ධාතුවංශය
ශ්‍රී ලංකාවේ නැගෙනහිර පළාතේ ත්‍රිකුණාමලය දිස්ත්‍රික්කයේ පිහිටි සේරුවාවිල මංගල චෛත්‍යයේ උත්පත්ති කථාව හා එහි තැන්පත් කර තිබෙන ලලාට ධාතූන් වහන්සේ පිළිබඳ විස්තර වන සිංහල ගද්‍යයෙන් රචිත ග්‍රන්ථයකි. සිංහල වංශ පොත් ගණයෙහි පශ්චිම සේ සැලකෙන්නේ ද මෙය වේ. මෙය සිංහල භාෂාවෙන් රචිත වුව ද මාතෘකාවට අදාළ පාලි ගාථා ද මෙහි විස්තර කර තිබෙනු දක්නට ලැබේ. සාහිත්‍ය අගයෙන් උසස් ය. දහම් පොතක් ලෙසින් ද සිටී. බුදු රැසින් ශේෂ ව නෝනැසී පවත්නා පූජාර්හයෝ ම මෙහි ධාතු නමින් අදහස් වෙති. වංශය නම් පිළිබඳකතාවයි. එබැවින් ධාතුවංශය යන නම අනුව බලත හොත් මේ ග්‍රන්ථයෙන් බුදුන්ගේ සියලු ම ධාතූන් පිළිබඳ පිළිවෙළ කතා පැවසුව මනා වෙයි. එහෙත් මෙයින් එසේ නොපැවසේ. ලලාට ධාතුව පිළිබඳ පිළිවෙළ කතාව ම පැවසෙන්නේ යි. එහෙයින් මෙයට සුදුසු ම නම වනුයේ ලලාට ධාතු වංශයයි. ඇතැම් පැරැණි පිටපත් එසේ හඳුන්වා ඇති බව ද කියනු ලැබේ.
‘ලලාට ධාතු’ යනු බුදු සිරුර ආදාහනයෙන් පසු නොවිසිරී සිටි ධාතුන් සන්නම අතර වූ ‘නළල් ඇටය’ය. එය පරම්පරාවෙන් පරම්පරාව පුද පෙරහර පවත්වමින් රැකගෙන ආ සැටිත් අන්තිමේ දී සේරුවිල මංගල චෛත්‍යයේ නිදන් කැරැවුණු සැටිත් මේ ග්‍රන්ථයෙන් ප්‍රධාන වශයෙන් කියවෙන්නේ ය. මංගල චෛත්‍යය ‘සේරුවාවිල චෛත්‍යය’ නමින් ද එම විහාරස්ථානය ‘තිස්ස මහවෙහෙර’ නමින් ද ධාතුවංශයෙහි සඳහන් වෙයි. සේරුවාවිල යනු ත්‍රිකුණාමලය ප්‍රදේශයේ පිහිටි විලක නාමයයි. අසල ප්‍රදේශයෙහි පිහිටි එම විල හා මෙම චෛත්‍යයේ නාමය දැක්වීමෙහි ලා සම්බන්ධයක් පවතී. කාවන්තිස්ස රජු තමාගේ තිස්ස නම තබා කරවා තිබීම ‘තිස්ස මහ වෙහෙර යැ’යි සඳහන් වීමට කරුණු ය. වත්මනෙහි වූ කලි ‘තිස්ස මහවෙහෙර’ යන නම සඳහන් වෙත් ම කාටත් පාහේ සිහි වන්නේ මාගම පිහිටි ‘තිස්ස මහවෙහෙර’ය. අන් වෙහෙරකට එනම ව්‍යවහාර නොවන හෙයිනි. තිස්ස මහවෙහෙර කවරක් වුව ද එය වන්දනා කිරීමෙහි දී ‘නිකඛිත්ත සම්පුණ්ණ සසඞ්ක බිම්ම’ ඈ විසින් කියැවෙන ගාථාව බැඳී ඇත්තේ ලලාට ධාතූන් වහන්සේ අර්ධ චන්ද්‍රයා මෙන් බව සඳහන් මදව යාමෙන් දෝ එය සම්පූර්ණ චන්ද්‍ර බිම්යක් මෙන් යි ලියැවී දූෂිත ව ගිය ධාතූන් වහන්සේ......... සත් රුවන් බුදුරුවෙහි නළල් තල මස්තකයෙහි පූර්ණචන්ද්‍ර බිම්බයක් මෙන් බබළ බබළා සිටි සේක (67)” යන ධාතුවංශ පාඨය අවිචාරයෙන් ගැනීමෙන් බව ‘සම්පුණ්ණ සසඞ්ක බිම්මබ’ යන්නෙන් හෙළි වේ. ‘කාවන්තිස්ස රජු තමන් පුත් කුමාරයත් ගිරි නුවරින් ගෙන්වා මගන මාගම්නුවර ඉන්නට සලස්වා... පුතණුවන් සද්ධාතිස්ස කුමාරයන් හා විහාර මහාදේවීන් හා ගෙන වහා නික්මුණේ යැයි ද ධාතුවංශය (44-45) කියයි. දුටුගැමුණු පලා ගොස් කොත්මළයෙහි සිට කාවන්තිස්ස රජු මළ පසු පැමිණ රජය ගත් සැටි ප්‍රසිද්ධ ය. කාවන්තිස්ස රජු කැර වූ විහාර ගණන එක්සිය අටතිසක් යැයි ධාතුවංශයේ v පරිච්ඡේදාවසානයට එක්කර තිබෙන ඡේදයකින් කියැවේ. මහාවංශයෙහි (24 පරි) කියැවෙන්නේ සූසැටක් බව ය. මේ කරුණු සලකා බැලීම ලලාට ධාතූන් වහන්සේ පිළිබඳ පුවතෙහි ඇත්ත නැත්ත විනිශ්චයෙහි ලා වැදගත් වෙයි.
මෙය සිංහල භාෂාවෙන් රචිත වුව ද මාතෘකාවට අදාළ පාලි ගාථා ද මෙහි විස්තර කර තිබෙනු දක්නට ලැබේ. බුද්ධාදි නික්ලේශී උතුමන්ගේ ශේෂ ව පූජාර්හ ව පවත්නා ද්‍රව්‍යයෝ ධාතු නමින් හැඳින්වේ. ධාතු විවිධ ය. බොහෝ ය. ඔවුන්ගේ පරම්පරා කථාවනට ‘ධාතුවංශය’ නාමය යෙදේ. මේ ග්‍රන්ථයෙන් පැවැසෙන්නේ ඒ සියලු ධාතූන්ගේ පරම්පරා කථා නොව, බුදුරදුන්ගේ ලලාට ධාතුව පිළිබඳ පරම්පරා කථාව පමණි.
කර්තෘන් විසින් මේ ග්‍රන්ථය ‘ධාතුවංස’ නාමයෙන් ම හඳුන්වන ලද බව ආරම්භක ගාථාවේ ප්‍රථම පාදයෙහි එන
‘නමස්සිත්වා පවක්ඛාමි ධාතුවංසං සුභං පියං’
යන පෙළෙන් හෙළි වේ.
මෙම පාඨය ‘ලලාට ධාතුවංසය’ යන නාමයෙන් මේ ග්‍රන්ථය නොහැඳින්වීමට හේතු වී ඇත්තේ ය. ථූපවංසය, දළදාවංශය, අත්තනගලු වංශ වංසය යන කතා මෙන් මෙය ද පාළි ධාතුවංසයක සිංහල අනුවාදය ලෙසින් ලියැවුණේ දෝයි සිතේ. පාලි ධාතුවංසයක් ඇති බව ද සැලයි. සේරුවිල මංගල චෛත්‍යය වනාහි මහාචෛත්‍යයකි. බුදු සිරුර ආදාහනයෙන් පසු නොවිසිරී සිටි ධාතූන් අතර පමණින් වැඩිවීමෙන් ගණනින් එක ම එක වීමෙන් අසමසම බවට පත් ලලාට ධාතූන් වහන්සේ තවද ධාතුන් සමග නිධන් කර බඳවන ලද්දේ ය. එබැවින් මහා චෛත්‍ය අතරින් ද ‘මංගල චෛත්‍ය’ය අග්‍ර ය. එබව දැනගන්නට සැලැස්වීම ඒ චෛත්‍යයත් විහාරයත් අනායෙහිදු නොතොරව කැරෙන වැඳුමින් පිදුමින් දියුණු කොට පවත්වා ගැනීමෙහි බෞද්ධ ලෝකයා උනන්දු වීමට හේතු වන්නේ ය. එසේ වැඩ පැතීම මේ ධාතුවංශය ලිවීමට ප්‍රධාන නිමිත්ත වී යැයි සැඟේ. ලලාට ධාතු පිළිවෙළ පැවසීමෙන් වන ධර්ම දානමය පින අත්කර ගැනීම අප්‍රධාන නිමිත්ත සේ පෙනේ. ලලාට ධාතූන් වහන්සේ පිළිවෙළින් පුද ලබමින් අවුත් කාවන්තිස්ස රජු අතට පත් වූ සැටිත් පෑ පෙළ හරත් එය රජු විසින් සේරුවිල චෛත්‍යයෙහි (තිස්ස මහාවිහාරයෙහි) නිදන් කරවන ලද පරිදිත් මෙයින් විසිතුරු ව පැවැසී ඇත්තේ ය.
කකුසන්ධ නම් තෙර කෙනෙකු විසින් මෙය කරන ලද බව අගට යෙදුණු ගාථාවෙකින් හෙළි වෙයි. ඔවුන් කවර කලෙක කොහේ විසූ දැයි නොසඳහනි. මේ ග්‍රන්ථය ලිවීමට ප්‍රධාන නිමිත්ත වූයේ සේරුවිල චෛත්‍ය ස්ථානයේ අනාගත දියුණුව පැතීමට නම් ඒ පැතීම අන් පරපුරක තෙර කෙනෙකුන් කෙරෙහි ඇති වනුවට වඩා සේරුවිල විහාර සංඝ පරම්පරාවේ තෙර කෙනෙකුන් කෙරෙහි ඇතිවනු සොබාව ය. ඒ අනුව මේ ග්‍රන්ථය ලියූ කකුසන්ධ තෙරණුවන් සේරුවිල විහාර සංඝ පරම්පරාවට ඇතුළත් යයි සිතිය යුත්තේ ය. මුවදෙව්දා කතුවරයාගෙන් එක එල්ලේ ම ගත් සේ පෙනෙන වැනුම් දෙකක් මෙම ධාතුවංශයෙහි වෙයි. මුවදෙව්දා කවට පසුව ධාතුවංශය ලියැවී ඇති බවට එය සාක්ෂියකි. මුවදෙව්දාවත තෙළෙස්වනු සියවසට අයත් ය. ධාතුවංශය බසත් උරුවත් අතින් උසස් ය. තෙළෙස්වනු සියවසින් බොව වූයේ නොකිය හැක්කේ ය.
පරිඡේද පහකින් ධාතුවංශය පවසා කාවන්තිස්ස රජු කරවූ වෙනත් පින්කම් සඳහන් කිරීමෙන් ග්‍රන්ථය කෙළවර කර තිබේ. බුදුන්ගේ තුන්තරා ගමන නම් පරිඡේදයෙහි බුදුන් ලක්දිව් වැඩම කර එහි වූ යකුන් දැමූ පරිදි, මියුගුණ වෙහෙර පිහිටි පරිදි චූලෝදර - මහෝදර නා රජු සමගි කරවූ සැටි, රහතුන් සමඟ සමවත් සම වැදීම, සුමන දෙව්රජ සේරුවිල රැකවලෙහි යෙදවීම විස්තර කෙරේ. සම්බුද්ධ පරිනිර්වාණය, ආදාහන පූජා, ධාතු පූජා, ධාතු බෙදීම, පිළිබඳ තොරතුරු ද්විතීය පරිච්ඡේදයෙන් කියැවේ. තෘතීය පරිච්ඡේදයෙන් දැක්වෙන්නේ කාවන්තිස්ස රජු අතට පත්වීම දක්වා ලලාට ධාතූන් වහන්සේගේ පිළිවෙළ කථාවයි. චතුර්ථ පරිච්ඡේදයෙන් කාවන්තිස්ස රජුගේ උත්පත්තිය පෙර අත් බව්හි පටන් කියැවෙයි. එහිලා සෝමවතී විහාරය ඇති වූ සැටිත් කාවන්තිස් රජු සේරුවිල චෛත්‍ය කර්මාන්තයට පෙළඹුණු අන්දමත් විස්තර වේ. කාවන්තිස් රජු සෑබිම පිරික්සීම, සෑය බැඳවීමේ කටයුතු යෙදීම, ධාතූන් ලැබීම, ධාතු නිධානය ඇරැඹීම, ලලාට ධාතූන් වහන්සේ පෙළහර පෑම, සත්රුවන් බුදුරුවෙහි නළල් තලය මෙන් පිහිටීම, දාගෙය වස්ථා දාැබ බැඳවීම, බෝධි පිහිටුවා විහාර කර්මාන්තය ද නිමවා සීමා බඳවාලීම ආදී සේරුවිල විහාර උත්පත්තිය කීමට පඤ්චම පරිච්ඡේදය ගැන ඇත. ඉනික්බිති ව සඳහන් වන්නේ කාවන්තිස්ස රජු කළ තවත් විහාර නාමත් උන් මෙයින් චුත ව ගොස් දෙව්ලොව උපන් බවත් නැවතත් බෝසතුන් පියතනතුර ලබා දඹදිව උපදනා බවත් තිස්ස මහා වෙහෙර ධාතු පිළිවෙළක කතාව නිමි යන්නෙහි අවසාන පෙන්වා ඇත්තේ ය. එය සැලකිය යුත්තෙකි. දැන් එනම අනෙක් වෙහෙරකට යෙදී තිබෙන බැවිනි (තිස්ස මහාවිහාරය).
සේරුවිල චෛත්‍යය වර්ධන සමිතිය මගින් ධාතුවංශය ලේඛන දෝෂ හරවා කීප වරක් ම පළ කර තිබේ. කුමරතුඟු මුනිදස් ශූරීන් විසිඳු වරක් පලකර වන ලද්දේ ය. එහෙත් පිරිසිදු විය යුතු තැන් තවමත් නැත්තේ ම නොවේ. වැදගත් සිංහල සාහිත්‍ය ග්‍රන්ථයක් වන මෙයින් ඉතිහාස කරුණු රැසක් ද පැරණි සමාජ තොරතුරු පිළිබඳ දැනුමක් ද ලබාගත හැකි ය.
මලියදේව තෙරුන්, කැලණියේ සිවරජු, ත්‍රිපිටක තිස්ස තෙරුන්, සෝමාදේවිය, සෝමවතී චෛත්‍යයේ විහාර කර්මාන්ත ඇරැඹීම, තපස්සු භල්ලුකයන් ලබාගත් කේශධාතු ආදිය පිළිබඳ තොරතුරක් වැදගත් ඉතිහාස පුවතුන් දැනගැනීමට ධාතුවංශයෙන් ලැබිය හැකි ප්‍රයෝජන බොහෝ ය.
(කර්තෘ: ඩී.සී. දිසානායක)
(සංස්කරණය නොකළ)
