අග්නිමාන්ද්‍යය
අනුභව කරන ආහාරපානයන් යථාකාලයෙහි නොදිරීම නිසා ඇතිවන කුසගිනි මඳ බව ප්‍රධාන ලක්ෂණය කොට ඇති රෝගයට අග්නිමාන්ද්‍ය යයි කියනු ලැබේ. මේ රෝගය වැලඳීමට හේතුවන කරුණ නම් දිරිමට අපහසු ආහාරපානයන් සේවනය කිරීම, ව්‍යායාම නොමැතිකම, මානසික පීඩාවන්ගෙන් පෙළීම, මත්පැන් වර්ග බහුල වශයෙන් පානය කිරීම, ශරීරයට අහිතකර වූ කංසා අබින් ආදී දේ සේවනය කිරීම යන මේවාය. උණ, අක්මාවේ රෝග, හෘද රෝග, පාණ්ඩුව ආදි රෝගයන්ගෙන් පෙළෙන්නාවු ද පෙළුණාවූ ද අයට අග්නිමාන්ද්‍ය රෝගය උපද්‍රවයක් වශයෙන් හටගනී.
කුඩා දරුවන්ට සෑදෙන අග්නිමාන්ද්‍යයට දේශිය චිකිත්සාවෙහි මාන්දම යයි කියනු ලැබේ. සෑහෙන පමණ මව්කිරි නොලැබීම හා මන්ද පෝෂණය ඊට හේතු වේ.
ලක්ෂණ : ආහාර අරුචිය, මලබද්ධය, වරින්වර මඳ මඳව මල පහවීම, බඩ පුරවා දැමීම, සිතේ කළකිරුණ ගතිය, ඔක්කාරය, ඇඹුල් තැලි නැගීම බඩෙහි බර බවක් දැනීම, යම් ආහාරයක් ස්වල්ප වශයෙන් ගනු ලැබුවත් බඩ පිරුණාත් මෙන් තදවීම, ශරිරය ක්‍රමයෙන් දුබල බවට පත්වීම, අනුන් කියන කියන ප්‍රතිකාරයන් ගැනීමට කැමතිවීම, නින්ද හා පිපාසය අඩු බව යන මේ ලකුණු ක්‍රමයෙන් ඇති වන්නට පටන් ගැනේ. අග්නිමාන්ද්‍යය දරුණු දුක් දෙන රෝගයක් හැටියට සලකනු ලැබේ.
අග්නිමාන්ද්‍ය රෝගයෙහි දී යට දැක්වුණු අපථ්‍ය ආහාර විහරණයන් කරණකොටගෙන ආහාර දිරවීමට උපකාරීවන පරිපාවක අම්ල රසය නිකුත් කරන්නාවූ පාචක පිත්තයාගේ තියුණු ගතිය අඩුවෙයි. කුසගිනි දැල්වීමට උපකාරි වූ සමාන වාතය ද විෂම බවට පත්වෙයි. ආමාශයේ පරිපාරක ක්‍රියාවට ආධාරවන ක්ලේදක නම් සෙමෙහි ගැලීම ද අඩු වෙයි. මෙසේ හෙයින් ආමාශගත ක්‍රියාකාරි ශක්තිය පිරිහෙයි. එහෙයින් ආමාශයට යටින් තිබෙන අග්න්‍යාශයෙහි හා පිත්තරස නිකුත් කරන අක්මාවෙහි පිහිට කුසගිනි දැල්වීම සඳහා නොලැබෙයි.
ප්‍රතිකාර : රෝගියාට දිරවන්ට පහසු ආහාර පානයන් දීමෙන් ද ක්‍රමයෙන් ව්‍යායාමයෙහි යෙදවීමෙන් ද පරිපාචක අම්ල රසය වඩන්නාවූත් පාචක පිතෙහි විකෘතිය යථාතත්වයට පමුණුවන්නාවූත් සමාන වාතය ශමනය කොට ක්ලේදක සෙමෙහි නිරවුල් බව ඇති කරන්නාවූත් ආහාරපාන විහරණයන්හි යෙදීමෙන් අග්නිමාන්ද්‍ය රෝගයෙන් වැළකිය හැකි වේ.
චිකිත්සා : අග්නිමාන්ද්‍ය රෝගය වැළඳුණ රෝගීන්ට අග්නිමුඛචූර්ණ, අග්නිකකුමාරරස, අග්නිමුඛ ලවණ, අජීර්ණ බලකානලරස, ශංඛවටී යනාදි සාධික ඖෂධයන් හා ක්වාථ අරිෂ්ට ආසව වර්ග ද යොදනු ලැබේ.
(සංස්කරණය:1963)
