අදිකාරම්
මහනුවර යුගයේ දී සිංහල ආණ්ඩුවේ සිටි උසස් ම රාජ්‍ය නිලධාරියාය. පාලන බලතල අතින් අදිකාරම් තැන දෙවැනි වූයේ රජුට පමණකි. මහනුවර කාලයේ දී මෙතෙම මහනිලමේ නමින් හැඳින්විණි. ආණ්ඩුවේ දෙපාර්තමේන්තුවක් අධිකරණයක් වශයෙන් ද, අධිකරණයක ප්‍රධානියා අධිකාර හෙවත් අධිකාරි (බ.) වශයෙන් ද කෞටිල්‍යාචාරීන්ගේ අර්ථශාස්ත්‍රයෙහි දැක්වෙයි. ක්වේරෝස්, රිබේරෝ හා රොබට් නොක්ස් වැනි යුරෝපීය ජාතිකයන් අදිකාරම්වරුන් හඳුන්වා ඇත්තේ "අදිගාර්" යන නමිනි.
අදිකාරම් යන ව්‍යවහාරය මෙරට භාවිතයට පැමිණ ඇත්තේ මහනුවර යුගයේ දී බව පෙනේ. දඹදෙණි සමයට අයත් සාහිත්‍ය කෘතීන්හි ද ගම්පොළ රාජධානි සමයට අයත් ලේඛනයන්හි ද අධිකාර යනු තනතුරු නාමයක් වශයෙන් දැක්වේ. කෝට්ටේ යුගයේ අවසාන හරියේ දී පමණ විසූ වික්‍රමසිංහ අධිකාරීන් ගැන හංස සන්දේශයෙහි "වික්‍රමසිංහ අදිකාරගමැතිඳු" යී ද දැදිගම පුවරු ලිපියෙහි "වික්‍රමසිංහ අධිකාර" යී ද සඳහන් වේ.
අලගියවන්නගේ කුසජාතක කවෙහි සේපාල අධිකාරි නම් වූ නිලධරයකු ගැන කියැවේ.
මහනුවර යුගයේ මුල් හරියේ මුළු රාජ්‍යයට ම සිටියේ එක ම අදිකාරම් කෙනෙකි. එහෙත් දෙවන රාජසිංහ රජුගේ (1635-1687) කාලයේ දී ඒ රජුට අදිකාරම්වරුන් දෙදෙනකු සිටි බව නොක්ස් පවසයි. උඩරට රාජ්‍යයේ නගර ද පාලක ධුර පුරප්පාඩු වී පැවති ප්‍රදේශය ද අදිකාරම්වරුන් දෙදෙන යටතේ පාලනය වුණු බවත් ඔවුන් රටේ නායක විනිශ්චයකාරවරුන් ලෙස සැලකිය හැකි බවත් නොක්ස් සඳහන් කරයි. අටළොස් වන සියවසේ අගහරියේ දී පමණ මහනුවර රාජ්‍යයේ අදිකාරම්වරු සිව්දෙනකුන් වූ බව කොඩ්රිංටන් මහතා පෙන්වා දෙයි. මෙයින් පළමු වැන්නාට රජුට පෞද්ගලිකව සේවය කිරීම ද, දෙවැන්නාට නගර රැක බලා ගැනීම ද, තුන්වැන්නාට යුක්තිය පසිඳලීම ද භාර විය. අනෙක් අදිකාරම් තැන රජුගේ යුද්ධ කටයුතු පිළිබඳ ඇමතියා වශයෙන් සේවය කළේය. මහනුවර රාජ්‍යයේ අන්තිම පාලකයා වූ ශ්‍රී වික්‍රම රාජසිංහ (රා. ස, 1798-1815) රජුට මුල දී සිටියේ අදිකාරම්වරුන් දෙදෙනෙකුය. පල්ලේ ගම්පහ සහ උඩගම්පහ දෙක පිළිවෙළින් අදිකාරම් දෙපොළ භාරේ තිබුණු බැවින් ඔවුන් හැඳින්වූයේ පල්ලේ ගම්පහේ අදිකාරම් හා උඩ ගම්පහේ අදිකාරම් යනුවෙනි. ශ්‍රී වික්‍රම රාජසිංහ රජු විසින් පසුව සියපත්තුවේ අදිකාරම නමින් තුන් වන අදිකාරම් කෙනෙක් ද පත් කරන ලදහ. මොවුන් අතුරෙන් මහ අදිකාරම් තනතුර හෙවත් පළමුවන අදිකාරම් නිලය හිමිවූයේ පල්ලේ ගම්පහ අදිකාරම්ටය. ශ්‍රී වික්‍රම රාජසිංහ රජුගේ සමයේ දී මුලින් ම මහ අදිකාරම් තනතුරට පත්වූයේ පිළිමතලව්වේ (බ.) විජයසුන්දර රාජකරුණා නවරත්න අර්ථනායක බණ්ඩා මුදියන්සේ රාළහාමිය. මොහුගෙන් පසු මේ තනතුර දැරූයේ ඇහැළේ පොළ (බ.) විජයසුන්දර වික්‍රමසිංහ චන්ද්‍රසේකර සෙනෙවිරත්න අමරකෝන් වාහල පණ්ඩිත මුදියන්සේ රාළහාමිය.
තම පදවියේ ගරුත්වය වඩා හොඳින් ආරක්ෂා කර ගත හැකි වන පිණිස දිසාවේ පදවිය බැගින් ද අදිකාරම්වරුන්ට ප්‍රදානය කරන ලදි. පිළිමතලව්වේ අදිකාරම්තුමා ආදිකාරම් පදවියට අමතරව තනතුරු විස්සක් පමණ දැරූ බව එතුමා විසින් දෙන ලද සීට්ටු ආදියෙන් පෙනේ.
අදිකාරම්වරුන්ගේ පාලනයට යටත් වූ ප්‍රදේශයන්හි ඔවුන් සතු වූ බලතල එක සමාන වූ නමුත් තනතුරු තත්ත්වය අතින් සලකන විට මහඅදිකාරම්ට අනික් අදිකාරම්වරුන්ට වඩා විශේෂ බලතල හා ප්‍රධානත්වය ද හිමි වූ බව ඩොයිලි පවසයි. පාලන පහසුව සඳහා මුළු මහනුවර රාජ්‍යය කොටස් දෙකකට බෙදා එක කොටසක් පල්ලේ ගම්පහ මහ අදිකාරම්ට ද අනික් කොටස උඩගම්පහ මහ අදිකාරම්ට ද පවරා තුබුණි. සත්කෝරළය, ඌව, මාතලේ, වලපනේ, වෙල්ලස්ස, බින්තැන්න, නුවරකලාවිය, තමන්කඩුව, හාරිස්පත්තුව, දුම්බර හා හේවාහැට පල්ලේ ගම්පහ මහ අදිකාරම්ගේ පාලනයට යටත් වූ ප්‍රදේශ විය. උඩගම්පහ අදිකාරම්ට සතර කෝරළය, තුන්කෝරළය, සබරගමුව, උඩපළාත, උඩුනුවර, යටිනුවර, තුම්පනේ, කොත්මලේ හා බුලත්ගම යන ප්‍රදේශ භාරවිය. මහනුවර නගරය ද ස්වර්ණ කල්‍යාණි නමින් හැඳින්වුණු වීදිය මැදින් දෙකකට බෙදා උතුරු කොටස පල්ලේ ගම්පහේ මහ අදිකාරම්ට ද දකුණු කොටස උඩගම්පහේ අදිකාරම්ට ද පවරා දී තිබුණි.
රජවාසල ඇමති පදවිය, නායක විනිශ්චයකාර ධුරය හා යුද්ධ හමුදාවේ නායක ධුරය යන මේ නිල තුන ම මහනුවර යුගයේ අවසාන හරියේ දී මහ අදිකාරම්ට පැවරී තුබුණු බව පෙනේ. කටු පුල්ලෙ (බ.) කසකාර (බ.) හා රැකවල්ලෝ යන නම්වලින් හැඳින්වුණු දෙපාර්තමේන්තු සියල්ල ම අදිකාරම්ගේ පාලනයට යටත් විය. ආරක්ෂක සේවය (පොලිස්), මහනුවර මහ හිරගෙදර හා මහනුවර වීථි ආදිය පාලනය වූයේ ද මොවුන්ගේ භාරයේය. පෙරහර ආදී මංගල්‍ය පැවැත්වීම, විහාර දේවාල අලුත්වැඩියා කරවීම, මාවත් තැනවීම, නරගාලංකාරයට වුවමනා කටයුතු කරවීම අදිකාරම්වරුන්ට භාර වූ විශේෂ කාර්‍ය්‍යයෝයි. රජුගේ ආඥා පතුරුවා හරිනු ලැබුවේත්, ඒවා ක්‍රියාවේ යෙදවූයේත්, රජුට යැවිය යුතු ලියකියමන් යැවිය යුතු වූයේත් අදිකාරම්වරුන් මගිනි. දිසාපතිවරුන් වැනි රජයේ උසස් නිලධාරීන් පත් කිරීමේ දී හා සංඝනායකවරුන් පත්කිරීමේ දී ද නින්දගම් පවරා දීමේ දී ද රජුට උපදෙස් දෙනු ලැබූයේ අදිකාරම්වරුන් විසිනි.
තමන්ගේ නිලය නිසා ලැබෙන ලාභ ප්‍රයෝජන විශාල බලතල හා වරප්‍රසාද වෙනුවෙන් අවුරුදු පතා රිදී 500ක් භාණ්ඩාගාරයට ගෙවීමට අදිකාරම්වරුන්ට නියමව තුබුණි. රජුට කරන සේවය වෙනුවෙන් පැවරුණු නින්දගම්වලින් ද, තමාගේ ප්‍රදේශයේ ඇති විනිශ්චයශාලාවලින් ද, තොටුපළවලින් ද, රාජකාරි සේවයෙන් ද ඔහුට විශාල ආදායමක් ලැබිණ.
රජයේ සෙසු කිසිම නිලධාරියකුට නොදක්වන උසස් ගරු බුහුමන් අදිකාරම්වරුන්ට වැසියාගෙන් ලැබුණි. නිල ගමනක් යන විට ඔවුන් යන්නේ දෝලාවක නැඟී කස පුපුරවන්නන්, නැට්ටුවන්, හේවිසිකරුවන් සහිත පෙරහරිනි. අදිකාරම්තුමා යහපත් වන අවසරයෙහි එතුමාගේ පෙරහර පිරිසට පෙනෙන මානයේ උස් අසුනක හෝ උස් ගොඩැල්ලක හෝ නොසිටීම, නොහිඳීම එකල කාගේත් චාරිත්‍රය විය.
1818 උඩරට කැරැල්ලෙන් පසු අදිකාරම්වරුන්ගේ බලතල සීමා කැරිණ. පසුව අදිකාරම්" යන්න හුදෙක් නම්බු නාමයක් බවට පරිවර්තනය කරන ලදි.
(සංස්කරණය:1963)
