අඞ්ග
නැගෙනහිර ඉන්දියාවේ පිහිටා තුබුණු පැරණි ජනපදයකි. මේ වනාහි ගෞතම බුදුන්ගේ සමයට නුදුරු කාලයේ දී ඉන්දියාවේ පැවතිණයැයි සැලැකෙන සොළොස් මහා ජනපදයන්ගෙන් එකකි. මේ ජනපදය ගැන අඞ්ගුත්තර නිකායෙහි හා ජෛන භගවතී සුත්‍රාදියෙහි ද සඳහන් වේ. අඞ්ග ජනපදය ගැන මහාභාරතයෙහි සඳහන් වන තොරතුරුවලට අනුව එයට ඇතුළත්ව තුබුණේ දැනට භාගල්පුර් හා මොන්සිර් යන නමින් හැඳින්වෙන දිස්ත්‍රික්ක දෙකට අයත් භූමිප්‍රදේශ බව පෙනේ. දැනට වාන්දන් නමින් හැඳින්වෙන ගංගාව අඞ්ග රාජ්‍යය මගධ රාජ්‍යයෙන් වෙන් කළ පැරණි චම්පා නදිය යයි පුරාවිද්‍යාඥයෝ සලකති. අඞ්ග ජනපදයේ උතුරු දේශසීමාව ගංගා නදිය විය. බටහිර දේශසීමාව වුයේ මගධ රාජ්‍යයි. එක් කාලයක දී මගධ ජනපදය පවා අඞ්ග රාජ්‍යයට අයත්ව තුබුණු බවත් එහි නැගෙනහිර දේශසීමාව මුහුදු වෙරළ දක්වා විහිද තුබූ බවත් පෙනේ. පසු කලක මගධ රාජ්‍යයේ අග නුවර එකල අඞ්ග රාජ්‍යයට අයත් නගරයක් ව පැවති බව විධුර ජාතකයෙහි එන පුවතකින් හෙළි වෙයි. අඞ්ග රාජ්‍යයට අයත්ව තුබුණු විටඞ්ක පුරය නම් නගරය සමුද්‍රාසන්නව පිහිටා තුබුණු බව කථා සරිස්සාගරයෙහි සඳහන් වෙයි.
මහාභාරතය හරිවංශය හා පුරාණ ආදි ග්‍රන්ථ යන්හි මාලිනි නමින් හැඳින්වෙන්නා වූ කි.පූ සවන සියවසේදී චම්පා නමින් හැඳින්වුණාවූ ද නගරය එකල අඞ්ග ජනපදයෙහි අගනුවර වු බව පෙනේ. චම්පා නගරය පිහිටා තුබුණේ ගංගා නදියේ දකුණු ඉවුරේ ය. දැනට මෙය භාගල්පුර් නමින් හැඳින්වෙයි. චම්පා නගර චම්පා පුර නමින් හැඳින්වෙන ග්‍රාමයන් පිහිටි ස්ථානයෙහි චම්පා නගරය පිහිටා තිබෙන්නට ඇතැයි කනිංහැම් මහතා පවසයි. දීඝනාකයෙහි සඳහන් වන අයුරු අඞ්ග ජනපදයෙහි අගනුවර එකල ඉන්දියාවේ තුබූ ප්‍රධාන නගර හය අතුරෙන් එකකි. චම්පා නගරය හැරුණු විට අඞ්ග දේශයෙහි භද්දිය, අස්සපුර යනුවෙන් ද නගර දෙකක තිබුණු බව පෙනේ.
ශිව දෙවියන්ගේ උදහසට ලක්ව පලාගිය කාම දේවයාගේ මළ සිරුර භස්ම කරන ලද්දේ මෙහි දි බැවින් මේ ප්‍රෙද්ශය "අඞ්ග" නම ලදැයි රාමායණයෙහි සඳහන් වෙයි. අඞ්ග දේශය අඞ්ග නමැති කුමාරයකු විසින් ගොඩනගනු ලැබීම නිසා එනමින් ප්‍රසිද්ධ වි යයි මහාභාරතයෙහි හා පුරාණ ග්‍රන්ථයන් හි දැක්වේ. අඞ්ග ජනපදයේ මුල් කාලය පිළිබඳ ඉතිහාසය ගැන ලැබෙන තොරතුරු පුරාණ ග්‍රන්ථයන්හි දක්වා ඇත. එම පරපුරේ දැධිවාහන රජු අඞ්ග කුමරුගේ පුතකු බවත් අඞ්ග කුමරුගෙන් පසු රජකමට පත් වු තැනැත්තා බවත් පුරාණයන්හි හා හරිවංශයෙහි සඳහන් වෙයි. ක්‍රි.පූ හයවන සිවයසේ මැද හරියේදී - එනම් ශ්‍රෙණික බිම්බිසාර (බ.) රජුගේ කාලයේ දී ම අඞ්ග රාජ්‍යය ආක්‍රමණය කොට එහි අවසාන නිදහස් පාලකයා වු බ්‍රහ්ම දත්ත රජු මරණයට පත්කෙළෙන් අඞ්ග රාජ්‍යය එතැනින් කෙළවර විය.
පොත්පත්:
Raychaudhuri H.C – Political History of Ancient india
Rhys David T.W. – Buddhist India
(සංස්කරණය:1963)
