ඊගර් යෙව්ගේනියේවිච් ටාම්
(Igor Yevgenyevich Tamm) (1895.07.08-1971.04.12). නොබෙල් ත්‍යාගයෙන් සම්මානිත සෝවියට් භෞතික විද්‍යාඥයෙකි. සෝවියට් ජලකර බෝම්බ ව්‍යාපෘතියේ ප්‍රධානියෙකි. සෝවියට් දේශයේ උසස් ම ශාස්ත්‍රාලීය පර්ෂදය වූ එරටේ විද්‍යා ඇකඩමියේ පූර්ණ සාමාජිකයෙකි.
සංක්‍රමණික ජර්මානු ජාතික ඉංජිනේරුවකුට දාව රුසියාවේ ව්ලදිවස්තෝක්හි (බ.) උපන්නේ ය.
1898 දී වත්මන් යුක්රේනයට අයත් එලිසවෙත්ග්‍රාද්හි පදිංචියට පැමිණ 1913 දී පාසල් අධ්‍යාපනය හමාර කළ මොහු ඉක්බිති මහා බ්‍රිතාන්‍යයේ එඩින්බරෝ විශ්වවිද්‍යාලයට බැඳුණේ ය. එහි පළමු වසරේ අධ්‍යයන කටයුතු නිමා කර 1914 දී පෙරලා රුසියාවට පැමිණ මොස්කව් රාජ්‍ය විශ්වවිද්‍යාලයේ භෞතික විද්‍යා හා ගණිත පීඨයට ඇතුළත් විය. 1915 දී ස්වේච්ඡාවෙන් රුසියානු රාජකීය හමුදාවට බැඳී පළමු ලෝක සංග්‍රාම යුද පෙරමුණෙහි වෛද්‍ය බළකායෙහි මාස කිහිපයක් සේවය කළේ ය. පවුලේ තත්ත්වයන් මත යුද සේවයෙන් නිදහස් වූ මෙතෙමේ ආපසු මොස්කව් බලා පැමිණ යළි අධ්‍යාපන කටයුතුවල නිරත විය. 1917 දී විප්ලවකාරී සිදුවීම්වලට ක්‍රියාකාරී ව සම්බන්ධ වූ මෙතෙමේ ජාත්‍යන්තරවාදී මෙන්ෂෙවික්වරුන්ගේ කණ්ඩායමට සම්බන්ධ ව සිටියේ ය.
1918 දී විශ්වවිද්‍යාල අධ්‍යාපනය හමාර කළ මොහු සිම්ෆෙරෝපල්හි ක්‍රිමියානු විශ්වවිද්‍යාලයේ භෞතික විද්‍යා අධ්‍යයනාංශයේ සහායකයකු ලෙස 1919 දී සිය පර්යේෂණ ජීවිතය ඇරඹී ය. මෙම තරුණ විද්‍යාඥයා කෙරේ අතිශය විශාල බලපෑමක් ඇති කළ ශ්‍රේෂ්ඨ භෞතික විද්‍යාඥ එල්.අයි. මැන්ඩල්ෂ්ටාම්ගේ මෙහෙයැවීම යටතේ 1921 සිට ඔඩෙස්සා බහුතාක්ෂණික ආයතනයේ ඉගැන්වීමෙහි නියැළුණි. 1922-25 දී මොස්කව්හි ස්වෙර්ද්ලෝෆ් කොමියුනිස්ට් විශ්වවිද්‍යාලයෙහි කථිකාචාර්ය ව සේවය කළ අතර 1923 සිට එහි ආරාධිත මහාචාර්ය ධුරය දැරී ය. ඒ අතර 1923 සිට දෙවන මොස්කව් විශ්වවිද්‍යාලයේ න්‍යායාත්මක භෞතික විද්‍යා පීඨයේ සේවය කළ මොහු 1927-29 දී එහි මහාචාර්ය පදවිය දැරී ය. ඊට අමතර ව 1924 සිට 1941 දක්වාත් 1954 සිටත් මොස්කව් රාජ්‍ය විශ්වවිද්‍යාලයේ දේශන පැවැත් වූ මොහු 1926 සිට ආරාධිත මහාචාර්ය ධුරය දැරී ය. ඝන වස්තූන්හි ආලෝකය ප්‍රකිරණය වීමේ ක්වන්ටම් න්‍යායත් (1930) ඉලෙක්ට්‍රෝන මඟින් ආලෝකය ප්‍රකිරණය වීමේ න්‍යායත් (1930) ටාම් විසින් ඉදිරිපත් කරනු ලැබුවේ මේ වකවානුවේ දී ය. ලෝහ පිළිබඳ ක්වන්ටම් න්‍යාය ක්ෂේත්‍රයෙහි එස්.පී. ෂූබින් සමඟ එකතු ව ලෝහයන්හි ප්‍රකාශ විද්‍යුත් ආචරණ න්‍යාය (1931) ගොඩනැඟී ය. ස්ඵටිකයන්හි මතුපිට සුවිශේෂ තත්ත්වයන් යටතේ ඉලෙක්ට්‍රෝන පැවතීමේ හැකියාව මොහු න්‍යායාත්මක ව පෙන්වා දුන්නේ ය. ස්ඵටිකයන්හි විවිධාකාර මතුපිට ආචරණ පැහැදිලි කිරීමේ පදනම බවට පත් වූයේ මෙයයි.
1930 දී මොස්කව් රාජ්‍ය විශ්වවිද්‍යාලයේ මහාචාර්ය ධුරයට පත් ව 1937 දක්වා එහි න්‍යායාත්මක භෞතික විද්‍යා අංශ ප්‍රධානී ව සේවය කළේ ය. 1934 දී භෞතික විද්‍යා හා ගණිත දර්ශනසූරී උපාධිලාභී විය. ඒ සමඟ ම සෝවියට් සංගමයේ විද්‍යා ඇකඩමියේ අර්ධ සාමාජිකත්වය පිරිනමන ලදි. එම ශාස්ත්‍ර පර්ෂදයට අයත් පී.එන්. ලේබෙදෙෆ් පර්යේෂණායතනයේ න්‍යායාත්මක භෞතික විද්‍යා අංශ ප්‍රධානී තනතුරට එම වසරේ දී ම පත් කරනු ලැබූ මොහු සිය ජීවිතාවසානය දක්වා ම එම තනතුර දැරී ය. එහි දී විවිධ භෞතික ගුණ හා ලක්ෂණ සහිත අසමවර්ත (anisotropic) ඝන වස්තූන්හි විද්‍යුත් ගති විද්‍යාව හා ස්ඵටිකයන්හි ප්‍රකාශ විද්‍යාත්මක ලක්ෂණ පිළිබඳ හැදෑරී ය. 1930 දී මෙතෙමේ ක්වන්ටම් යාන්ත්‍ර විද්‍යාව උපයෝගී කරගෙන ඝන පරිස්ථිතීන්හි ශබ්ද දෝලනය හා ආලෝක ප්‍රකිරණය පැහැදිලි කළේ ය. ශබ්ද තරංගයන්හි ක්වන්ටම පිළිබඳ අදහස පළමුවරට ඉදිරිපත් කරනු ලැබුවේ මොහු විසිනි. ආලෝක කිරණ ස්ඵුරණය මඟින් ඇති කෙරෙන්නා වූ විප්‍රේෂණය හෙවත් ලෝහයන්හි ඉලෙක්ට්‍රෝනවල ප්‍රකාශ විද්‍යුත් විප්‍රේෂණය මෙතෙමේ පැහැදිලි කළේ ය. ස්ඵටිකයන්හි මතුපිට ආසන්නයේ ඇති ඉලෙක්ට්‍රෝන විශේෂ බලශක්තිමය තත්ත්වයන්හි රැඳී පැවතිය හැකි බව ඔහු සොයා ගත්තේ ය. පසු කලෙක එම මතුපිට ආසන්න මට්ටම් මොහුගේ නමින් නාමිත විය. නියුට්‍රෝනයන්හි විද්‍යුත් ශක්තියක් නොමැති වුව ද ඍණ චුම්බක ඝූර්ණයකට උරුමකම් කියන බව පුරෝකථනය කරනු ලැබුවේ ටාම් හා එස්. අල්ට්ෂූලර් විසිනි.
න්‍යෂ්ටියක කොටස් එකට බැඳ තබන්නා වූ ශක්තීන්ගේ ස්වභාවය සිය බීටා න්‍යාය උපයෝගී කර ගෙන පැහැදිලි කිරීමට 1934 දී ටාම් යත්න දැරී ය. එම න්‍යායට අනුව, බීටා අංශු පිටවීමෙන් ඇතිවන න්‍යෂ්ටියේ බිඳවැටීම, ඕනෑම නියුක්ලියෝන දෙකක් අතර විශේෂ ආකාරයක බලයක් ඇතිවීමට තුඩු දේ. බීටා ශක්තීන් සැබෑ ලෙස ම පවතින නමුත් ඒවා ‘න්‍යෂ්ටික මැලියමක්’ සේ ක්‍රියාකිරීමට තරම් ප්‍රමාණවත් නොවන අතිශයින් ම දුර්වල ශක්තීන් වේ. න්‍යෂ්ටික බලය පිළිබඳ එම ප්‍රමාණාත්මක න්‍යාය ටාම් වගුවකට අනුව ගණිතමය වශයෙන් දියුණු කළේ ය. න්‍යෂ්ටික බලය පිළිබඳ වත්මන් මෙසෝන න්‍යාය (බ.) බිහිකර ඇත්තේ එම වගුව පදනම් කරගනිමිනි.
ගැමා කිරණේ බලපෑමට යටත් වර්ත්‍ය පරිස්ථිතීන් නිරීක්ෂණය කරමින් පාවෙල් චෙරෙන්කෝෆ් විසින් සොයාගන්නා ලද කිරණ ස්ඵුරණයවීමේ ස්වභාවය පැහැදිලි කිරීමේ න්‍යායක්, ඉල්‍යා ෆ්‍රාන්ක් හා එකතුව ටාම් විසින් ඉදිරිපත් කරන ලදි. පරිස්ථිතියක ආලෝකයට වැඩි වේගයෙන් ඉලෙක්ට්‍රෝන ගමන් කරනා අවස්ථාවක් ඔවුහු නිරීක්ෂණය කළහ. එහෙත් මෙම සංසිද්ධිය ඇතිවනුයේ වර්ත්‍ය පරිස්ථිතීන්හි පමණකි. රික්තයන්හි ඇති නොවේ. ඒ අනුව, චෙරෙන්කෝෆ්-වවීලොෆ් කිරණ ස්ඵුරණ න්‍යායේ එක් නිර්මාපකයෙක් වූයේ ටාම් ය.
1943-50 දී මොස්කව් භෞතික විද්‍යා තාක්ෂණවේද අධ්‍යයනායතනයේ න්‍යායාත්මක භෞතික විද්‍යා අංශ ප්‍රධානී ව කටයුතු කළේ ය. අන්‍යෝන්‍ය ක්‍රියාකාරිත්වය හා න්‍යෂ්ටික අත්‍යන්තාංශු අරුත් දැක්වීම පිණිස ආසන්න විධික්‍රමයක් ටාම් 1945 දී ඉදිරිපත් කළේ ය. ටාම්ගේ විධික්‍රමය ලෙස හැඳින්වෙන්නේ එයයි. 1946 දී සෝවියට් සංගමයේ පළමු න්‍යෂ්ටික බෝම්බය නිපදවීමට ටාම් සම්බන්ධ කර ගනු ලැබිණි. එම තීරණය ගනු ලැබුණේ 1943 දී වුවත් ඔහුගේ ජර්මානු සම්භවය එයට බාධාවක් වූ බැව් පැවසේ. අධික තීව්‍රතාවෙන් හෙබි ඝට්ටන තරංගයන්හි ස්වභාවය විශේෂයෙන් ඔහුගේ පර්යේෂණයට බඳුන් විය.
සෝවියට් න්‍යෂ්ටික පර්යේෂණ ක්ෂේත්‍රයේ පුරෝගාමී ව ක්‍රියා කළ අයි.වී. කුර්චාතොෆ්ගේ මෙහෙයැවීමෙන් ටාම් විසින් 1948 දී හයිඩ්‍රජන් බෝම්බය නිපදවීමේ ගැටලුව හදාරනු පිණිස කණ්ඩායමක් සංවිධානය කරනු ලැබිණ. 1950 දී භෞතික විද්‍යා අධ්‍යයනායතනයේ පිරිසක් හා සමග අංක 11 නිර්මාණ සැලසුම් බියුරෝවට මාරු කර යැවුණු මොහු, අද සාරොෆ් යනුවෙන් නාමිත ‘අර්සමාස්-16’ නගරයට යවනු ලැබිණ. විශේෂයෙන් ම තරුණ විද්‍යාඥයන් වූ වී.එල්. ගින්ස්බුර්ග් හා ඒ.ඩී. සාහරොෆ්ගේ (බ.) දායකත්වයෙන් ඉතාම කෙටි කාලයකින් පර්යේෂණ නිමවා 1953 දී පළමු අත්හදා බැලීම සිදු කරනු ලැබිණ. අධිබලැති චුම්බක ක්ෂේත්‍රයන් උපයෝගී කර ගෙන වායු විසර්ජනය නවතාගෙන සිටීමේ විධික්‍රමයක් මෙහිලා ඉදිරිපත් කරනු ලැබිණි. පාලිත තාප න්‍යෂ්ටික ප්‍රතික්‍රියා හෙවත් න්‍යෂ්ටික සංස්ලේෂණය සඳහා පාවිච්චි කෙරෙන ප්‍රධාන මූලධර්මය එයයි. 1953 දී ටාම් වෙත සෝවියට් විද්‍යා ඇකඩමියේ පූර්ණ සාමාජිකත්වය පිරිනමනු ලැබිණි.
1954 දී සෝවියට් සංගමයේ උත්තරීතර සෝවියට් සභාවේ සභාපති මණ්ඩලයේ තීරණය පරිදි ‘සමාජවාදී ශ්‍රම වීර’ සම්මානයෙන් ද ලෙනින් සම්මානයෙන් හා ‘දෑකැත්ත හා මිටිය’ පදක්කමෙන් ද මොහු පුදනු ලැබිණ.
1954 දී ආපසු මොස්කව් නුවර පැමිණි ටාම්, සිය ජීවිතාවසානය දක්වා සෝවියට් සංගමයේ විද්‍යා ඇකඩමියේ භෞතික විද්‍යා අධ්‍යයනායතනයෙහි සේවය කෙළේ ය. 1954-57 දී නැවතත් මොස්කව් රාජ්‍ය විශ්වවිද්‍යාලයේ මහාචාර්ය ධුරය දැරී ය. 1957-59 දී සෝවියට් විද්‍යා ඇකඩමියේ භෞතික විද්‍යා හා ගණිත අංශයේ සාමාජිකයෙකි. 1963-70 දී එහි පරමාණුක භෞතික විද්‍යා අංශයේ සාමාජිකයෙකි. ‘සෝවියට් සංගමයේ විද්‍යා ඇකඩමියේ තොරතුරු සංග්‍රහයේ’ (1963-69) හා ‘පරමාණුක භෞතික විද්‍යාව’ සඟරාවෙහි (1964-71) සංස්කාරක මණ්ඩල සාමාජිකයකු ව සිටියේ ය. ‘විද්‍යුත් න්‍යායේ මූලධර්ම’ (1929) කෘතියේ කතුවරයා ය. එය කතුවරයාගේ ජීවිත කාලය තුළ අට වරක් පුනර්මුද්‍රණය වූ අතර විදේශ භාෂා රාශියකට පරිවර්තනය විය. ටාම් විසින් ලියන ලද පර්යේෂණ නිබන්ධ සිය ගණනකි.
1958 දී ටාම්, ෆ්‍රාන්ක් හා චෙරෙන්කෝෆ් වෙත භෞතික විද්‍යාව පිළිබඳ නොබෙල් ත්‍යාගය පිරිනැමුණේ චෙරෙන්කෝෆ්-වවීලොෆ් කිරණ ස්ඵුරණ න්‍යාය පිළිබඳ පර්යේෂණ හේතුවෙනි. ලෝකයේ විද්‍යා ඇකඩමි රාශියක සාමාජිකත්වය ඔහු වෙත පිරිනමනු ලැබිණි. ඇ.එ.ජ. ජාතික විද්‍යා හා කලා ඇකඩමියේ ගෞරව සාමාජිකත්වය (1961), පෝලන්ත විද්‍යා ඇකඩමියේ තත්‍ය සාමාජිකත්වය (1959), ස්වීඩනයේ රාජකීය විද්‍යා ඇකඩමියේ සාමාජිකත්වය (1959), නිව්-යෝර්ක් ජාතික විද්‍යා ඇකඩමියේ ගෞරව සාමාජිකත්වය (1970), ජර්මනියේ ස්වාභාවික විද්‍යා පර්යේෂකයින්ගේ ඇකඩමියෙහි සාමාජිකත්වය (1964) ඒ අතර කැපී පෙනේ.
සෝවියට් විද්‍යා ඇකඩමියේ එම්.වී. ලමනෝසොෆ් රන් පදක්කමෙන් (1968) ද ස්ටාලින් සම්මානයෙන් දෙවරක් (1946 හා 1953 දී) ද ලෙනින් සම්මානයෙන් සිව් වරක් (1953, 54, 56 හා 65 දී) ද ශ්‍රම රතු ධජ සම්මානයෙන් (1945) ද ‘1942-45 ශ්‍රේෂ්ඨ දේශප්‍රේමී යුද්ධයේ දී හෙළුෑ වීරෝදාර ශ්‍රමය වෙනුවෙන්’ සම්මානයෙන් (1945) ද මොහු පිදුම් ලබා සිටියේ ය.
මොස්කව්හි චතුරශ්‍රයක් මොහු නමින් නාමිත අතර මොස්කව්හි රුසියානු විද්‍යා ඇකඩමියේ භෞතික විද්‍යා පර්යේෂණායතනයෙහි ද ඔහු උගත් පාසල්හි ද සාරෆ්හි පර්යේෂණාත්මක භෞතික විද්‍යා පර්යේෂණායතනයෙහි ද ඔහු වෙනුවෙන් සිහිවටන ඵලක සවි කර තිබේ. 1995 දී රුසියානු විද්‍යා ඇකඩමිය මොහු නමින් ත්‍යාගයක් ප්‍රදානය කළේ ය.
(කර්තෘ: රන්ජන දේවමිත්‍ර සේනාසිංහ)
(සංස්කරණය: 2019)
