඳුන් හා කොල්ලකරුවන්ගේ දුසිරිත් පැවතුම්වල ප්‍රතිඵලයක් වූයේ එහි මිෂනාරීන් විසින් හිමි කර ගෙන තිබූ බලයට විරුද්ධ ව රටවැසි ජනතාව නැගී සිටීමයි. 1836 දී ප්‍රංස ජාතික රෝමානු කතෝලිකවරු ටහිටියෙහි මීසමක් ඇති කිරීමට තැත් කළහ. එහෙත් පොමාරේ රැජින ඉංග්‍රීසි ජාතික මිෂනාරීන්ගේ අවවාද පරිදි ප්‍රංස පූජකයින් දෙදෙනා රටින් පිටුවහල් කළා ය. මේ හේතු කොටගෙන 1842 දී ප්‍රංස භටයන් සහිත යුද නැවක් දිවයිනට පැමිණ ඊට බලපෑම් කොට ප්‍රංසයට නතු වූ රාජ්‍යයක් එහි පිහිටුවන ලදි. 1880 වන විට මෙම දුර්වල රජයට තවදුරටත් පාලනය ගෙන යා නොහැකි තත්ත්වයක් උදාවිය. එවක රජ ව සිටි V වන පොමාරේ 1880 දී රජකම අත්හළේ ය. ඉන්පසු දිවයින ප්‍රංස යටත් විජිතයක් බවට පත්වුණි. එය ප්‍රංස පොලිනීසියාවේ කොටසක් ලෙස පාලනය විය.
පාලනය හා සමාජ තත්ත්වය
මෙහි පදිංචි වූ පොලිනීසියන්වරුන් විසින් ටහිටිය දිස්ත්‍රික්කවලට බෙදා ප්‍රධානියෙක් හා උපදේශක මණ්ඩලයක් යටතේ තබන ලදි. මෙම දේශපාලන දිස්ත්‍රික්ක වර්ධනය වූයේ පූජකස්ථාන වටා කේන්ද්‍රගත වූ පාලන ක්‍රමයක් මගිනි. ප්‍රධාන පූජකයෝ සෑහෙන බලයක් පෑවෝ ය. මෙම සමාජ ක්‍රමය යුරෝපීය බලපෑම් හා ජාතීන් අතර සිදු වූ සරණ බන්ධන මගින් ද මිශ්‍ර කිරීමේ ප්‍රංස ප්‍රතිපත්තිය මගින් ද අභාවයට පත්විය. 1885 දී මෙහි සිවිල් පාලනයක් ඇති කරන ලදි. දෙවන ලෝක යුද්ධය පැවැති සමයේ දී හමුදා නායක චාල්ස් ඩිගෝල් යටතේ කෙරුණු ප්‍රංස නිදහස් ව්‍යාපාරයට ටහිටිය ද සම්බන්ධ විය. 1945 දී සියලු ම ටහිටියන්වරු ප්‍රංස පුරවැසියන් ලෙස පිළිගනු ලැබූහ. 1958 දී ටහිටි දිවයින ප්‍රංසය හා එක්ව සිටීමට කැමැත්ත ප්‍රකාශ කරමින් ඡන්දය ලබා දී ඇත. මෙහි අධ්‍යාපනය මිෂනාරි පාසල් විසින් පවත්වාගෙන යනු ලැබේ. සෞඛ්‍යය සාමාන්‍යයෙන් උසස් තත්ත්වයක පවතී. අගනුවර වූ පපිට්හි රජයේ රෝහල් ඇත.
ආර්ථිකය
කෘෂිකර්මය සහ සංචාරක ව්‍යාපාරය මෙහි ප්‍රධාන ධනෝපායන මාර්ග වේ. මුතු, වැනිලා, පලතුරු, කොප්පරා තෙල් ප්‍රධාන අපනයනයයි. මාළු බහුල ය. ඌරන්, ගවයන්, කුකුළන් හා අශ්වයෝ ඇති කරනු ලැබෙති. සිල්ලර වෙළෙඳාම මෙහි පදිංචි චීන ජාතිකයන් අත පවතී.
ගමනාගමනය
ටහිටිය වටා වෙරළාසන්න මාවතක් ඇත. ලොස් ඇන්ජලීස් සහ සිඩ්නි නගර අතර දිවෙන නෞකා බොහොමයක් පපිට්හි නවතනු ලැබේ. මෙම දූපත පැරීසිය, හොනොලුලුව හා නවසීලන්තය සමග ගුවන් මගින් සම්බන්ධ වේ. ටහිටි දිවයින සංචාරක මධ්‍යස්ථානයක් ද වේ.
(කර්තෘ: කේ.බී.එස්. පද්මපෙරුම)
(සංස්කරණය: 2019)
