අටගණ
සමූහාදි නොයෙක් අර්ථයන්හි වැටෙන ගණ ශබ්දය ඡන්දස් ශාස්ත්‍රයෙහි දී ඒ ඒ ඡන්දසට අයත් වෘත්ලක්ෂණ දක්වනු සඳහා අක්ෂරයන් ගිණිමෙහි වැටෙයි. "ගණ්‍යතෙ අනෙන" (මේ කරණකොටගෙන ගණනු ලැබෙයි) යන අන්වර්ථ විසිනි. එ ද ම-ය-ර-ස-ත-ජ-භ-න යන අක්ෂරයන්ගේ නාමයෙන් අටවැදෑරුම් වූයේ අටගණ යයි ව්‍යවහාර කරනු ලැබේ. අක්ෂරය වූකලි ලඝු-ගුරු වශයෙන් දෙවැදෑරුම් වෙයි. එහි උච්චාරණකාල (අකුරක් ශබ්ද කිරීමට ගතවන කාලය) සඞ්ඛ්‍යාත වූ එක මාත්‍රාවක් ඇතියේ ලඝු නම් වෙයි. මාත්‍රා දෙකක් ඇතියේ ගුරු නම් වේ. ආදි මධ්‍ය අවසානයෙහි සිටුනා ගුරුලඝූන්ගේ වශයෙන් ගණයෙක් අකුරු තුනකින් යුක්ත වෙයි. කුමක් හෙයින් ගණයකට අකුරු තුනක් ම වී ද යන චෝදනායෙහි ලා ඇතැම් ආචාර්‍ය්‍ය කෙනෙක් බ්‍රහ්ම විෂ්ණු මහේශ්වර යන මූර්තිත්‍රය ස්මරණය කරනු සඳහා ද සත්ව රජස් තමස් යන ගුණත්‍රය පරාමර්ශනය කරනු සඳහා ද ගණයකට අකුරු තුනක් ම ප්‍රමාණ කරන ලදැයි කියති.
එය නොසහන අන්‍යයෝ ගණ ශබ්දයෙහි සමූහාර්ථය ගෙන ගණයක් හෙවත් සමූහයක් ඇතිවන ඉතා අඩු ගණන ගෙන ගණය අක්ෂරත්‍රයකින් පරිමිත වීයයි දැක්වූහ. මේ විවරණය තරමක් දුරට සාර යයි කිව හැකි නමුදු මාත්‍රාච්ඡන්දසට පැමිණ ගණයෙක් නම් මාත්‍රා සතරෙකැයි කී හෙයින් සමූහයක් ඇතිවන ඉතා අඩු ගණන ඉක්මවා ගිය බව පෙනේ. මෙසේ හෙයින් යට දැක්වූ පරිදි අක්ෂරයක ලැබෙන ලඝු -ගුරු යන භේද දෙක මුල මැද අග යන තුන් තැන යෙදෙන සැටි සලකා වර්ණච්ඡන්දසෙහි දී ගණයකට අකුරු තුනක් ම ඇතැයි දක්වන ලද්දේය.
කවර හෙයකින් අඩු වැඩි නොව ගණ අටක් ම වී ද යත්: අකුරු තුනක් ගණයෙකැයි ගත් කල්හි අකුරු තුනකින් යුත් "මධ්‍යා" නම් ඡන්දස ප්‍රස්තාර කළ කල්හි අඩු වැඩි නැතිව වෘත්ත අටක් ම ලැබෙන හෙයිනි. මේ ත්‍ර අක්ෂර මධ්‍යාච්ඡන්දසෙහි ප්‍රස්තාරයෙන් ලැබෙන වෘත්ත අට අටගණ නම් වී යයි දතයුතු.
පද්‍යරචනාදියෙහි නිපුණත්වය සඳහා ගණ ලක්ෂණාදිය විශේෂයෙන් පුහුණු කළ යුතුය. එක එක ගණයක් සඳහා ශාස්ත්‍රයෙහි නියමිතව ඇති දේවතා ඵල ශත්‍රැමිත්‍රතාදිය හා ශුභාශුභ ද පහත දැක්වෙන සටහනින් දත හැකිය.
පද්‍යරචනායෙහිදී පද්‍යයාගේ ආරම්භයෙහි ද, කාව්‍යනායකයාගේ නාමය දෙපස ද ඉෂ්ට ගණ යෙදීමෙන් ඉෂ්ටඵල ද අනිෂ්ට ගණ යෙදීමෙන් අනිෂ්ටඵල ද ලැබෙන බව සාමාන්‍ය නියමයයි. කිසි විටෙක පද්‍යයාගේ ආරම්භයෙහි ඉෂ්ටඵල ඇති ගණයක් යෙදුණ ද ඊට සීහෙන පරිදි දෙවන ගණය නොයෙදුණි නම් එයින් අනිෂ්ටඵල ලැබෙන සැටි ද දක්වා ඇත. මෙරට මහජනයා ඉෂ්ටඵල ලාභය සඳහා සෙත්කවි ද අනිෂ්ටඵල සඳහා වස්කවි ද කියන බව ඉතා ප්‍රකට කරුණෙකි. මේ දෙවැදෑරුම් කාව්‍ය රචනයෙහි දී ප්‍රධාන වශයෙන් උපයෝගී වනුයේ මේ අටගණය මැයි. මිත්‍රාදි ගණයකට සීහෙන හෝ නොසීහෙන ගණයක් යෙදීමෙන් ඇතිවිය හැකි ශුභාශුභ ඵල ඉහත දැක්වෙන දෙවන සටහනින් දත හැකිය.
අටගණය පිළිබඳව මතාන්තරයෙහි දක්නට ලැබෙන විශේෂතා ද ඇත. එහි විස්තර සිදත් සඟරා (ඉටුනිටු අදියර), කව්ලකුණු මිණිමල් ආදි පොතපතින් දත යුතුය.
(සංස්කරණය:1963)
