අරියාකර විහාරය

රුහුණෙහි පිහිටි පැරණි විහාරයකි. ඔටුනු පලන් සතියකින් දාඨෝපතිස්ස II (ක්‍රි.ව.659–667) රජු විසින් සිහසුනින් පහකරනු ලැබූ දප්පුල 1 (ක්‍රි.ව.659) රජ අනුරාධපුරයෙන් ස්වකීය රාජ්‍යය වූ රුහුණට පලා ගොස් එහි වෙසෙමින් බොහෝ පින්කම් කරන්නේ අරියාකර විහාරයට මාලවත්ථු (වර්තමාන මල්වත්තෙයි) නම් ගම පූජා කොට එහි ම පිළිමගෙයක් තනවා එහි වූ සිටිපිළිමයට අගනා ඌර්ණරෝමයක් හා රන්පටක් කරවා චෛත්‍යය සුනුයමින් රඳවා පසළොස්රියන් මෛත්‍රෙය බෝධිසත්ව රූපයක් ද කරවා සියලු පූජා විධාන කෙළේ යයි චූලවංසයෙහි (45.60–62) සඳහන් වෙයි. වංසකථාවල අරියාකර යන නම දක්නා ලැබෙන එක ම අවස්ථාව මෙයයි. එහෙත් උදය I (ක්‍රි.ව.797–801; ඇතැමෙක් මොහු දප්පුල II සේ ගනිති.) රජු විසින් අලුත්වැඩියා කරවන ලදැයි චූලවංසයෙහි (49.32) දැක්වෙන අරිකාරි නම් විහාරයත් අරියාකර විහාරයත් එකක් සේ සැලකීමට ද පිළිවන.

අරියාකර විහාරය කවර කලක කවරකු විසින් කරවන ලද්දේ ද යනු අවිනිශ්චිතය.එහෙත් සහස්සවත්ථුප්පකරණයෙහි හා රසවාහිනියෙහි දක්නා ලැබෙන සමහර කරුණු ඒ ගැන නිගමනයක් කිරීමෙහි ලා පිහිට වන සේයි. සහස්සවත්ථුප්පකරණයෙහි එන අරියාකරවිහාර වස්තුවෙහි සඳහන් වන්නේ කුම්භීලතිස්සපබ්බත නම් විහාරයකි. කුම්භීලතිස්සපබ්බත හෙවත් කුඹල්තිස්සපවු නම් පර්වතයෙහි අරියාකර විහාරය පිහිටා තුබුණු බව රසවාහිනියෙහි හා සද්ධර්මාලංකාරයෙහි සඳහන් වෙයි. එහෙයින් අරියාකර විහාරය කුම්භීලතිස්සපබ්බත විහාරය නමින් ද හැඳින්වුණු බව සිතිය හැකිය. කුම්භීලතිස්සපබ්බත විහාරය කුම්භිල විහාරය නමින් ද හැඳින්වුණු බව සහස්සවත්ථුප්පකරණයෙහි සංඝඅමච්ච වස්තුවෙන් හැඟවෙයි.

සද්ධාතිස්ස (ක්‍රි.පූ.137–119) රජු දීඝවාපියෙහි වසන කල ඔහුගේ දෙටුපුත් ලජ්ජිතිස්ස කුමරා ගිරිකුම්භීල නම් විහාරයක් කළ බව මහාවංසයේ (33.14) සඳහන්වෙයි. ලජ්ජිතිස්ස (ක්‍රි.ව.119–109) රජු රුහු‍ණ‍ෙහි ගිරිතිම්බලතිස්සපබ්බත නම් විහාරයෙහි කළ පින්කමක් ගැන සහස්සවත්ථුප්ප කරණයෙහි දුග්ගතිත්ථි (ධම්මා) වස්තුවෙහි කියැවේ. එහි ගිරිතිම්බලතිස්සපබ්බත යයි සඳහන් වී ඇත්තේ කුම්භිලතිස්සපබ්බත යයි සැලකිය හැකිය.කුම්භීලතිස්සපබ්බත, ගිරිකුම්භීල, කුම්භීල ආදී නම් වලින් ද හඳුන්වනු ලැබූ අරියාකර විහාරය සද්ධාතිස්ස රජුගේ අභිෂේකයට (ක්‍රි.පූ.137) ද පෙරාතුව හෙවත් දුටුගැමුණු සමයෙහි (ක්‍රි.පූ.161-137) ලජ්ජිතිස්ස කුමරා (පසුව රජු) විසින් කරවන ලද බව යටකී කරුණුවලට අනුව නිගමනය කළ හැකි වේ.

ගල්ඔය නිම්නයේ බක්කිඇල්ල නම් ස්ථානය අසල දක්නා ලැබෙන නටබුන් කුම්භිල හෙවත් ගිරිකුම්භිල විහාරය බව එහි ඇති ශිලාලිපි වලින් හෙළි වෙයි. මේ ස්ථානය අරියාකර විහාරයට පුදන ලදැයි චූලවංසයෙහි සඳහන් වන මාලවත්ථු (මල්වත්තෙයි) නමැති තැනට ළංව පිහිටා තිබීමෙන් ද කුම්භිල හෙවත් ගිරිකුම්භිල විහාරයත් අරියාකර විහාරයත් එකක් බව වැඩිදුරටත් ස්ථිර වෙයි.   

ඔක්කම් පිටියෙන් ඔබ්බෙහි මාළිගාවිල-දඹේගොඩ යන තන්හි දක්නා ලැබෙන නටබුන් අරියාකර විහාරය යයි ඇතැමකු අනුමාන වශයෙන් සලකන බව ද පෙනේ.

කර්තෘ: එස්.ඩබ්ලියු. ඈපා ස‍ෙන‍ෙවිරත්න

(සංස්කරණය: 1965)