මැලයික් අම්ලය හා ෆියුමාරික් අම්ලය
(Maleic acid and Fumaric acid). එතිලීන් ඩයිකාබොක්සලික් අම්ල ලෙස හැඳින්වෙන මේවා අසංතෘප්ත ද්විභාෂ්මික අම්ල දෙකකි. ජ්‍යාමිතික සමාවයවික (geometrical isomer) සංයෝග වූ මැලෙයික් අම්ලය හා ෆියුමාරික් අම්ලයන්හි අණුක සූත්‍රය C4 H4 O4 ද අණුක භාරය 116.1 ද වේ. (සමාවයවික බ.)
මෙම අම්ල දෙක ක්ෂාරිය ලවනයන්හි ප්ලීය ද්‍රාවණ විද්‍යුත් විච්ඡේදන මගින් ඇසිමිලීන් ද ඔක්සීහරණයෙන් සකසනික් අම්ලය (Succinic) ද හයිඩ්‍රජන් බෝමයිඩ් එක් කිරීමෙන් මොනෝ බ්‍රෝමේ සක්සනික් අම්ලය ද ලබා දෙයි. එහෙත් පහසුවෙන් ඇන්හයිඩ්‍රයිඩ ලබා දෙන්නේ මැලෙයින් අම්ලය පමණි. ෆියුමාරික් අම්ලය ඇන්හයිඩ්‍රයිඩ ලබා නොදෙයි.
මෙම හැසිරීම් රටා සැලකිල්ලට ගැනීමෙන් මැලෙයික් අම්ලය හා ෆියුමාරික් අම්ලය ව්‍යුහමය ලෙස සමාන විය යුතු බවත් පරමාණුවල සකස්වීම අනුව සමාවයවික ආකාරයෙන් පැවතිය යුතු බවත් තීරණය කරන ලදි.
ඒ අනුව ඒවායේ ව්‍යුහයන් පහත ආකාරයට ගොඩනඟා ඇත.
H – C – COOH H – C – COOH
H – C – COOH HOOC – C – H
මැලෙයින් අම්ලය (සීස්) ෆියුමාරික් අම්ලය (ට්‍රාන්ස්)
මැලෙයික් අම්ලය
මෙය සිස් බියුමනිසීඔයික් අම්ලය (Cis Butenedioic acid) ලෙස ද හැඳින්වේ. මැලෙයික් අම්ලය ඒකානති ප්‍රිස්මාකාර (Monocline Prisma) ස්ඵටිකයකි. ද්‍රවාංකය සෙ. 1390 – 1400 ද තපාංකය සෙ. 1600 ද වේ. පහසුවෙන් ද්‍රව්‍ය වේ. වෙනත් බොහෝ අම්ල මෙන් සම හා ස්පර්ශවීමේ දී දැවිල්ල හා කැසීම ඇති කරන අතර සමට විෂදායක ය.
ටැලික් අම්ලය හෝ ෆියුමාරික් අම්ලය ආසවනය මගින් ඇන්හයිඩ්‍රයිඩ ආකාරයෙන් මැලෙයික් අම්ලය ලැබේ. එසේ ම ෆියුමාරික් අම්ලය ආසවනය මගින් ඇන්හයිඩ්‍රයිඩ ආකාරයෙන් මැලෙයික් අම්ලය ලැබේ. එසේ ම ෆියුමාරික් අම්ලය ඇසිටයිල් ක්ලෝරයිඩ සමග සෙ. 1000 ට රත් කිරීමෙන් ද අම්ලය ලැබේ. වාණිජමය ලෙස අම්ලය හා එහි හයිඩ්‍රයිඩ නිපදවනු ලබන්නේ උත්ප්‍රේරක තිබිය දී බෙන්සීන් ඔක්සීකරණය මගිනි.
මැලෙයික් අම්ලය කාබෝසලික් අම්ලයට මෙන් ම ඔලිෆීනවලට අනුරූප ප්‍රතික්‍රියා ද දක්වයි. ඉහළ උෂ්ණත්වවල දී ඇන්හයිඩ්‍රයිඩ සෑදීමත් වාණිජමය ලෙස වැදගත් වූ ග්ලයිකෝල් සමඟ එක්ටර්කරණයෙන් පොලිඑස්ටර් සෑදීමත් අම්ල කාණ්ඩයේ ප්‍රතික්‍රියාවන් ය. මැලෙයික් අම්ලය තනි ව සෙ. 1500 ට රත් කිරීමෙන් හෝ සාන්ද්‍ර හයිඩ්‍රොක්ලෝරික් හෝ සාන්ද්‍ර හයිඩ්‍රෝවික් අම්ලය සමඟ රත් කිරීමෙන් ෆියුමාරික් අම්ලයට පර්වර්තනය කළ හැකි වීමත් පොටෑසියම් පර්ටාංගනේට් මගින් මීසෝ ටාටරික් අම්ලය (ටාටරික් අම්ලය බ.) බවට ඔක්සීකරණය කළ හැකිවීමත් තෙත් කාරකයන් (wetting agent) වූ සල්පොසක්සනික් අම්ලයට හා කෘමිනාශකයක් වූ මැලතියන්වලට පරිවර්තනය කළ හැකිවීමත් ද්විත්ව බන්ධනයට ආවේණික වූ ප්‍රතික්‍රියාවන් ය.
ෆියුමාරික් අම්ලය
ට්‍රාන්ස් බියටනිසිඔයික් අම්ලය (Trans Butenedioic Acid) ලෙස ද හැඳින්වෙන මෙය මැලික් අම්ලයට (Malic Acid) සබඳකම් දක්වන අම්ලයකි. මෙය වර්ණ රහිත ප්‍රිස්මාකාර ස්ඵටිකයකි. සමාවයවිතයට වඩා අඩුවෙන් ජලයේ ද්‍රාව්‍ය වේ. එහෙත් වෙනත් ද්‍රාවකවල ද්‍රව්‍ය වේ. ඝනත්වය 1.635කි. දවාංකය සෙ. 286කි. සෙ. 29 දී ඌර්ධ්වපතනය වේ. මෙය මැලෙයික් අම්ලය මෙන් විෂදායක නැත.
ෆියුමාරික් අම්ලය ෆියුමාරියා ඔෆිසිනාලිස් (Fumaria officinalis) ගනයේ පැලෑටිවලත් බොහෝ දිලීර වර්ගවලත් ආක්ටික් දේශයේ වැවෙන පාසි වර්ගයක් වූ අයිස්ලන්ත පාසිවලින් (Iceland Moss) ස්වාභාවික ව පවතී.
ෆියුමාරික් අම්ලය පැණිමණ්ඩි පැසීම මගින් හෝ ජලීය මධ්‍යසාරිය ද්‍රාවණවල දී මොනෝබ්‍රොමොසක්සනික් අම්ලය පිරිඩින් සමඟ නැටවීමෙන් හෝ මැලෙයික් අම්ලය සෙ. 2100 උෂ්ණත්වයට රත් කිරීමෙන් හෝ ලබාගත හැකි ය.
ෆියුමාරික් අම්ලයේ ප්‍රතික්‍රියා සාමාන්‍යයෙන් මැලෙයික් අම්ලයේ ප්‍රතික්‍රියාවලට සමාකාර වේ. එහෙත් මෙයට අන්තඃඅනුක ඇන්හයිඩ්‍රයිඩ සෑදිය නොහැක. අම්ලය පොටෑසියම් පර්මැංගනේට් මගින් රුසිටික් අම්ලය බවට ඔක්සීකරණය වේ. (ටාටරික් අම්ලය බ.)
මැලෙයික් අම්ලය මෙන් මෙය ද පොලිඑස්ටර් සෑඳීමේදීත් ආහාරවල අල්පාම්ලිකයක් (acidulant) ලෙසත් භාවිත කරයි. මෙම අම්ල දෙක සායම් හා වාර්නිෂ් කර්මාන්තයේ දී යොදාගන්නා විවිධ රෙසින වර්ග සෑදීම සඳහාත් ක්ෂණික ව වියළෙන මුද්‍රණ තීන්ත සෑදීමේ දී ගන්නා රොසින් එස්ටර් (rosin ester) සෑදීම සඳහාත් ස්වාභාවික ව වියළෙන තොල්වල ගුණය වැඩිකර ගැනීමේ ආකලන සංයෝගයක් ලෙසත් භාවිත කරයි.
මැලෙයික් හා ෆියුමාරික් අම්ල දෙකෙහි බහුඅවයවිත රෙසීයනය (පොලිඑස්ටර්) වීදුරු කෙඳි ( glass fibers) සඳහා බඳනයක් ලෙස දෙවන ලෝක යුද්ධ සමයේ දී පුළුල් ලෙස භාවිත විය. ‘ෆයිබර් ග්ලාස්’ යනුවෙන් හැඳින්වෙන මෙය වර්තමානයේ ගෘහ භාණ්ඩත්, මෝටර් රථ, ශීතකරණ, බෝට්ටු වැනි භාණ්ඩවල විවිධ කොටස් සෑඳීම සඳහාත් භාවිත කරයි.
(කර්තෘ: ඩබ්.ඇම්.ඩබ්. වලිසිංහ: 1996)
(සංස්කරණය නොකළ)
